Halkymyzda «Ýigide müň dürli hünär hem azdyr» ýa-da «Yhlas bilen aglasaň, sokur gözden ýaş çykar» diýen pähimler ýöne ýere aýdylmandyr. Bu ýagdaý hut Agamyradyň durmuşyna-da mahsus bolupdy.
Agamyrat Baltaýew bilen meniň tanyşlygym 1992-nji ýylda açylan Türkmen döwlet medeniýet institutynda bolup geçipdi. Men şol ýyl institutyň «Drama teatrynyň režissýory» bölüminde gaýybana okap başlapdym. Şonda Agamyrat biziň toparymyzy «Köpçülik çärelerini guramak» sapagyndan okadýardy. Soňra men telewideniýäniň režissýorlygyndan «Türkmenfilm» birleşigine işe gelmeli bolupdym. Meniň wezipäme kino düşýän artistlere, kino düşürmek üçin rugsat alyp bermek hem girýärdi. Munuň üçin bolsa Medeniýet ministrligine ýüz tutmaly bolýardy. Bir gün hem ministrlikde teatrlara we tomaşa jaýlaryna jogap berýän bölümde, Agamyrada duşaýmanmy, görüp otursam ol şol bölümiň müdiri wezipesinde işleýän eken, şeýdip biz Agamyrat bilen kärdeş bolup gidiberdik. Şondan soň meniň kalbymda Agamyradyň täsin ykbaly barada okyjylar köpçüligine ýetirmek höwesi döredi.
Agamyradyň kakasy hünäri boýunça ýol gurluşykçy bolsa-da, aýdym-sazdan habarly bolupdyr, şygryýet, çeper sungat bilen meşgullanypdyr. Dessanlaryň ençemesini ýatdan bilip, suhangöýligi bilen toýlarda märekä hyzmat edipdir. Halka ruhubelentlik paýlan tebigy zehinli ynsan bolupdyr. Agamyradyň ejesi Altyn daýza dokuz ogul, bir gyz – on çagany dünýä inderip, olary watanperwer, zähmetsöýer, ilhalar nesiller edip terbiýelemek bilen bir hatarda, halk döredijilik eserleriniň mazmun hem-de ýerine ýetiriliş usullaryny çagalaryna öwredipdir. Perzentleriniň ählisiniň aýdym-saz, tans, folklor, drama sungatyndan habarly bolmagyny, perzentleriniň sungata ykbalyny baglamagyny gazanypdyr.
1970-nji ýylyň ýaz aýlarynyň bir güni Lebap welaýatynyň Saýat etrabynyň Lebap daýhan birleşiginiň Çaltut obasynda dünýä inen Agamyradyň dürli kärden baş alyp çykýan ynsan bolup ýetişmegine belki kakasynyň hem ejesiniň yhlaslary sebäp bolandyr. Ol entek Saýat etrabyndaky 6-njy orta mekdebiň 3-nji synpynda okaýarka, obasyndaky sazçylyk mekdebine okuwa girip, dutar, akkordeon, gitara ýaly saz gurallaryny çalmagy öwrenipdir. Onuň daşyndan Agamyrat obalaryndaky medeniýet öýünde çeper höwesjeňler gurnaklarynyň işjeň agzasy bolýar. Toýdur baýramlarda çeper höwesjeňler topary hem-de maşgala ansambly bilen yzygiderli çykyş edýär. Şeýdibem onuň arzuwy hasyl bolýar.
Agamyrat 1987-nji ýylda orta mekdebi tamamlap, öňki Aşgabadyň Türkmen döwlet pedagogiki sungat institutyna okuwa girýär. 1988-1989-njy ýyllarda Watan öňündäki gulluk borjuny ýerine ýetirýär. Soňra ol institutda okuwyny dowam etdirýär. Ol 1990-1991-nji ýyllarda Russiýa Federasiýasynyň Sankt-Peterburg şäherindäki uniwersitetde okaýar. 1992-nji ýylda Türkmen döwlet medeniýet institutynda okuwyny dowam edip, instituty «Medeni aň-bilim işgäri», «Medeni guramaçylyk işiniň guramaçy usulyýetçisi» hünäri boýunça tamamlap, şol ýyl ýokary okuw mekdebiniň «Halk döredijiligi» tejribehanasynyň müdiri wezipesinde zähmet ýoluna başlaýar. A. Baltaýew institutda okaýan döwri belli sungat ussady Sapargeldi Çinilowyň we kompozitor Atda Çaryýewiň başlangyjy bilen döredilen «Merjen» (häzirki wagtda «Miras») folklor-etnografiýa toparynda çykyş edip, soňra topara ýolbaşçylyk edýär. Agamyrat halypasy, Türkmenistanyň at gazanan medeniýet işgäri, Türkmenistanyň ussat mugallymy Hojak Mämmedowyň ýolbaşçylygynda ýurdumyzyň dürli künjeklerindäki obalarda folklor-etnografiýa mirasy öwrenmek boýunça ylmy-gözleg saparlarynda bolýar. Etnografiýa gözlegleriň netijesinde ýüze çykarylan maglumatlaryň esasynda läleleriň, küştdepdileriň, toý aýdymlaryň we beýleki halk döredijilik eserleriniň gadymy nusgalary dikeldilip, «Merjen» folklor-etnografiýa toparynda sahnalaşdyrylýar. 1992-2008-nji ýyllar aralygynda A.Baltaýew Türkmen döwlet medeniýet institutynda «Halk döredijilik» tejribehanasynyň müdiri, «Halk döredijiligi» kafedrasynyň uly mugallymy, «Medeni guramaçylyk işi», «Aktýorçylyk sungaty» kafedrasynyň müdiri bolup işlemek bilen, milli sungatymyzyň folklor, tans, aýdym-saz, teatr, etnografiýa ugurlaryna degişli döredijilik, ylmy-usulyýet işlerini alyp barýar. Ol «Halk döredijiligiň esaslary», «Medeni guramaçylyk işi» hünär derslerinden okuw maksatnamalaryny hem-de gollanmalaryny ýazýar, hünär beriş derslerinden talyplara sapak berýär. Şeýle-de, onuň H.Mämmedow bilen bilelikde taýýarlan «Sumbar nagmalary» kitapçasy neşir edilýär. Onuň ilkinji ýazan makalalary, goşgulary, kyssalary entek mekdepde okaýan döwürlerinde etrap gazetinde, institutda okaýarka merkezi gazet-žurnallarda, ylmy neşirlerde çap edilip başlanýar. Onuň 2012-nji ýylda O.Orazow bilen bilelikde «Türkmenistanyň taryhy-medeni ýadygärlikleri: gözbaşlar we dowamat», A.Jykyýew bilen bilelikde «Nowruz – türkmen halkynyň milli baýramy», 2014-nji ýylda awtordaşlar bilen bilelikde orta mekdepleriň 10-njy synp okuwçylary üçin «Medeni miras» dersi boýunça okuw kitaby, 2018-nji ýylda «Bagt toýy: durmuş toýunyň adaty we häzirki zaman däp-dessurlary» atly ylmy monografiýasy, 2023-nji ýylda bolsa awtordaşlar bilen bilelikde orta mekdepleriň 11-nji synp okuwçylary üçin «Medeni miras» dersi boýunça okuw kitaby neşir edildi.
Şu ýyl alymyň «Arkadag hem Pyragy – köňüller şamçyragy» atly monografiýasy çap edilip, okyjylara ýetirildi.
Agamyrat ýokary okuw mekdebini tamamlaýyş ýylynda taryh ylymlarynyň doktory, professor A.Orazowyň ýolbaşçylygynda «Türkmen milli toý-baýramlary» atly diplom işini ýazýar. Şondan soň ol akademik A.Jykyýewiň kandidatlyk ylmy işini taýýarlaýar. Akademik B.M.Massonyň we W.I.Sarianidiniň, S.Atanyýazowyň, belli alymlar T.Hojanyýazowyň, M.Gurbanowyň, A.Berdiýewiň ýolbaşçylygyndaky arheologiýa we etnografiýa ylmy-gözleg toparlaryň düzüminde güneşli Diýarymyzyň dürli künjeklerinde arheologiýa we etnografiýa barlaglary geçirmäge gatnaşýar we täze ylmy açyşlary edýär.
A.Baltaýewiň milli medeniýetimiziň taryhyna we ösüş menzillerine, folklor, aýdym-saz, tans, kino, sirk, teatr we döredijilik sungatyna, arheologiýa hem-de etnografiýa ylmy ugurlaryna degişli 1986-njy ýyldan häzirki wagta çenli ýazan ylmy makalalarynyň ençemesi türkmen, rus, iňlis dillerinde neşir edildi. Hekaýalarydyr goşgulary gazet-žurnal sahypalarynda çap edildi. Ylmy makalalarynyň 200-den gowragy ýurdumyzda, şonuň ýaly-da daşary ýurtlaryň ençemesinde dürli dillerde çap edildi.
A.Baltaýew medeniýet, ylym-bilim ulgamlarynda işlemek bilen, ökde guramaçy hökmünde özüni ykrar etdirmegi başardy. Ol Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Arheologiýa we taryh institutynyň bölüm müdiri we alym kätibi wezipelerinde işlän döwründe «Arkadag hem Pyragy – köňüller şamçyragy», «Oguzkent – Oguz hanyň şäheri», «Aba seýsiň atşynaslyk mirasy», «Türkmenistanyň syýahatçylyk merjenleri», «Parzdepe ýadygärligi – medeniýetiň ösen gadymy ojagy», «Köýtendagyň täsinlikleri», «Köneürgenjiň ýadygärlikeri – medeni mirasyň genji», «Dünýä ýaň salan Merw», «Etnografiýa sözlük», T.Hojanyýazow bilen awtordaşlykda «Türkmen manady – bagtyýarlygyň nyşany» atly kitaplary ýazýar. Onuň jogapkär redaktorlyk etmeginde «Sumbar nagmalary», «Türkmenistanyň arheologiýa we etnografiýa ylmynyň ösüşi» atly ylmy makalalar ýygyndysy, şeýle hem «Türkmen topragy – dünýä ýaň salan medeni gymmatlyklaryň ojagy» atly halkara ylmy maslahatyň tezisleri we beýleki saldamly eserleri neşir edildi. Şonuň ýaly-da, ol Türkmenistanyň Medeniýet ministrligi tarapyndan taýýarlanylýan «Türkmenistanyň görnükli teatr, kino, sirk artistleri» we «Garaşsyzlyk joşguny, kyssalar ýygyndysy» atly kitaplaryň hem düzüjisi we awtorydyr.
A.Baltaýew ÝUNESKO-nyň işleri barada Türkmenistanyň milli toparynyň we onuň sekretariatynyň «Gadymy Merw», «Köneüergenç», «Nusaý galalary» ýadygärlikler toplumlaryny, «Görogly» dessançylyk sungatyny, «Nowruz» baýramyny hem-de «Küştdepdi» aýdym we tans dessuryny ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna girizmek üçin hödürnama resminamalary taýýarlamaga gatnaşýar. Ol milli bilermen hökmünde Birleşen Milletler Guramasynyň Bilim, ylym we medeniýet meseleleri boýunça ýöriteleşdirilen guramasy bolan ÝUNESKO-nyň guramagynda daşary ýurtlaryň ençemesinde geçirilen Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna girizmek boýunça geçirilen mejlislerinde çykyş edýär.
A.Baltaýew 1993-1995-nji ýyllarda Türkmenistanyň Ylymlar akademiýasynyň Taryh institutynda aspiranturada okaýar we 2010-2013-nji ýyllarda ylymlaryň kandidaty diýen alymlyk derejesini almak üçin dalaşgärlige kabul edilýär we taýýarlaýyş okuwlarynda dissertasiýa we ylmy işleri ýazmak boýunça okuw-usulyýet tejribelerini üstünlikli özleşdirýär. 2019-njy ýylda bolsa dissertasiýalary goramak boýunça ýöriteleşdirilen geňeşe goramak üçin hödürlenýär we 2023-nji ýylda kandidatlyk derejesini gorap, taryh ylymlarynyň kandidaty diýen ylmy derejä mynasyp bolýar. Ol Halkara Türkmen alabaý itleri assosiasiýasynyň agzasy bolmak bilen, türkmen alabaýynyň we türkmen tazysynyň standartlaryny taýýarlamaga hem gatnaşýar.
Ýeri gelende A.Baltaýewiň türkmen kino sungatyna hem goşandyny belläsim gelýär. Bu bolsa onuň ata-babalarymyzyň «Ýigide müň dürli hünär hem azdyr» diýen parasatly pähimlerine eýerýändiginden nyşandyr. Ol 2004-nji ýylda kinorežissýor, Türkmenistanyň halk artisti Ilmyrat Bekmiýewiň surata düşüren «Deňziň däli gaýalary», 2007-nji ýylda kinorežissýor Şyhmyrat Annamyradowyň surata düşüren «Mertebe», 2016-njy ýylda Türkmenistanyň at gazanan medeniýet işgäri Ýazmyrat Şadurdyýewiň surata düşüren «Parzdepe», 2018-nji ýylda Türkmenistanyň at gazanan artisti, kinorežissýor hem aktýor Şirli Mollaýewiň surata düşüren «Beýik Ýüpek ýoly», «Nusaýdan Dehistana çenli» filmlerinde kiçiräk keşplerde çykyş edýär. 2020-nji ýylda ýene-de Şirli Mollaýewiň surata düşüren «Türkmen alabaýy» atly çeper-publisistik filminde bolsa maslahatçy bolup zähmet çekýär.
A.Baltaýew 2019-njy ýyldan Türkmenistanyň Medeniýet ministrliginiň döredijilik işgärleri bölüminiň esasy hünärmeni, 2021-nji ýyldan bäri bolsa ministrligiň teatrlar we tomaşa edaralary bölüminiň başlygy wezipesinde zähmet çekmek bilen, döredijilik işini üstünlikli alyp barýar. Onuň «Türkmen owazy» teleradioýaýlymynda taýýarlaýan hem özüniň alyp barýan Gahryman Arkadagymyzyň
döreden aýdym-saz eserlerine hem-de dünýä meşhur bolan milli aýdym-sazlarymyza bagyşlanan «Bir eseriň söhbedi» atly gepleşigi yzygiderli ýaýlyma berilýär.
A.Baltaýewiň teklibi bilen Türkmenistanyň medeniýet we sungat işgärleriniň we Magtymguly Pyragynyň şygryýet güni mynasybetli geçirilýän medeniýet hepdeliginiň çäginde oba medeniýet öýleriniň işini kämilleşdirmek, resminamalar dolanyşygynyň usulyýetini döwrebaplaşdyrmak, tans we folklor sungatynyň gadymy nusgalaryny dikeltmek boýunça usuly maslahat hem-de usuly gollanmalaryň sergisini, şeýle hem her ýyl «Berkarar Watanyň folklor sungaty» atly usuly maslahatyny geçirmek ýola goýuldy.
A.Baltaýew 2004-nji ýylda Türkmenistanyň Ýaşlar baýragyna, 2013-nji, 2016-njy, 2018-nji ýyllarda Türkmenistanyň Prezidentiniň «Türkmeniň Altyn asyry» atly bäsleşiginiň ýeňijisi bolup Şa serpaýyna, 2023-nji ýylda bolsa TÜRKSOÝ halkara guramasynyň 30 ýyllyk ýubileý medalyna, şeýle-de taryh ylymlarynyň kandidaty diýen ylmy derejä mynasyp boldy. Özüniň yhlasy, zehini, ukyp-başarnygy bilen dürli kärden baş alyp çykyp, eziz kyblasynyň we käbesiniň arzuwyny hasyl eden Agamyrat Baltaýew bu gün bagtly durmuşda ýaşaýar. Onuň bagtly maşgalasy bar, gyzlary Maýsa, Mähri, Merjen ýokary okuw mekdeplerinde bilim alsalar, körpeleri Ajap bilen Azat, orta mekdepde okap ýörler. Uly gyzy Maýsa kakasynyň yzyna eýerip, ylmy işlere ymtylýar. Biziň bilen bolan söhbetdeşlikde Agamyrat Baltaýew türkmen halkynyň Milli Lideri
Gahryman Arkadagymyza hem-de hormatly Prezidentimiz
Arkadagly Gahryman Serdarymyza berk jan saglyk, uzak ömür, döwlet bähbitli alyp barýan tutumly işleriniň rowaçlyklara beslenmegini arzuw etdi.
Akmyrat Hojaberdiýew,
Oguzhan adyndaky «Türkmenfilm» birleşiginiň hünärmeni.