Se­na­gatda iň köp iş­le­nil­ýän önüm­le­riň bi­ri bo­lan plast­mas­sa soň­ky ýyl­lar­da «tu­tuş dün­ýä­ni tut­dy». Hä­zir­ki wagt­da top­lan­ýan ga­lyn­dy­la­ryň 60 gö­te­rim­den gow­ra­gy­ny plast­mas­sa önüm­le­ri eme­le ge­tir­ýär. Ýag­ny her ýyl 350 mil­li­on ton­na­dan gow­rak plas­tik ga­lyn­dy zi­bi­le taş­lan­ýar. Soň­ky ýyl­lar­da plast­mas­sa önüm­le­rin­den um­man­la­ry we te­bi­ga­ty aras­sa­la­mak ba­bat­da bir­nä­çe mak­sat­na­ma­lar dur­mu­şa ge­çi­ril­ýär. Bir­nä­çe ýurt­lar­da plast­mas­sa önüm­le­ri­niň ula­ny­ly­şy çäk­len­di­ril­ýär. Kä­bir ýurt­larda bol­sa plas­tik önüm­le­ri ulan­mak ga­da­gan edil­ýär. Ga­ze­ti­mi­ziň şu sa­nyn­da eko­lo­gi­ýa üçin iň zy­ýan­ly plas­tik önüm­ler ba­ra­da mag­lu­mat ber­me­gi ma­kul bil­dik.

Suw çüý­şe­si we plas­tik tur­ba­jyk­lar. Dün­ýä­de her ýyl top­lan­ýan ha­pa­la­ryň, tak­my­nan 90 gö­te­ri­mi­ni plas­tik suw çüý­şe­le­ri we tur­ba­jyk­lar eme­le ge­tir­ýär. Plas­tik suw çüý­şe­le­ri­dir tur­ba­jyk­lar um­man­la­ra ara­la­şyp, de­ňiz jan­dar­la­ry­nyň ekoul­ga­my­na öz tä­si­ri­ni ýe­tir­ýär. Oňur­ga­syz ki­çi­jik de­ňiz jan­dar­la­ry plast­mas­sa bö­le­jik­le­ri­ni iý­ýär­ler. Ba­lyk­dyr uly de­ňiz jan­dar­la­ry hem ge­lip, plast­mas­sa iýen ki­çi­jik de­ňiz jan­dar­la­ry­ny ýu­wud­ýar­lar. Şeý­le­lik­de, ba­lyk­dyr de­ňiz jan­dar­la­ry­nyň kö­pü­si gyr­gyn­çy­ly­ga se­ze­war bol­ýar­lar. De­ňiz jan­dar­la­ry­nyň ga­lyp-ga­çan­la­ry hem tu­tu­lyp, ba­zar­la­ra ge­ti­ril­ýär. Şeý­le­lik­de, plast­mas­sa bö­le­ji­gi iý­mit zyn­jy­ry hök­mün­de aý­la­nyp baş­la­ýar.

Mag­lu­mat­la­ra gö­rä, ABŞ-da her se­kunt­da 1500 plas­tik çüý­şe suw içil­ýär. Bu plas­tik çüý­şe­ler­de adam be­de­ni­ne ýa­ra­maz tä­sir ed­ýän BPA we pha­lat hi­mi­ki mad­da­la­ry bar. Mun­dan baş­ga-da, dün­ýä­de ne­bi­tiň 25 gö­te­ri­mi plas­tik çüý­şe­le­ri ön­dür­mek üçin ula­nyl­ýar. Mu­nuň öňü­ni al­mak üçin bol­sa, plas­tik suw çüý­şä­niň de­re­gi­ne aý­na çüý­şe­jik­le­ri ön­dür­me­li bol­ýar. Aý­na çüý­şä­ni hem edil plas­tik çüý­şe ýa­ly ýa­nyň­da gö­te­rip, öý­de we köp­çü­lik­le­ýin ýer­ler­de ula­nyp bo­lar. Uzak wagt­lap ulan­ma­ga ni­ýet­le­nen­di­gi se­bäp­li, aý­na çüý­şä­niň su­wu­ny çal­şyp dur­ma­ly. Şeý­le hem şer­bet­dir dür­li içim­lik­le­ri plas­tik tur­ba­jyk ulan­maz­dan, bam­buk ta­ýa­jyk ýa-da uzak wagt­lap ula­nyp bol­ýan pos­la­ma­ýan me­tal­dan ýa­sa­lan tur­ba­jyk bi­len iç­mek mas­la­hat be­ril­ýär.

Ko­fe içil­ýän plas­tik bul­gur­lar. Eko­lo­gi­ýa­ny ha­pa­la­ýan, iň köp ula­nyl­ýan plas­tik önüm­le­riň sa­na­wyn­da 3-nji ýerde ko­fe içil­ýän plas­tik bul­gur­lar gel­ýär. As­lyn­da, ko­fe iç­mek üçin jäç gap­la­ryň ula­nyl­ýan­dy­gy­na ga­ra­maz­dan, köp ýurt­da çaý ýa-da ko­fe içil­ýän bir ge­zek­lik ula­nyl­ýan plas­tik bul­gur­lar öň­de­li­gi eýe­le­ýär. Mag­lu­mat­la­ra gö­rä, Awst­ra­li­ýa ko­fe içil­ýän plas­tik bul­gur­la­ry iň köp ulan­ýan ýurt ha­sap­lan­ýar. Ko­fe ýa-da çaý iç­mek üçin plas­tik bul­gu­ryň or­nu­na ki­çi­jik kü­rüş­ge ýa-da aý­na bul­gur ula­nyp bo­lar.

Plas­tik diş çot­ga. Diş çot­ga­la­ryň kö­pü­si neý­lon tüý­ja­gaz­dan we için­den sim geç­ýän plast­mas­sa tu­ta­waç­dan dur­ýar. Diş çot­ga­sy­ny se­na­gat­da gaý­ta­dan iş­läp bol­ma­ýar. Şol se­bäp­li di­şi­mi­zi aras­sa­la­mak üçin her gün ulan­ýan bu en­ja­my­myz ýy­lyň-ýy­ly­na top­la­nyp, eko­lo­gi­ýa üçin zy­ýan­ly önüm­le­riň bi­ri­ne öw­rül­ýär. Plas­tik diş çot­ga­sy­nyň ýe­ri­ne bam­buk­dan ýa­sa­lan bio­lo­gik taý­dan aras­sa diş çot­ga­sy­ny ýa-da mes­wäk ula­nyp bo­lar. Mes­wäk Gün­do­gar ýurt­la­ryn­da ir­ki dö­wür­ler­den bä­ri ula­ny­lyp ge­lin­ýän aras­sa­çy­lyk se­riş­de­si bo­lup, zeý­tun ýa-da dag­dan aga­jyn­dan ýa­sal­ýar. 15 san­ti­metr çe­me­si uzyn­lyk­da­ky bu ta­ýa­jy­gyň bir ujy ker­tik-ker­tik, beý­le­ki ujy gyý­çak bol­ýar.

Plas­tik tor­ba­lar. Dün­ýä­niň kä­bir ýur­dun­da ula­nyl­ma­gy ga­da­gan edi­len­di­gi­ne ga­ra­maz­dan, köp ýurt­da her gün mil­li­on­lar­ça plas­tik tor­ba­lar ula­nyl­ýar. Önüm­çi­lik­de bir­nä­çe ge­zek gaý­ta­dan iş­le­ni­lip, ýe­ne-de söw­da mak­sat­ly ula­ny­ly­şa goý­be­ril­ýän plas­tik tor­ba­lar eko­lo­gi­ýa we sag­lyk üçin zy­ýan­ly önüm­le­riň bi­ri ha­sap­lan­ýar. Plas­tik tor­ba­la­ryň de­re­gi­ne ma­ta­dan ti­ki­len ýa-da ka­gyz tor­ba­la­ry ulan­mak iň go­wu­sy­dyr. Hä­zi­ri­ki wagt­da dün­ýä­niň köp ýur­dun­da söw­da mak­sat­ly ka­gyz tor­ba­jyk­la­ra uly üns be­ril­ýär.

Plas­tik iý­mit gap­la­ry. Eko­lo­gik hü­när­men­le­riň kö­pü­si «Il­ki bi­len, plas­tik iý­mit gap­la­ryn­dan dyn­ma­ly» di­ýen pi­ki­ri öňe sür­ýär­ler. Dog­ru­dan hem, dur­mu­şy­my­za giň­den or­na­şan plas­tik gap­da na­har iý­ýä­ris, ar­tyk­maç iý­mi­ti plas­tik ga­ba sa­lyp goý­ýa­rys, hat­da plas­tik gap­da na­har hem gyz­dyr­ýa­rys. Sag­lyk üçin örän howp­ly bo­lan plas­tik gap­la­ry öý­de we köp­çü­lik­le­ýin ýer­ler­de ula­nyş­dan aýyr­mak kyn däl. Se­bä­bi plas­tik ga­byň or­nu­ny tut­ýan agaç­dan, me­tal­dan we far­for­dan ýa­sa­lan gap­lar sa­nar­dan kän. As­lyn­da, dur­muş­da plast­mas­sa ga­ba ze­rur­lyk hem duý­la­nok. Köp­lenç na­har sal­nan ga­byň, iş­däa­ça­ryň we mi­we­le­riň üs­tü­ne plas­tik ört­gi (pa­ket) ýapyl­ýar. Bio­lo­gik taý­dan ada­ma zy­ýan­ly ha­sap­lan­ýan plas­tik ört­gi­niň de­re­gi­ne far­for ga­pak ýa-da jä­jem ga­byň özü­ni ýa­pyp bo­lar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА