Hy­ta­ýyň ça­ga­lar ede­bi­ýa­ty

Hy­taý­ly­lar ede­bi­ýatdaky üs­tün­lik­le­ri bi­len dünýäde meş­hur­dyr. Olar aja­ýyp şa­hy­ra­na we kys­sa eser­le­ri­niň bir­gi­denini dö­re­dip­dir­ler. Hy­taý­ly­lar pä­him-paý­ha­syň ga­dy­ry­ny bil­ýän halk, ola­ryň aja­ýyp ede­bi eser­le­ri iň­lis ýa­zy­jy­sy Sem­ýu­el Jon­so­nyň “Siz oka­ma­gy söý­ýän­çä­ňiz, hiç ha­çan dü­şün­je­li bo­lup bil­mer­si­ňiz” di­ýen jaý­dar söz­le­ri­ni do­ly tas­syk­la­ýar. Ga­dym za­man­lar­da hy­taý kys­sa­çy­la­rydyr şa­hyr­la­ry hat­dat we su­rat­keş bo­lup­dyr­lar. Ola­ryň ki­tap­la­ry özü­niň ne­pis­li­gi bi­len ta­pa­wut­la­nyp, kä­bir ba­bat­lar­da şu gün­ki gü­nüň ýe­ten de­re­je­sin­den hem ýo­ka­ry bo­lup­dyr. Hy­taý­da bü­tin dün­ýä­de ha­lan­ýan ça­ga­lar üçin ni­ýet­le­nen ki­tap­lar çap edil­ýär.
XX asy­ryň gör­nük­li kys­sa­çy­la­ry­nyň bi­ri Çžan Týa­ni öz dö­wür­deş ýa­zy­jy-şa­hyr­la­ry­ny ça­ga­lar ede­bi­ýa­ty­ny ös­dür­mä­ge ça­gyr­ýar. Eý­sem, hy­taý­ly ça­ga­lar ede­bi­ýat dün­ýä­si­ne sy­ýa­ha­ty­ny haý­sy ki­tap­lar­dan baş­la­ýar­lar?! Bü­tin dün­ýä­de bol­şy ýa­ly, er­te­ki­ler­den, körpe oky­jy­lar üçin ýe­ňil­leş­di­ri­len ga­dy­my hy­taý ro­wa­ýat­la­ryn­dan hem-de mif­ler­inden baş­la­ýarlar. Ýazyjylar fan­tas­ti­ka we fen­te­zi ýa­ly žanr­la­ry üns­den dü­şür­män­dir­ler, şeý­le ki­tap­la­ry di­ňe bir ter­ji­me et­män, eý­sem, hy­taý­ly aw­tor­la­ryň öz­le­ri hem ýaz­ýar­lar. Soň­ky wagt­lar­da Hy­taý­da ça­ga­lar we ýet­gin­jek­ler üçin ni­ýet­le­nen ­fen­te­zi žan­ryn­da ýa­zy­lan eserler has-da meş­hur­dyr.
Hy­taýyň belli çagalar ýa­zy­jy­sy Su Şu­ýa­n özüniň “Syr­ly Hy­taý. Ot­ly až­dar­ha­nyň ýur­du­na sy­ýa­hat” at­ly ki­ta­by­ bilen meşhurdyr. Ýazyjy öz ýur­dun­da 14 mil­li­on nusga bi­len 15 dil­de ne­şir edi­len ki­ta­byň aw­to­ry hök­mün­de däl-de, eý­sem, şa­hyr we dra­ma­turg hök­mün­de hem giň­den ta­nal­ýar. Onuň ki­ta­byn­da hy­taý me­de­ni­ýe­ti­niň dür­li dö­wür­le­ri ba­ra­da gy­zyk­ly gür­rüň­ler be­ril­ýär, ki­tap dürli dü­şün­di­riş­li su­rat­lar bi­len be­ze­lip­dir. Su Şu­ýan 2010-njy ýyl­da me­de­ni­ýe­tiň ösü­şi­ne aý­ra­tyn go­şan­dy üçin BMG-niň baý­ra­gy bi­len sy­lag­la­nan il­kin­ji hy­taý­ly ýa­zy­jy­dyr.
Şeý­le hem Wen In ady bi­len ýaz­ýan ýa­zy­jy hem-de şa­hyr Lo Ini hem ýat­lap geç­sek, ýer­lik­li bo­lar. Ol he­niz 23 ýa­şyn­da­ka Hy­ta­ýyň ýa­zy­jy­lar bi­le­le­şi­gi­ne ka­bul edil­ýär. Lo In uzak wagt­lap, “Ça­ga­lar ede­bi­ýa­ty” žur­na­ly­nda baş re­dak­to­r wezipesinde işleýär. Onuň ýol­baş­çy­ly­gyn­da ýaş oky­jy­lar­da ede­bi­ýa­ta bo­lan ym­ty­lyş ke­ma­la gel­ýär.
Iki ýyl mun­dan ozal, “Chi­na Youth Dai­ly” ga­ze­ti XXI ýüz­ýyl­ly­gy ça­ga­lar ede­bi­ýa­ty­nyň “al­tyn asy­ry” di­ýip, yg­lan edip­di. Mag­lu­mat­la­ra gö­rä, hä­zir­ki wagt­da Hy­taý­da­ky 600-e go­laý iri ne­şir­ýat öý­le­ri­niň ag­la­ba­sy ça­ga­lar ede­bi­ýa­ty­ny ne­şir et­mek bi­len meş­gul­lan­ýar. Hä­zir­ki wagt­da ýurtda ça­ga­lar ede­bi­ýa­ty­nyň ba­za­ry bar­ha ös­ýär we hal­ka­ra de­re­je­sin­de uly ab­raý­dan peý­da­lan­ýar. “Chi­na Child­ren’s Press & Pub­lication Group”, “Chang­jiang Child­ren’s Press” we “21st Cen­tu­ry Pub­lis­hing Hou­se” ýa­ly iri hy­taý ne­şir­ýat­la­ry da­şa­ry ýurt­lar­da ge­çi­ril­ýän dür­li ser­gi­ler­de we şü­we­leň­ler­de öz ýur­dy bi­len ýa­kyn­dan ta­nyş­dyr­ýar­lar.
2010-njy ýyl­da ça­ga­lar we ýet­gin­jek­le­r üçin eser­le­ri ýaz­ýan hytaýly ýa­zy­jy­la­ryň sa­na­wy­na üç ýa­zy­jy gir­di. Olaryň biri Çžen Ýuans­ze bo­lup, ýazyjynyň “Pi­pi­lu” at­ly er­te­ki­ler ýy­gyn­dy­sy mil­li­on­lar­ça nus­ga­da sa­tyl­dy.
Belli ýa­zy­jy­la­ryň ha­ta­ryn­da ýe­ne bi­ri bol­sa, ýet­gin­jek­le­riň we ta­lyp­la­ryň ara­syn­da giň­den ta­nal­ýan Go Szin­min­dir. Ol söý­gi ro­man­la­ry­ny ýa­zyp, onuň iň meş­hur eser­le­ri­niň bi­ri “Ar­zuw­la­ryň şä­he­ri­dir”.
Ýan Hu­nin hem ta­ny­mal ýa­zy­jy­la­ryň bi­ri­dir. Onuň “Gyz­ja­gaz­la­ryň gün­de­li­gi” hem-de “Og­lan­jyk­la­ryň gün­de­li­gi” ýaly ki­tap­la­r toplumy giňden tanalýar. Şeý­le hem onuň “Mek­dep ha­kyn­da­ky he­ka­ýa­la­ry” we “Bez­zat Mao Sýaot­ýao” ýa­ly eser­le­ri iň meş­hu­ry ha­sap­lan­ýar.
Ila­ty 1,5 mil­liarda golaý bolan HHR-iň iri korporasiýalarynyň düzüminde köp san­ly hususy çaphanalar bar. Hy­taý özü­niň bu hu­su­sy ne­şir­ýat öýleriniň hyz­ma­ty bi­len dün­ýä ba­za­ry­na çyk­ma­gy ba­şar­dy. Da­şa­ry ýurt­ly sar­gyt­çy­la­ryň iň esa­sy is­le­gi bol­sa, ki­tap oýun­jak­lar bo­lup, ça­ga­la­ryň ara­syn­da iň meş­hu­ry­dyr. Ge­çi­ri­len bar­lag­lar­da hy­taý­ly ene-ata­la­ryň kö­pü­si ça­ga­la­ry­na ki­tap sa­tyn alyp bermegi has ile­ri tut­ýan eken­ler. Bel­li bol­şu­na gö­rä, soň­ky ýyl­lar­da Hy­ta­ýyň ça­ga­lar ede­bi­ýa­ty bo­ýun­ça döw­let ne­şir­ýa­ty hal­ka­ra ne­şir­ýat biz­ne­sine mö­hüm gat­na­şy­jy bol­dy. Hy­taý ne­şir­ýat­la­ry dün­ýä­de ça­ga­lar ede­bi­ýa­ty üçin gu­ral­ýan ser­gi-ýar­mar­ka­la­ry­na iş­jeň gat­naş­ýar­lar.

Şi­rin Gu­la­lo­wa,
Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky TDU-nyň
gün­do­gar dil­le­ri ka­fed­ra­sy­nyň mu­gal­ly­my.