Dün­ýä­de gur­lu­şyk üçin dür­li ma­te­ri­al­lar­dan peý­da­la­nyl­ýar. Köp­lenç gur­lu­şyk edil­jek ýer­dä­ki ma­te­ri­al­lar­dan peý­da­la­nyl­ýan bol­sa, kä­bir gur­lu­şyk ma­te­ri­al­la­ry has alys ýurt­lar­dan ge­ti­ril­ýär. Po­lat, agaç, dür­li ösüm­lik­ler, daş, top­rak, çä­ge we beý­le­ki­ler ýa­şa­ýyş jaý­la­ry­nyň, köp­rü­le­riň we beý­le­ki des­ga­la­ryň gur­lu­şy­gyn­da ir­ki dö­wür­ler­den bä­ri peý­da­la­nyl­ýar.
Ger­ma­ni­ýa­nyň ta­ry­hy we me­de­ni gym­mat­ly­gy bi­len ta­nal­ýan şä­her­çe­le­ri­niň bi­rin­dä­ki jaý­lar­da bol­sa, iň gym­mat ba­ha­ly daş­la­ryň bi­ri ha­sap­lan­ýan göw­her bö­le­jik­le­ri ula­ny­lyp­dyr. Ba­wa­ri­ýa­nyň Nörd­lin­gen şä­her­çe­sin­dä­ki jaý­lar gu­şu­çar be­lent­lik­den se­re­di­len­de äpet te­ge­lek oýuň için­de ýer­leş­ýär. Şä­her­çä­niň kö­çe­le­ri hem aý­law­ly bo­lup, uly hal­ka­nyň için­de ýer­leş­ýär. Em­ma ýyl­da müň­ler­çe sy­ýa­hat­çy­nyň bu ýe­re gel­mek­le­ri­niň se­bä­bi kö­çe­le­riň aý­law­ly bol­ma­gy däl. Sy­ýa­hat­çy­la­ry bu şä­her­çä çek­ýän esa­sy zat­la­ryň bi­ri bu ýer­dä­ki jaý­la­ryň di­war­la­ryn­da müň­ler­çe ton­na örän ow­nuk göw­her bö­le­jik­le­ri­niň bol­ma­gy­dyr. Jaý­la­ryň di­war­la­ryn­da­ky göw­her zer­re­jik­ler bol­sa, 15 mil­li­on ýyl çe­me­si ozal Ýe­re ge­lip uran as­te­roi­diň gur­lu­şyk ma­te­ria­ly hök­mün­de ula­nyl­ma­gy bi­len bag­ly. Has ga­dy­my ta­ry­hy bo­lan şä­her hem şol äpet as­te­roi­diň eme­le ge­ti­ren jülgesiniň içinde gur­lup­dyr. Bu açy­şy 1960-njy ýyl­lar­da bu ýe­re ge­len geo­log­lar – ame­ri­ka­ly Ýu­jin Şu­meý­ker hem-de hy­taý­ly Eduard Çao edip­dir. As­man ji­si­mi­niň gaç­ma­gy ne­ti­je­sin­de eme­le ge­len, giň­li­gi 26 ki­lo­met­re ba­ra­bar bo­lan uly oý Nörd­lin­gen Ris diý­lip at­lan­dy­ryl­ýar.
Ýu­jin Şu­meý­ke­riň açy­şyn­dan öň, jül­gä­niň wul­ka­nyň atyl­ma­gy ne­ti­je­sin­de eme­le ge­len­di­gi çak­la­nyl­ýar­dy. Alym bu ýer­dä­ki mi­ne­ral­la­ryň aşa ýo­ka­ry ba­syş­da we gyz­gyn tem­pe­ra­tu­ra­da bo­lup bil­jek­di­gi­ni su­but et­di. Nörd­lin­gen Ris Ýer ýü­zün­de as­te­roi­diň ur­ma­gy ne­ti­je­sin­de eme­le ge­lip, ala­mat­la­ry iň go­wy sak­la­nyp ga­lan oý­la­ryň bi­ri ha­sap­lan­ýar.
Bi­ler­men­ler bu jül­gä­niň jüm­mü­şin­dä­ki şä­her­çe­de kö­çe­le­riň hal­ka şek­lin­de bol­ma­gy­nyň tö­tän­le­ýin­di­gi­ni, as­te­roi­diň gaç­ma­gy bi­len bag­ly däl­di­gi­ni bel­le­ýär­ler. Şeý­le-de bol­sa, te­ge­lek kö­çe­ler şä­her­çä­ni er­te­ki­ler­dä­ki ýa­ly edip gör­kez­ýär. Hal­ka­la­ýyn kö­çe­le­riň ka­şaň­ly­gy na­za­ra al­nyp, bu ilat­ly ýer­de 1971-nji ýyl­da «Wil­li Won­ka we şo­ko­lad fab­ri­gi» fil­mi su­ra­ta dü­şü­ri­lip­dir.
Şä­her­çä­niň ýa­şaý­jy­la­ry ir dö­wür­ler­de hem Nörd­lin­gen Ris jül­ge­si­niň wul­ka­nyň atyl­ma­gy ne­ti­je­sin­de eme­le ge­len­di­gi­ni çak­la­ýan eken­ler. Şu­meý­ker we Çao öz ge­çi­ren bar­lag­la­ry­nyň ne­ti­je­sin­de, bu kra­te­riň ast­e­roi­diň ge­lip urmagy bilen eme­le gel­en­digini ýüze çykarypdyrlar. Şä­her­dä­ki bi­na­la­ryň di­wa­ryn­da­ky ow­nu­jak göw­her bö­le­jik­le­ri­ni gö­ren­le­rin­de bolsa na­za­ry­ýet­le­ri­niň ha­ky­kat­dan hem dog­ru­dy­gy­na magat göz ýe­ti­rip­dir­ler.
Alym­lar 15 mil­li­on ýy­la go­laý ozal, se­kunt­da 25 ki­lo­metr tiz­lik bi­len he­re­ket ed­ýän, dia­met­ri 1 ki­lo­metr tö­we­re­gi bo­lan da­şyň zarp bi­len Ýe­re uran­dy­gy­ny öňe sür­ýär­ler. Ne­ti­je­de, Nörd­lin­gen Ris kra­te­ri eme­le gel­ýär. Aşa ýo­ka­ry ba­syş hem-de gyz­gyn­lyk bol­sa, as­te­roi­diň dü­zü­min­dä­ki ug­le­ro­dy göw­he­re öwür­ýär. Jül­gä­niň kä­bir ýe­rin­de as­te­ro­id bö­lek­le­ri hä­zir­ki wag­ta çen­li sak­la­nyp ga­lyp­dyr.
Nörd­lin­gen Ris jül­ge­sin­dä­ki kra­ter mu­ze­ýi­niň mü­di­ri, geo­log Ste­fan Hölsl dün­ýä­de as­te­ro­id ga­lyn­dy­la­ry­nyň gur­lu­şyk ma­te­ria­ly hök­mün­de bi­na­lar­da ula­ny­lan ýer­le­riň bar­dy­gy­ny, em­ma şeý­le köp muk­dar­da ula­ny­lan ýe­ri­niň ýok­du­gy­ny bel­le­ýär. Onuň söz­le­ri­ne gö­rä, şä­her­çe tu­tuş­ly­gy­na as­te­roi­diň ga­lyn­dy­la­ryn­dan gur­lup­dyr. Şä­her­çe­dä­ki yba­dat­ha­na­da je­mi 5 müň ka­rat­lyk gym­ma­ty bo­lan göw­he­riň bar­dy­gy çak­la­nyl­ýar.
Hölsl NA­SA-nyň «Apol­lo 14» hem-de «Apol­lo 16» uçuş­la­ry­na gat­na­şan ast­ro­nawt­la­ryň Aýyň ýü­zün­de duş ge­lip bil­jek daş bö­le­jik­le­ri ba­ra­da mag­lu­mat al­mak üçin bu şä­her­çä ge­len­dik­le­ri­ni bel­le­ýär.
Nörd­lin­gen­li­le­riň bu göw­her bö­le­jik­le­ri se­bäp­li ba­ýap bil­me­jek­dik­le­ri bel­le­nil­ýär. Se­bä­bi, şä­her­çä­niň bi­na­la­ry di­wa­ryn­da­ky göw­her zer­re­jik­le­ri se­bäp­li ýal­pyl­dap gö­rün­ýän hem bol­sa, ola­ryň yk­dy­sa­dy gym­ma­ty ýok.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА