Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti, luk­man­çy­lyk ylym­la­ry­nyň dok­to­ry, pro­fessor Gurbanguly Berdimuhamedowyň yzy­gi­der­li ta­gal­la­sy ne­ti­je­sin­de, Türk­me­nis­tanda sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­ga­myn­da raýat­la­ryň sag­ly­gy­ny go­ra­mak we ber­kit­mek, ýo­kanç ke­sel­le­riň öňüni al­mak we daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak ýa­ly döw­let äh­mi­ýet­li mö­hüm we­zi­pe­le­riň çöz­gü­di­ne giň möç­ber­li iş­ler gö­nük­diril­ýär.
Mil­li Li­de­ri­mi­ziň baş­lan­gy­jy bo­ýun­ça iş­le­nip taý­ýar­la­ny­lan “Türk­me­nis­ta­ny 2018–2024-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň mak­sat­na­ma­sy­na” la­ýyk­lyk­da, sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­ga­my hem­me­ta­rap­la­ýyn göw­ne­jaý kä­mil­leş­di­ril­ýär, ila­tyň ara­syn­da ke­sel­le­riň öňü­ni al­mak­da, anyk­la­mak­da we be­je­riş iş­le­ri­ni ge­çir­mek­de dün­ýä luk­man­çy­ly­gy­nyň iň tä­ze ga­za­nan usul­la­ry or­naş­dy­ryl­ýar. Aş­ga­bat şä­he­rin­de, we­la­ýat­lar­da hä­zir­ki za­man luk­man­çy­lyk en­jam­la­ry bi­len ab­zal­laş­dy­ry­lan sag­ly­gy go­ra­ýyş – öňü­ni alyş hem-de sa­gal­dyş eda­ra­la­ry, şy­pa­ha­na­lar, der­man kär­ha­na­la­ry ula­nyl­ma­ga be­ril­ýär.
Sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­ga­my­nyň döw­re­bap bi­na­la­ry­ny ulan­ma­ga ber­mek her ýy­lyň 21-nji iýu­lyn­da Türk­me­nis­ta­nyň Sag­ly­gy go­ra­ýyş we der­man se­na­ga­ty iş­gär­le­ri­niň gü­nü­ne ga­bat­lap ge­çi­ril­me­gi in­di asyl­ly dä­be öw­rül­di. Her ýyl sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­ga­my­nyň iş­gär­le­ri­niň hü­när baý­ram­çy­ly­gy ýurt de­re­je­sin­de ulu­dan tu­tul­ýar. Bu ugur­da edil­ýän giň ge­rim­li iş­ler ýur­du­myz­da sag­dyn jem­gy­ýe­tiň dö­re­dil­me­gi ug­run­da ägirt uly ta­gal­la­la­ryň edil­ýän­di­gi­niň su­but­na­ma­sy­dyr.
Döw­let Baş­tu­ta­ny­my­zyň ta­gal­la­sy bi­len ila­tyň sag­ly­gy­ny go­rap sak­la­mak­da we ke­sel­le­riň öňü­ni al­mak­da uly äh­mi­ýe­te eýe bo­lan “Türk­me­nis­ta­nyň ilat­ly no­kat­la­ry­ny aras­sa agyz su­wy bi­len üp­jün et­me­giň Baş mak­sat­na­ma­sy”, “Türk­me­nis­ta­nyň ila­ty­nyň sag­dyn iý­mit­len­me­gi bo­ýun­ça 2013–2017-nji ýyl­lar üçin Mil­li mak­sat­na­ma” hem-de “Türk­me­nis­tan­da ýo­kanç däl ke­sel­le­riň öňü­ni al­mak we ola­ryň gar­şy­sy­na gö­reş­mek bo­ýun­ça Aş­ga­bat Jar­na­ma­syn­da bel­le­nen we­zi­pe­le­ri 2014–2020-nji ýyl­lar­da ama­la aşyr­ma­gyň Mil­li stra­te­gi­ýa­sy” ka­bul edil­di. Türk­me­nis­tan 2012-nji ýyl­da BMG-niň Bü­tin­dün­ýä Sag­ly­gy Go­ra­ýyş Gu­ra­ma­sy­nyň hem-de Azyk we oba ho­ja­lyk gu­ra­ma­sy bi­len bi­le­lik­de sarp edi­ji­le­riň sag­ly­gy­ny go­ra­mak hem-de azyk önüm­le­ri­niň ne­ti­je­li söw­da­sy­na ýar­dam ber­mek mak­sa­dy bi­len, “Ko­deks Ali­men­ta­ri­us” to­pa­ry­nyň ag­za­sy bol­dy. Hä­zir­ki wagt­da iý­mit önüm­le­ri­niň hi­li we howp­suz­ly­gy bo­ýun­ça ka­da­laş­dy­ry­jy res­mi­na­ma­lar “Ko­deks Ali­men­ta­riu­syň” ýa-da “Azyk ko­dek­si­niň” ül­ňü­le­ri­ne la­ýyk ge­ti­ril­ýär.
ÝU­NI­SEF, BSGG we Ýod ýet­mez­çi­li­gi bi­len bag­la­ny­şyk­ly ke­sel­le­re gö­zeg­çi­lik bo­ýun­ça hal­ka­ra ge­ňe­şi ta­ra­pyn­dan Türk­me­nis­ta­na du­zuň äh­lu­mu­my ýod­laş­dy­ryl­ma­gy­nyň ga­za­ny­lan­dy­gy ba­ra­da hal­ka­ra gü­wä­na­ma­sy be­ril­di hem-de Türk­me­nis­tan GDA ag­za ýurt­la­ryň we Mer­ke­zi Azi­ýa döw­let­le­ri­niň ara­syn­da il­kin­ji, Ýer ýü­zün­de dör­dün­ji bo­lup, du­zy ýod­laş­dyr­ma­gy üp­jün ed­ýän ýurt hök­mün­de yk­rar edil­di. 2011-nji ýyl­da ýur­du­myz unuň ýo­ku­my­ny güýç­len­dir­mek bo­ýun­ça öň­de­ba­ry­jy döw­let­le­riň bi­ri hök­mün­de sy­la­ga my­na­syp bol­dy. Ýur­du­myz­da ýo­kanç ke­sel­le­re epi­de­mio­lo­gi­ýa gö­zeg­çi­li­gi ul­ga­my do­ly ýo­la go­ýul­dy. Yzy­gi­der­li ge­çi­ril­ýän öňü­ni alyş çä­re­le­ri­niň ne­ti­je­sin­de, Türk­me­nis­ta­na dra­kun­kul­ýo­zyň eli­mi­na­si­ýa­sy ba­ra­da BSGG-niň gü­wä­na­ma­sy gow­şu­ryl­dy.
Hä­zir­ki dö­wür­de öňü­ni alyş san­jym­la­ryň mil­li ter­ti­bi­ne la­ýyk­lyk­da, ça­ga­lar tö­leg­siz esas­da 11 sa­ny ýo­kanç ke­sel­le­re gar­şy, ýag­ny: gök­bog­ma, dif­te­ri­ýa, bür­mä, “B” ge­pa­ti­te, “b” gör­nüş­li ge­mo­fil ýo­kan­jy­na, gy­za­my­ga, gy­zyl­ja, hap­gyrtma, in­çe­ke­se­le, po­lio­mie­li­te we ada­myň pa­pil­lo­ma wi­ru­sy­na gar­şy wak­si­na­la­ry al­ýar­lar. Ýur­du­myz­da ça­ga­la­ryň san­jym bi­len gur­şa­wy 95 gö­te­rim­den ýo­ka­ry de­re­je­de sak­lan­ýar.
Ýur­du­myz­da sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­ga­my­ny düýp­gö­ter öz­gert­mek mak­sa­dy bi­len mil­li Li­de­ri­mi­ziň hut özü­niň ýol­baş­çy­ly­gyn­da iş­le­nip dü­zü­len “Sag­lyk” Döw­let mak­sat­na­ma­sy­nyñ esa­sy we­zi­pe­le­ri­niň bi­ri hem sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­ga­my­nyň il­kin­ji hal­ka­syn­da edil­ýän iş­le­riň ne­ti­je­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­mak, maş­ga­la luk­man­çy­ly­gy­ny has kä­mil de­re­jä ýe­tir­mek bo­lup, hä­zir­ki wagt­da ila­ta be­ril­ýän sag­ly­gy go­ra­ýyş hyz­mat­la­ry pu­dak yl­my­nyň we teh­ni­ka­nyň soň­ky ga­za­nan­la­ry bi­len en­jam­laş­dy­ry­lan döw­re­bap sag­lyk öý­le­rin­de do­ly ýo­la go­ýul­dy.
“Sag­lyk” Döw­let mak­sat­na­ma­sy­nyñ ka­bul edi­len döw­rün­de Aş­ga­bat şä­he­rin­de sag­lyk öý­le­ri­niň 9-sy he­re­ket eden bol­sa, şu gün­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ta­gal­la­sy bi­len sag­lyk öý­le­ri­niň sa­ny 16-a ýet­di. 2017-nji ýyl­da paý­tag­ty­myz­da şeý­le eda­ra­la­ryň üçü­si ulan­ma­ga be­ril­di. Şu ýag­daý ýur­du­my­zyň äh­li we­la­ýat­la­ry­dyr şä­her­le­rin­de, et­rap­dyr oba­la­ryn­da döw­re­bap de­re­je­de al­nyp ba­ryl­ýar.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň “Türk­me­nis­ta­nyñ der­man­lyk ösüm­lik­le­ri” we “Çaý – mel­hem hem yl­ham” at­ly ki­tap­la­ry di­ňe bir luk­man­la­ryň ýan­ki­ta­by bol­man, eý­sem, halk köp­çü­li­gi üçin hem gym­mat­ly yl­my çeş­mä, yg­ty­bar­ly gol­lan­ma öw­rül­di. Der­man­lyk ösüm­lik­le­riň adam be­de­ni­ne tä­si­ri has oňaý­ly­dyr, nä­sa­gyň ýag­da­ýy­na, onuň ýa­şy­na we ugur­daş ke­sel­le­riň bar­dy­gy­na bag­ly­lyk­da ösüm­lik­le­ri se­çip al­mak müm­kin­dir. Hi­mi­ýa se­riş­de­le­ri­niň we fi­to­se­riş­de­le­riň ut­gaş­dy­ry­lyp, re­je­li ula­nyl­ma­gy nä­sa­gyň sag­ly­gy­ny di­kelt­mek­de aý­ra­tyn ne­ti­je­li­dir.
Hä­zir­ki wagt­da sag­ly­gy go­ra­ýyş eda­ra­la­ryn­da mil­li Li­de­ri­mi­ziň bu aja­ýyp ki­tap­la­ryn­da be­ýan edil­ýän der­man­lyk ösüm­lik­ler­den taý­ýar­la­nan çaý­la­ry hö­dür­le­ýän fi­to­bar­lar he­re­ket ed­ýär. “Adam jem­gy­ýe­tiň we döw­le­tiň esa­sy gym­mat­ly­gy­dyr” di­ýen ýö­rel­ge­den ugur al­ýan hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz mil­li sy­ýa­sa­tyň tag­ly­mat esa­sy bo­lan şy­pa­ha­na-dynç alyş pu­da­gy­nyň ös­dü­ril­me­gi­ne, dynç alyş, sag­ly­gy go­ra­ýyş we sy­ýa­hat­çy­lyk ul­ga­my­nyň ne­ti­je­li hä­si­ýe­te eýe bol­ma­gy­na mö­hüm äh­mi­ýet ber­ýär.
Hä­zir­ki dö­wür­de Türk­me­nis­ta­nyň şy­pa­ha­na­la­ry dur­ku­nyň düýp­li tä­ze­le­nil­me­gi hem-de tä­ze­den gu­rul­ma­gy, iň hä­zir­ki za­man en­jam­la­ry bi­len üp­jün edil­me­gi ne­ti­je­sin­de, öz keş­bi­ni öz­ger­dip, ýo­ka­ry de­re­je­li hyz­mat­la­ry ýe­ri­ne ýe­tir­ýär­ler we dynç al­mak hem-de sag­ly­gy ber­kit­mek üçin aň­ry­baş amat­ly şert­le­ri dö­red­ýär­ler. Aş­ga­bat­da­ky “Ber­zeň­ňi”, Ahal we­la­ýa­tyn­da­ky “Arç­man” we “Ýy­ly suw”, Le­bap we­la­ýa­tyn­da­ky “Fa­rap”, Ma­ry we­la­ýa­tyn­da­ky “Baý­ra­ma­ly”, Bal­kan we­la­ýa­tyn­da­ky “Mol­la­ga­ra”, Da­şo­guz we­la­ýa­tyn­da­ky “Da­şo­guz” şy­pa­ha­na­la­ry ra­ýat­la­ry gi­je-gün­diz­le­ýin ter­tip­de ka­bul ed­ýär­ler we di­ňe bir ýur­du­my­zyň ila­ty­nyň ara­syn­da däl-de, onuň çäk­le­rin­den da­şar­da hem uly meş­hur­ly­ga eýe­dir. Türk­me­nis­ta­nyň şy­pa­ha­na­la­ry Ger­ma­ni­ýa­da, ABŞ-da, Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­da, Slo­wa­ki­ýa­da we beý­le­ki Ýew­ro­pa ýurt­la­ryn­da ön­dü­ri­len tä­ze ýö­ri­te en­jam­lar bi­len üp­jün edi­len­dir, olar nä­sa­gyň ýag­da­ýy­ny do­ly göz­den ge­çir­mä­ge hem-de de­giş­li be­jer­gi çä­re­le­ri­ni ýe­ri­ne ýe­tir­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär.
Döw­let Baş­tu­ta­ny­my­zyň ýol­baş­çy­ly­gyn­da Ha­zar deň­zi­niň eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa türk­men ke­na­ryn­da “Awa­za” mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gy dö­re­dil­di, ol di­ňe bir döw­re­bap şy­pa­ha­na ul­ga­my hök­mün­de däl-de, we­kil­çi­lik­li du­şu­şyk­la­ryň, mas­la­hat­la­ryň, ser­gi­le­riň, fes­ti­wal­la­ryň hem-de hal­ka­ra de­re­je­li sport çä­re­le­ri­niň mer­ke­zi hök­mün­de hem meş­hur­dyr.
Türk­men­ba­şy şä­he­rin­de tä­ze “Awa­za” şy­pa­ha­na­sy guruldy, bu ýer­de amat­ly ýer­li şert­ler we der­man­lyk ösüm­lik­le­ri peý­da­lan­mak bi­len dür­li sa­gal­dyş hyz­mat­la­ry hö­dür­le­ni­ler, olar adam sag­ly­gy­nyň ber­ki­dil­me­gi­ne, be­de­niň ke­sel­le­re dur­nuk­ly­ly­gy­nyň ýo­kar­lan­dy­ryl­ma­gy­na kö­mek eder.
Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let luk­man­çy­lyk uni­wer­si­te­ti­ne ýur­du­my­zyň sag­ly­gy go­ra­ýyş we der­man se­na­ga­ty pu­da­gy üçin ýo­ka­ry hü­när­li iş­gär­le­ri taý­ýar­la­mak­da mö­hüm orun de­giş­li bo­lup dur­ýar. Luk­man­çy­lyk uni­wer­si­te­ti – mu­nuň özi döw­re­bap teh­no­lo­gi­ýa­la­ry we iň go­wy luk­man­çy­lyk en­jam­la­ry bi­len üp­jün edi­len, ne­ti­je­li hü­när oku­wy hem-de yl­my-bar­lag iş­le­ri üçin äh­li müm­kin­çi­lik­ler dö­re­di­len iri ylym-bi­lim mer­ke­zi­dir.
Luk­man­çy­lyk şä­her­ji­gin­de di­ňe bir ýo­ka­ry de­re­je­li bi­lim al­mak üçin däl, eý­sem, gel­jek­ki hü­när­men­le­riň saz­la­şyk­ly ösü­şi üçin hem ze­rur şert­ler göz öňün­de tu­tul­dy. Ze­rur bo­lan çe­per hem-de ýö­ri­te­leş­di­ri­len ede­bi­ýat­lar bi­len üp­jün edi­len döw­re­bap elekt­ron ki­tap­ha­na­sy, sport mer­ke­zi, äh­li amat­lyk­la­ry özün­de jem­le­ýän umu­my ýa­şa­ýyş jaý­la­ry ta­lyp­la­ryň hyz­ma­tyn­da. Bu­la­ryň äh­li­si ýaş­la­ry­my­zyň dün­ýä öl­çeg­le­ri­ne ky­bap bi­lim al­ma­gyna, hü­när öw­ren­me­gi­ne, köp­çü­lik­le­ýin sport we be­den­ter­bi­ýe bi­len yzy­gi­der­li meş­gul­lan­ma­gy­na, göw­ne­jaý dynç al­ma­gy­na ýar­dam ber­ýär.
Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz ýur­du­my­zyň ila­ty­nyň sag­ly­gy­ny go­rap sak­la­ma­gyň tä­ze keş­bi­niň ke­ma­la ge­ti­ril­me­gi­ne gö­nük­di­ri­len usul­la­ry­nyň top­lu­my­ny iş­läp taý­ýar­la­mak we giň möç­ber­li çä­re­le­ri ge­çir­mek bo­ýun­ça we­zi­pe­le­ri öň­de goý­dy, ol eko­lo­gi­ýa taý­dan amat­ly dur­muş gi­ňiş­li­gi­ni dö­ret­mek, dog­ry iý­mit­len­me­giň esas­la­ry­ny ýo­la goý­mak, be­den­ter­bi­ýe bi­len meş­gul­lan­mak hem-de boş wag­ty iş­jeň, peý­da­ly ge­çir­mek çä­re­le­ri­ni öz içi­ne al­ýar.
Mil­li sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­ga­my­nyň ös­dü­ril­me­gi­ne, Wa­ta­ny­my­zyň ra­ýat­la­ry­nyň ýa­şa­ýyş de­re­je­si­ni has-da ýo­kar­lan­dyr­mak hem-de sag­ly­gy­ny ber­kit­mek mak­sa­dy bi­len bu ul­ga­ma ma­ýa se­riş­de­le­ri­ni goý­ma­ga hem-de in­no­wa­si­ýa­la­ry or­naş­dyr­ma­ga aý­ra­tyn üns ber­ýän hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz hal­ky­my­zyň sag­ly­gy­nyň Türk­me­nis­ta­nyň yk­dy­sa­dy ösü­şi­niň esa­sy he­re­ket­len­di­ri­ji güýç­le­ri­niň bi­ri bo­lup dur­ýan­dy­gy­ny nyg­ta­ýar.
“Türk­me­nis­tan – Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň ýü­re­gi” şy­ga­ry as­tyn­da geç­ýän şu ýyl­da gu­ral­ýan äh­li me­de­ni-köp­çü­lik­le­ýin we sport çä­re­le­ri sag­dyn dur­muş ýö­rel­ge­si­ni wa­gyz et­mä­ge ýar­dam ed­ýär. Luk­man­la­ryň be­den­ter­bi­ýä­ni we spor­ty wa­gyz et­mek bo­ýun­ça ama­la aşyr­ýan iş­le­ri türk­me­nis­tan­ly­la­ry yzy­gi­der­li gu­ral­ýan we­lo­si­ped­li ýö­riş­le­re, köp­çü­lik­le­ýin yl­gaw ýa­ryş­la­ry­na, Sag­lyk ýo­lun­dan geç­mek ýa­ly çä­re­le­re çek­mä­ge hem gö­nük­di­ri­len­dir.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА