Sy­ýa­hat­çy­lyk pu­da­gyn­da öň­dä­ki orun­la­ry eýe­le­ýän Tür­ki­ýe baý me­de­ni mi­ra­sy, bi­na­gär­lik gur­luş­la­ry, owa­dan de­ňiz ke­nar­la­ry we ga­dy­my oba­la­ry bi­len sy­ýa­hat­çy­la­ry özü­ne çek­ýär. Ýur­duň iň täsin me­de­ni mi­ras­la­ry­nyň bi­ri­ne Kuş­köý oba­syn­da duş gel­mek bol­ýar. Gi­re­sun we­la­ýa­ty­nyň Ça­nak­çy et­ra­byn­da ýer­leş­ýän bu oba­nyň ýa­şaý­jy­la­ry öz ara­la­ryn­da tä­sin di­li – «guş di­li­ni» ulan­ýar­lar. Bu däp 2017-nji ýyl­da ÝU­NES­KO ta­ra­pyn­dan «Gys­sag­ly go­ra­gy ta­lap ed­ýän mad­dy däl me­de­ni mi­ra­syň» sa­na­wy­na gi­ri­zil­di.
«Guş di­li» nä­me?
Dag­lyk se­bit­de ýer­leş­ýän bu oba­nyň ýa­şaý­jy­la­ry ga­ty ses bi­len bi­ri-bi­ri­ne bir za­dy ha­bar ber­mek­den kyn­çy­lyk çe­kip­dir­ler. Ne­ti­je­de, ha­bar­laş­ma­gyň öz­bo­luş­ly usu­ly – sy­gy­ryp dü­şü­niş­me­gi oý­lap ta­pyp­dyr­lar. «Guş di­lin­de» söz­ler we söz­lem­ler sy­gyr­mak ar­ka­ly aň­la­dyl­ýar. Ýag­ny bar­mak­lar bi­len di­li bas­mak ar­ka­ly çyk­ýan owaz la­byz­ly he­ňe sa­lyn­ýar. Bat­ly we saz­ly gur­lu­şy bo­lan «guş di­li­ni» 1 ki­lo­metr uzak­lyk­dan eşi­dip bol­ýar. Guş­la­ryň saz­la­şyk­ly owa­zy ýa­ly eşi­dil­ýän «guş di­li» bu oba­da 400 ýyl çe­me­si ozal peý­da bo­lup­dyr. Gi­re­su­nyň dag­lyk ýer­le­rin­de ýa­şa­ýan daý­han­lar we ço­pan­lar bir-bi­ri­ne çalt we tä­sir­li ha­bar ber­mek üçin sy­gyr­mak usu­ly­ny dö­re­dip­dir­ler. Wag­tyň geç­me­gi bi­len bu usul oba ýa­şaý­jy­la­ry ta­ra­pyn­dan ka­bul edi­lip, ara­gat­na­şyk se­riş­de­si­ne öw­rü­lip­dir. Şol dö­wür­ler te­le­fo­nyň ýok­du­gy se­bäp­li bu usul özü­ne çe­ki­ji ara­gat­na­şyk se­riş­de­si bo­lup hyz­mat edip­dir. Ýer­li halk ta­ra­pyn­dan ös­dü­ri­len sy­gyr­mak gep­le­şi­gin­de söz­ler we söz­lem­ler, gys­sag­ly ha­bar­lar dür­li ses be­lent­li­gin­de owa­za sal­nyp­dyr. Hä­zir­ki wagt­da «guş di­li» di­ňe bir ara­gat­na­şyk se­riş­de­si bol­mak bi­len çäk­len­män, eý­sem, se­bi­tiň me­de­ni mi­ra­sy­na we ny­şa­ny­na öw­rül­di. Sy­ýa­hat­çy­la­ryň ag­la­ba bö­le­gi Kuş­köý oba­sy­na bu me­de­ni mi­ra­sy ýa­kyn­dan syn­la­mak we öw­ren­mek üçin bar­ýar­lar.
ÝU­NES­KO-nyň mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, soň­ky ýyl­lar­da teh­no­lo­gi­ýa­nyň we ara­gat­na­şyk se­riş­de­le­ri­niň ös­me­gi bi­len «guş di­lin­de» gep­leş­mek öň­ki de­re­je­sin­de sak­lan­ma­ýar. Esa­san hem, Kuş­köý oba­syn­da ýa­şa­ýan ýaş­la­ryň kö­pü­si «guş di­li­ni» bil­me­ýär. Şol se­bäp­li bu däp ÝU­NES­KO tarapyndan «Gys­sag­ly go­ra­gy ta­lap ed­ýän mad­dy däl me­de­ni mi­ra­syň» sa­na­wy­na gi­rizil­di. 400 ýyl öň oý­la­nyp ta­py­lan bu me­de­ni mi­ra­syň ýi­tip git­mek how­py aban­ýar. Sy­gy­ryp gep­leş­ýän­le­riň esa­sy bö­le­gi oba­nyň gar­ry ila­ty bo­lup, ýaş ne­sil bu di­li öw­ren­mek­de kyn­çy­lyk çek­ýär. Şol se­bäp­li bu oba­da 2014-nji ýyl­dan bä­ri her ýyl «Guş di­li» fes­ti­wa­ly ge­çi­ri­lip ge­lin­ýär. Bu köp­çü­lik­le­ýin çä­re oba ýa­şaý­jy­la­ryn­dan baş­lap, ýer­li we da­şa­ry ýurt sy­ýa­hat­çy­la­ry­nyň iň gy­zyk­ly baş­dan­ge­çir­me­si­ne öw­rül­ýär. Fes­ti­wal­da di­liň ula­ny­ly­şy­na de­giş­li okuw­lar, ýa­ryş­lar­dyr gör­kez­me çy­kyş­la­ry gu­ral­ýar.
Kuş­köý oba­syn­da ula­nyl­ýan «guş di­li­ne» meň­zeş dil­ler dün­ýä­niň baş­ga kün­jek­le­rin­de-de duş gel­ýär. My­sal üçin, Is­pa­ni­ýa­nyň Ka­nar ada­la­ryn­da ýa­şa­ýan bir taý­pa «guş di­li­ne» ýa­kyn sil­bo di­lin­de gep­leş­ýär. Mek­si­ka­da ýa­şa­ýan kä­bir halk­lar hem sy­gyr­mak ar­ka­ly ha­bar­laş­ýar­lar. Şeý­le-de bol­sa, Kuş­köý oba­sy­ny ýaň­lan­dyr­ýan «guş di­li» sözleri we söz dü­züm­le­rini sy­gyr­mak ar­ka­ly be­ýan edip bolýandygy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА