Hä­zir­ki za­man dün­ýä­sin­de äý­nek meş­hur ak­ses­su­ar­la­ryň bi­ri ha­sap­lan­ýar. Köp­ler äý­ne­gi ýag­ty­lyk­dan go­ran­mak üçin da­kyn­ýan bol­sa, kä­bir adam ow­nuk hat­la­ry oka­mak we uzak­da­ky za­dy saý­gar­mak üçin, kä­bir­le­ri gel­şik­li gö­rün­mek üçin äý­nek da­kyn­ýar. Gel­şik­li gö­rün­mek üçin da­ky­nyl­ýan hem bol­sa ga­ra äý­nek­ler Gün şöh­le­sin­den, beý­le­ki ýi­ti ýag­ty­lyk çeş­me­le­rin­den we to­zan­dan go­ran­ma­ga ýar­dam ed­ýär. Uzak wagt­lap Gün şöh­le­si­ne se­ze­war bol­mak gö­ze çyn­la­kaý ze­per ýe­ti­rip bil­ýär. Ga­ra äý­nek Gün­den gel­ýän ult­ra­me­lew­şe (UV) şöh­le­le­ri­ni yzy­na ser­pik­di­rip, gö­züň ze­per­len­me­gi­niň öňü­ni al­ýar. Mun­dan baş­ga-da, äý­nek da­kyn­mak inf­ra­gy­zyl şöh­le­le­ri­niň tä­si­ri­ni hem azald­ýar.
Nä­hi­li äý­nek saý­la­ma­ly?
Hä­zir­ki wagt­da äý­nek­le­riň lin­za­sy we reň­ki taý­dan ta­pa­wut­lan­ýan müň­ler­çe gör­nü­şi bar. Äý­nek­le­riň kö­pü­si daş­ky gör­nü­şin­den bi­ri-bi­ri­ne örän meň­ze­ýär. Şol se­bäp­li aly­jy­lar äý­nek saý­la­mak­da kyn­çy­lyk çek­ýär­ler. Adam­la­ryň kö­pü­si äý­nek saý­lan­la­ryn­da gel­şi­gi­ne we berk­li­gi­ne se­red­ýär­ler. Şeý­le-de bol­sa äý­nek saý­la­nan­da onuň hi­li­ni hem göz öňün­de tut­ma­ly.
Gün­den go­ra­ýan äý­nek­le­riň kö­pü­sin­de «UV go­ra­gy» ýa-da «UV400» di­ýen ýaz­gy bol­ýar. Äý­nek sa­tyn al­nan­da şol ýaz­ga üns ber­me­li. Gün­den go­ra­ýan ga­ra äý­nek­ler­den ýü­zü­ňe gelişýä­ni­ni we gö­zü­ňi do­ly ýa­pyp du­ra­ny­ny saý­la­ma­ly. Soň­ra da­ky­nyp uza­ga, eý­läk-beý­läk se­re­dip gör­me­li. Eger-de gö­zü­ňiz­de bu­la­şyk­lyk dö­re­se ýa-da kel­lä­ňiz agyr­sa, on­da ol äý­ne­giň si­ze la­ýyk gel­me­ýän­di­gi. «Bu ýag­daý wagt­la­ýyn, äý­ne­ge öw­re­ni­şip gi­de­rin» di­ýip pi­kir ed­ýän bol­sa­ňyz ýal­ňyş­ýar­sy­ňyz. Se­bä­bi bi­rin­ji ge­zek­de gö­ze la­ýyk gel­me­dik äý­nek, soň­lu­gy bi­len gö­züň ze­per­len­me­gi­ne, gör­şüň pe­sel­me­gi­ne çen­li ge­ti­rip bil­ýär. Ha­ry­dyň öw­gü­si­ne ga­ra­ma­zdan, gö­zü­ňi­ze gö­rä, äý­nek saý­la­ma­ga ça­lyş­ma­ly. Eger-de nä­dog­ry äý­nek saý­lasaňyz, gö­rüş bi­len bag­ly kä­bir me­se­le­ler ýü­ze çy­kar. Gö­zü­ňiz­de gu­rak­lyk, gi­ji­le­wük we agy­ry peý­da bol­ma­gy müm­kin.
Äý­ne­gi nä­dip da­kyn­ma­ly?
Äý­ne­gi da­kyna­nyň­da we aý­ra­nyň­da se­re­sap­ly bol­ma­ly. Ki­çi­jik ýal­ňyş­lyk gö­zü­ňe ze­per ýet­me­gi­ne, äý­ne­giň gy­şar­ma­gy­na ýa-da dö­wül­me­gi­ne se­bäp bo­lup bil­ýär. Äý­nek da­ky­ny­lan­da iki gy­ra­syn­dan – gu­la­ga il­di­ril­ýän bö­le­gin­den tu­tul­ma­ly. Äý­ne­giň lin­za­syn­dan (aý­na­sy) tut­mak bar­mak yz­la­ry­ny gal­dy­ryp, daş-tö­we­re­giň bu­lam-bu­jar gö­rün­me­gi­ne tä­sir ed­ýär. Äý­ne­giň lin­za­la­ry­ny ýö­ri­te ma­ta­jyk bi­len yzy­gi­der­li sü­pü­rip dur­ma­ly. Eger-de äý­nek ýe­ke el bi­len tu­tu­lyp, di­ňe sag­dan ýa-da çep­den da­ky­ny­lan­da äý­ne­giň de­ňag­ram­ly­ly­gy bo­zu­lyp bil­ýär. De­ňag­ram­ly­ly­gy bol­ma­dyk äý­nek eý­läk-beý­läk he­re­ket edip, gö­zi do­ly go­ra­ma­ýar. Ga­ra äý­nek­le­ri da­ky­na­ňyz­da lin­za­la­ry gö­zü­ňi­ze ga­ty ýa­kyn­da ýa-da aşa uzak­da goý­maň! Göz bi­len lin­za­nyň ara­ly­gy 1,5-2 san­ti­metr bol­ma­ly. Äý­ne­gi aşa uzak­da dak­ynmak Gün şöh­le­si­niň gö­ze ze­per ýe­tir­me­gi­ne, aşa ýa­kyn dakyn­mak hem göz agy­ry­sy­na we kel­la­gy­ra se­bäp bo­lup bil­ýär.
Ha­çan äý­nek da­kyn­ma­ly?
Köp adamlar gyş pas­lyn­da ho­wa­nyň bu­lut­ly we gar­ly gün­le­rin­de hem äý­nek da­ky­nyp gez­ýär­ler. Bi­ler­men­ler gyş aý­la­ryn­da ga­ra äý­nek da­kyn­ma­gyň örän zy­ýan­ly­dy­gy­ny bel­le­ýär­ler. Se­bä­bi Gü­nüň gar toz­ga­la­ry­na dü­şüp, ýyl­pyl­da­ýan şöh­le­si äý­nek­den ge­çip, gö­ze ters tä­sir ed­ýär. Eger-de gyş pas­lyn­da ýa-da ho­wa­nyň bu­lut­ly we çyg­ly gün­le­rin­de hem äý­nek da­kyn­mak is­le­se­ňiz, on­da reňk­siz äý­nek­ler­den özü­ňi­ze gö­rä oňaý­ly­sy­ny saý­la­ma­ly. «Ga­raň­ky» gün­ler­de reňk­li äý­nek­le­ri da­kyn­mak mas­la­hat be­ril­me­ýär.
Reň­ki nä­hi­li bol­ma­ly?
Äý­ne­giň lin­za­sy­nyň reň­ki ýag­ty­ly­gyň göz­de şöh­le­len­me­si­ne, gö­züň reňk­le­ri ta­pa­wut­lan­dyr­ma­gy­na we reňk­le­ri bol­şy ýa­ly ka­bul et­me­gi­ne tä­sir ed­ýär. Ga­ra, go­ňur we çal lin­za­ly äý­nek­ler or­ta we ýo­ka­ry ýag­ty­lyk şert­le­rin­de ýal­pyl­da­ma­nyň öňü­ni al­ýar we göz ýa­daw­ly­gy­ny azald­ýar. Bu reňk­dä­ki äý­nek­ler iň ha­lan­ýan äý­nek gör­nüş­le­ri bo­lup, gün­de­lik dur­muş­da ulan­ma­ga iň amat­ly­sy ha­sap­lan­ýar. Ýa­şyl lin­za­ly äý­nek­le­r daş-töwe­rek­dä­ki zat­la­ryň reň­ki­ni adat­da­ky bol­şun­dan bir­ne­me ta­pa­wut­lan­dy­ryp gör­kez­ýän­di­gi­ne ga­ra­maz­dan, gö­züň dynç al­şy­ny üp­jün ed­ýär. Ýa­şyl äý­nek­ler Gün şöh­le­si­niň az düş­ýän ýer­le­rin­de ula­nyl­ýar. Sa­ry, al­tyn­sow, açyk go­ňur lin­za­ly äý­nek­ler ýag­ty­lyk taý­dan az go­ra­gy üp­jün et­se-de, bu­lut­ly we ýa­gyş­ly gün­ler­de ulan­mak ýer­lik­li ha­sap­lan­ýar. Mä­mi­şi, gy­zyl we gül­gün lin­za­ly äý­nek­le­riň daş-tö­we­rek­dä­ki reňk­le­ri gör­me­gi kyn­laş­dyr­ýan­dy­gy se­bäp­li, aw­tou­lag sür­len­de bu äý­nek­le­ri da­kyn­mak mas­la­hat be­ril­me­ýär. Bu äý­nek­ler gyş­ky sport gör­nüş­le­ri bi­len meş­gul­la­ny­lan­da ula­nyl­ýar. Gök lin­za­ly äý­nek­le­ri ýa­şyl ýer­ler­de (to­kaý, ösüm­lik­li meý­dan) ulan­mak amat­ly ha­sap­lan­ýar. Ra­hat­ly­gy we reňk du­ýu­jy­ly­gy taý­dan ga­ra lin­za­ly äý­nek­ler iň go­wu­sy ha­sap­lan­ýar.
Ça­ga­la­ra äý­nek dakynmak ze­rur­my?
Eger-de ça­ga­lar ys­sy ho­wa­da da­şa­ryk çyk­ma­ýan bol­sa­lar äý­nek dakynmak hök­man däl. Em­ma köp wag­ty­ny da­şar­da ge­çir­ýän bol­sa, kör­pe­je­le­riň äý­nek da­kyn­ma­gy ze­rur ha­sap­lan­ýar. Se­bä­bi ça­ga­la­ryň be­den gur­lu­şy ult­ra­me­lew­şe şöh­le­le­ri­ne has duý­gur bo­lup, zy­ýan­ly şöh­le­ler bi­len ýe­ter­lik de­re­je­de gö­re­şip bil­me­ýär. Gün şöh­le­si ça­ga­lar­da göz al­ler­gi­ýa­sy­nyň dö­re­me­gi­ne ge­ti­rip bil­ýär. Köp ça­ga ulu­la­ra meň­ze­jek bo­lup äý­nek da­ky­na­sy gel­ýär. Owa­dan reňk­li ça­ga äý­nek­le­ri bol­sa ola­ryň ün­sü­ni çek­ýär. Şol se­bäp­li ça­ga­la­ra hi­li pes äý­nek­le­ri alyp ber­mek­den sak­lan­ma­ly. Äý­ne­giň ult­ra­me­lew­şe şöh­le­le­ri­ne gar­şy dur­nuk­ly­ly­gy ça­ga­lar üçin äý­nek saý­la­nan­da göz öňün­de tu­tul­ma­ly iň esa­sy şert­le­riň bi­ri­dir. Ça­ga­la­ra, esa­san hem, lin­za­sy dö­wül­me­ýän iň çy­dam­ly po­li­kar­bo­nat äý­nek­ler­den saý­lap ber­me­li.
Äý­ne­giň ta­ry­hyn­dan
Il­kin­ji äý­ne­giň ni­re­de oý­la­nyp ta­py­lan­dy­gy ba­ra­da dür­lü­çe pi­kir­ler bo­lup, esa­sy mag­lu­mat­lar­da rim­li­le­riň ki­çi zat­la­ry ulal­dyp gör­kez­ýän te­ge­lek aý­na­ly gu­ra­ly ula­nan­dyk­la­ry aý­dyl­ýar. XII asyr­da hy­taý­ly ka­zy­la­ryň hem gö­zü­ni ör­tüp du­ran en­jam­lar­dan peý­da­la­nan­dyk­la­ry ba­ra­da ýaz­gy­lar bar. Ta­ry­hy mag­lu­mat­la­ra gö­rä, il­kin­ji da­kyl­ýan äý­ne­gi XIII asyr­da ita­li­ýa­ly Sal­wi­no D’Ar­ma­ti oý­lap tap­ýar. Bu äý­nek iki sa­ny ýö­ne­keý te­ge­lek aý­na bö­lek­den dü­zü­lip, agaç­dan ýa-da haý­wa­nyň şa­hyn­dan ýa­sa­lan çar­çu­wa ber­ki­di­lip­dir. Şeý­le hem bur­nuň üs­tün­de sak­lan­ýan il­gen­çe­gi ýa-da uzyn tu­ta­wa­jy bo­lup­dyr. 1700-nji ýyl­lar­da äý­ne­giň gu­la­ga il­di­ril­ýän bö­le­gi oý­la­nyp ta­py­lyp, oňa «el­siz äý­nek­ler» diý­lip at be­ril­ýär. XVIII asyr­da gaý­çy ýa­ly ýyg­nal­ýan jü­bi äý­nek­le­ri ýör­gün­li bo­lup baş­la­ýar. 1800-nji ýyl­la­ryň ba­şyn­da gö­rüş bu­la­şyk­ly­gy­ny dü­zet­mek üçin öz­bo­luş­ly lin­za­lar iş­le­nip dü­zü­lip, äý­nek­le­re otur­dy­lyp baş­lan­ýar. 1900-nji ýyl­lar­da esa­san äý­nek­le­riň daş­ky gör­nü­şi­ne uly üns be­ril­ýär. 1929-njy ýyl­dan baş­lap Gün şöh­le­si­ni yzy­na ser­pik­dir­ýän, luk­man­çy­lyk taý­dan tas­syk­la­nan ýal­pyl­da­ma­ýan gün­de­lik äý­nek­ler ön­dü­ri­lip baş­lan­ýar. 1980-nji ýyl­da dö­wül­me­ýän­di­gi hem-de ýe­ňil­di­gi bi­len ta­pa­wut­lan­ýan plas­tik lin­za­la­ryň oý­la­nyp ta­pyl­ma­gy bi­len äý­nek­ler döw­re­bap gör­nü­şe geç­ýär. Hä­zir­ki wagt­da döw­re­bap teh­no­lo­gi­ýa­lar bi­len ugur­daş ös­dü­ril­ýän äý­nek­le­riň ýag­ty­ly­gy ser­pik­di­ri­ji, Gün şöh­le­sin­den go­ra­ýan, gör­şi go­wu­lan­dyr­ýan hem-de 3 öl­çeg­li (3D) gör­nüş­le­ri bar. Äý­nek önüm­çi­li­gin­de iň öň­de­ba­ry­jy ýurt Hy­taý bo­lup, on­dan soň­ra de­giş­li­lik­de Ger­ma­ni­ýa, Ang­li­ýa we Fran­si­ýa gel­ýär. Skan­di­naw ýurt­la­ry dün­ýä­de iň köp äý­nek da­kyl­ýan ýurt­lar ha­sap­lan­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА