Ummanlaryň halasgäri

Ýer ýü­zün­de her se­bi­tiň baş­ga­ça te­bi­ga­ty – ho­wa­sy, ösüm­lik we haý­wa­nat dün­ýä­si bar. Edil gu­ry ýer­de bol­şy ýa­ly de­ňiz­le­riň düý­bün­de hem baý ekoul­gam bo­lup, su­was­ty te­bi­gat hem ge­og­ra­fik ýer­le­şi­şi­ne gö­rä üýt­ge­ýär. Um­man­la­ryň aşa­gyn­da hem jan­dar­la­ryň we ösüm­lik­le­riň az ga­bat gel­ýän «çöl­lük» ýer­le­riň bol­şy ýa­ly, «gür to­kaý­ly» ýer­le­ri hem bar. Mer­jen rif­le­ri su­wuň düý­bün­dä­ki iň baý te­bi­gat­ly ýer­ler ha­sap­lan­ýar. Rif­ler­de dür­li ösüm­lik­ler, su­wo­tu­lar bo­lup, ýüz­ler­çe jan­da­ry özü­ne çek­ýär. Bu jan­ly or­ga­nizm­ler de­ňiz jan­dar­la­ry­nyň iý­mit­len­me­gi, aw et­me­gi, go­ran­ma­gy, ýa­şa­ma­gy we kö­pel­me­gi üçin amat­ly şert­le­ri hö­dür­le­ýär. Mer­jen rif­le­ri de­ňiz bio­dür­lü­li­gi­ni sak­la­ma­ga we go­ra­ma­ga hem ýar­dam ed­ýär. Şol se­bäp­li ola­ry go­rap sak­la­mak, ýok bo­lan ýer­le­ri­ni di­kelt­mek we ýaý­ra­wy­ny gi­ňelt­mek üçin dür­li yl­my iş­ler edil­ýär. Mer­jen­le­riň duş gel­ýän ýe­ri­ne gö­rä, dür­li gör­nüş­le­ri bol­ýar. Bu jan­dar­la­ryň ýa­şa­ýan ýe­r­le­ri bo­lan rif­ler deňiz su­wu­nyň nä­de­re­je­de aras­sa­dy­gyn­dan hem ha­bar ber­ýär. Eger rif­le­riň reň­ki aga­ryp, so­lup baş­lan bol­sa, ol ýer­dä­ki su­wuň ha­pa­la­nan­dy­gy­ny ýa-da su­wuň aşa köp gy­zan­dy­gy­ny aň­lad­ýar. Bi­wagt aw et­mek, ho­wa­nyň adat­da­ky­dan ýo­ka­ry maý­la­ma­gy we adam ta­ra­pyn­dan ha­pa­lan­ma­gy mer­jen rif­le­ri­ne ze­per ýe­ti­rip bil­ýär. Şeý­le ýag­daý­la­ryň öňü­ni al­mak we ze­per ýe­ten ýer­le­ri di­kelt­mek üçin dün­ýä­de bir­nä­çe tas­la­ma dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Ola­ryň iň esa­sy­sy bol­sa, «mer­jen şi­til­ha­na­la­ry­dyr».
Mer­jen rif­le­ri bi­ri-bi­ri­ne bag­ly mil­li­on­lar­ça ow­nuk jan­ly or­ga­nizm­den eme­le gel­ýär. Mer­jen rif­le­ri uzak ýyl­la­ryň do­wa­myn­da kö­pe­lip, meý­da­ny­ny gi­ňeld­ýär. Mer­jen­ler gi­je­le­ri­ne mik­ros­ko­bik öl­çeg­dä­ki plank­ton­lar we beý­le­ki ki­çi ba­lyk­lar bi­len iý­mit­len­ýär­ler.
Mer­jen rif­le­ri baý ekoul­ga­my eme­le ge­ti­rip, köp jan­dar üçin iý­mit çeş­me­si ha­sap­lan­ýar. Bu ýer­ler­de örän ki­çi jan­dar­lar bi­len bir ha­tar­da um­man­la­ryň iň wag­şy jan­dar­la­ry hem duş gel­ýär.
Köp­lenç Gün şöh­le­si­niň ýet­ýän çuň­lu­gyn­da­ky saý suw­lar­da ga­bat gel­ýän mer­jen rif­le­rin­dä­ki su­wo­tu­lar fo­to­sin­tez ar­ka­ly mer­jen­le­ri ener­gi­ýa bi­len üp­jün ed­ýär.
Mer­jen rif­le­ri ke­nar­ýa­ka­la­ry güýç­li de­ňiz tol­kun­la­ry­nyň tä­si­rin­den go­ra­ýar, ba­lyk­çy­lyk pu­da­gy­nyň ös­me­gi­ne ýar­dam ed­ýär we su­was­ty sy­ýa­hat­çy­ly­gy üçin şert dö­red­ýär.
Mer­jen rif­le­ri­niň ýaý­ra­wy­ny gi­ňelt­mek üçin olar eme­li usul­da kö­pel­dil­ýär. Soň­ra bol­sa, te­bi­gy ýa­şa­ýan ýer­le­ri­ne gö­çü­ril­ýär. Mu­nuň üçin mer­jen ri­fi­niň ki­çi­jik bö­le­jik­le­ri alyn­ýar. Bu bö­le­jik­ler «şi­til­ha­na­lar­da» ulal­dyl­ýar. Ýe­ter­lik de­re­je­de ula­lan­dan soň­ra te­bi­gy mer­jen rif­le­ri­ne gö­çü­ril­ýär. Hä­zi­re çen­li mer­jen rif­le­ri­niň çä­gi­ni gi­ňelt­mek­de taý­ýar­la­nan tas­la­ma­la­ryň ara­syn­da bu usu­lyň has go­wy ne­ti­je be­ren­di­gi bel­le­nil­ýär.