Ýer şarynyň her bir yklymy özboluşly tebigaty, ýaşaýyş zolaklary, ösümlik we haýwanat dünýäsi bilen tapawutlanýar. Ösümlikdir jandaryň käbiri dünýäniň ähli ýerinde duş gelýän bolsa, käbiri diňe bir sebitde ýaşaýar. Mähriban çagalar, gazetimiziň şu sanynda sizi Awstraliýanyň başga ýerlerde duş gelmeýän täsin jandarlary bilen tanyşdyrmagy makul bildik!
Wombat. Daşyndan göräýmäge aýy ýa-da ullakan gemrijä meňzeýän bu jandar Awstraliýada ýaşaýan endemik süýdemdiriji bolup, hordalylar tipine girýär. Bedeniniň uzynlygy 70-130 santimetre, agramy 20-45 kilograma ýetýän bu gemriji äpet göwresi bilen tapawutlanýar. Koala hem meňzeýän bu jandar sagatda 40 kilometr tizlik bilen ylgap bilýär. Wombatyň ýiti dyrnaklary ýeri aňsatlyk bilen gazmagyna ýardam edýär. Daş-töweregini çala görýändigine garamazdan, bu jandar ösen eşidiş ukybyna we ys alşa eýedir. «Tunnel gazyjylar» adyny alan bu jandarlar howp abananda çaltlyk bilen agaja çykyp, suwa çümüp ýa-da ylgap bilýärler. Wombatyň esasy iýmiti otlaryň ter ýapragy bolup, käwagt ösümlikleriň köki, kömelekdir miwe bilen hem iýmitlenýärler. Bu jandaryň geň tarapy iýmiti haýal siňdirýändigi bolup, 14 günden bir gezek iýmitlenýärler. Wombatlar irki süýdemdirijileriň biri bolup, Awstraliýanyň gündogar we günorta sebitlerinde, Wiktoriýa, Täze Günorta Uels, Kwinslend we Tasmaniýa ştatlarynda dürli tebigy şertlerde ýaşaýarlar. Awstraliýanyň käbir fermalarynda bu «utanjaň jandarlar» öý haýwanlary hökmünde hem saklanýar.
Kazuar. Awstraliýada ýaşaýan täsin guşlaryň biri hem kazuar bolup, daşky görnüşi, hereketi, ýaşaýyş şerti bilen adamlaryň ünsüni özüne çekýär. Kazuarlaryň ýaşaýan ýeri, esasan, tokaýlyklar bolup, tomsuň ahyryna, güýzüň başlaryna jüýjelemek üçin höwürtge ýasanýarlar. Ýaşyl reňkli ýumurtgasynyň agramy 500-700 gram töweregi bolup, 3-6 ýumurtga toplanyndan soňra, 2 aýlap kürk ýatýarlar. Jüýjelerine bir ýarym ýylyň dowamynda seredip, tokaý ýaşaýşyny, aw awlamagy, iýmit tapmagy öwredýärler. Bu guşlaryň ganaty örän kiçi bolup, hatda tüýüniň içinde görnenogam. Kazuarlar uçmaga ukyply däldir. Emma sagatda 50 kilometr tizlikde ylgap bilýärler. Suwly miweler bu guşlaryň iň halaýan iýmiti hasaplanyp, kömelekdir ownuk mör-möjekler bilen hem iýmitlenýärler. Äpet guşlaryň 3 görnüşi bolup, olaryň birinjisi tuwulgaly kazuar, ikinjisi narynç kazuar, üçünjisi gyzgylt-goňur kazuar diýlip atlandyrylýar. Kazuarlar Ginnesiň rekordlar kitabyna dünýäniň iň howply guşy hökmünde bellige alnandyr, şeýle hem sanynyň azalyp barýandygy sebäpli Halkara Gyzyl kitabyna girizilendir. Olaryň häzirki wagtda 2 müň 500 töweregi jübütiniň bardygy çaklanylýar. Kazuarlar 3 ýaşyndan soň köpelip başlap, 20-40 ýyl töweregi ýaşaýarlar.
Eçidna. Kirpidir anteatere meňzeş bu süýdemdiriji Awstraliýanyň daglyk ýerlerinden başga-da, çölde we tokaýlarda duş gelýär. Kiçijik gözli, uzyn burunly bu jandarlaryň bedeni tikenli bolup, dürli howplardan goranmaga kömek edýär. Eçidnanyň gysga aýagy ýeri aňsatlyk bilen gazmagyna ýardam edýär. Haýal hereketli bu jandarlar agaja dyrmaşyp we ýüzüp bilýärler. Eçidnalar agaçlaryň köwegindäki mör-möjekler bilen iýmitlenýärler. Anteaterden tapawutlylykda eçidnanyň dişi ýok. Bu jandarlar iýmitini dili bilen ýelmeşdirip iýýärler. Eçidna Ýer ýüzündäki iň gadymy süýdemdirijileriň biri hasaplanýar. Häzirki wagtda bu jandarlaryň sany 10 müň töweregi bolup, sany azalýan süýdemdiriji hasaplanýar.
Dingo. Awstraliýada ýaşaýan itiň bu ýabany görnüşi tizligi, çeýeligi we çydamlylygy bilen tapawutlanýar. Dingo, esasan, gyzgylt reňkde bolup, çalymtyl we sary sütükli görnüşleri hem duş gelýär. Dingo itleri ilkinji gezek 1623-nji ýylda hasaba alynýar. Möjege meňzeş bu itler towşandyr ýabany süýdemdirijiler, şeýle hem uly süýrenijiler bilen iýmitlenýärler. Käte «aýdym aýdýan itler» kenguru hem awlaýarlar.
Lir guşy. Awstraliýanyň iň meşhur ýerli guşlarynyň biri bolan lirler owadan, uzyn guýrugy bilen tapawutlanýarlar. Ilkinji gezek 1798-nji ýylda köpçülige mälim bolandan soň, lira saz guralyna meňzeýän S şekili emele getirýändigi sebäpli, lir guşy diýlip atlandyrylýar. Awstraliýanyň jennet guşlary hem diýilýän lirler Wiktoriýa, Täze Günorta Uels we Kwinslend ştatlaryndaky tokaýlarda duş gelýär. Lir guşlary tomzakdyr ownuk mör-möjekler bilen iýmitlenýärler. 30 ýyla çenli ýaşaýan utanjaň guşlary golaýdan synlap bolmaýar.
