Ýurt­la­ry, de­ňiz­dir der­ýa­la­ry, dag­dyr düz­lük­le­ri öw­ren­mek­de Ýe­riň ki­çel­di­len nus­ga­sy ha­sap­lan­ýan glo­bus­dan giň­den peý­da­la­nyl­ýar. Kar­ta­dan ta­pa­wut­ly­lyk­da glo­bus pla­ne­ta­my­zyň su­du­ry­ny şe­kil­len­di­rip bil­ýär. Glo­bu­syň haý­sy nus­ga­sy­ny sa­tyn ala­ny­ňyz­da-da, ony uzak wagt­lap ulan­sa bol­ýar. Eý­sem, il­kin­ji glo­bus ha­çan ýa­sal­dy­ka?
Bi­ziň gün­le­ri­mi­ze ge­lip ýe­ten iň ga­dy­my glo­bus 1492-nji ýyl­da ne­mes akyl­da­ry, ma­te­ma­ti­gi, ge­og­ra­fy we ja­han­keş­de­si Mar­tin Be­haým (1459-1507 ý.)
ta­ra­pyn­dan ýa­sa­lyp­dyr. Oý­lap ta­py­jy il­kin­ji glo­bu­sy gö­lä­niň de­ri­sin­den ga­ty çek­di­rip, be­ýik­li-pes­li me­ta­la ber­ki­dip ýa­sap­dyr. Şol dö­wür­ler as­man gi­ňiş­li­gi we pla­ne­ta­myz ba­ra­da o di­ýen köp mag­lu­mat bol­man­dyr. «Ýer al­ma­sy» at­ly bu glo­bu­syň dia­met­ri 54 san­ti­met­re ba­ra­bar bo­lup­dyr. Ol hä­zir­ki wagt­da Ger­ma­ni­ýa­nyň Nýurn­berg şä­he­rin­dä­ki mu­zeý­de sak­lan­ýar. XVI-XVII asyr­lar­da glo­bus­lar köp­çü­lik­le­ýin ýaý­rap baş­la­ýar. Ýe­riň ki­çel­di­len nus­ga­sy­ köşk­ler­de, döw­let eda­ra­la­ryn­da, akyl­dar­lar­dyr tä­jir­le­riň öý­le­rin­de sak­la­nyp­dyr. Kä­bir glo­bus has uly bo­lup, on­da di­ňe bir Ýer şa­ry­nyň üst­ki gat­la­gy­ny däl-de, eý­sem, her döw­le­te mah­sus aý­ra­tyn­lyk­la­ry hem gö­rüp bo­lup­dyr.
Soň­lu­gy bi­len ni­der­land us­sa­la­ry hem ha­şam­la­nan glo­bus­la­ry ýa­sap­dyr­lar. Bu glo­bus­lar gym­mat we örän seý­rek duş gel­ýän sow­gat ha­sap­la­nyp­dyr. Glo­bus­la­ryň ara­syn­da iň meş­hu­ry dia­met­ri 311 san­ti­met­re ba­ra­bar bo­lan, ne­mes aly­my Adam Olş­le­ge­lem ta­ra­pyn­dan 1664-nji ýyl­da ýa­sa­lan Got­torps­kiý glo­bu­sy­dyr. Dün­ýä­de iň uly glo­bus 1998-nji ýyl­da ABŞ-da ýa­sa­lyp­dyr. Onuň dia­met­ri 12,5 met­re deň. Glo­bus la­tyn­ça «şar» diý­mek­dir. Glo­bus­da Ýe­ri üç öl­çeg­li ýag­daý­da has aý­dyň gör­mek bol­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА