Dün­ýä­niň aw­tou­lag spor­tu­nyň muş­dak­la­ry­nyň uly sa­byr­syz­lyk bi­len ga­ra­şan hal­ka­ra ýa­ry­şy — “Amul – Ha­zar 2018” hal­ka­ra aw­to­ral­li­si­niň baş­lan­ýan gü­ni ýe­tip gel­di. 5 gü­nüň do­wa­myn­da Fran­si­ýa, Ang­li­ýa, Sa­ud Ara­bys­ta­ny, Be­la­rus, Rus­si­ýa, Ga­za­gys­tan we beý­le­ki en­çe­me ýurt­dan 80-den gow­rak to­par­lar or­ta asyr­la­ryň iň bir naý­ba­şy şä­he­ri bo­lan Amul ga­la­syn­dan ba­dal­ga alyp, Ga­ra­gum säh­ra­lyk­la­ryn­dan men­zil­ler aşyp, Ha­zar deň­zi­niň eko­lo­gik taý­dan aras­sa ke­na­ryn­da­ky “Awa­za” mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gyn­da ýa­ry­şy ta­mam­lar­lar.
“Amul – Ha­zar 2018” hal­ka­ra aw­to­ral­li­si ýur­du­my­zyň myh­man­la­ry­nyň aňyn­da uzak wagt­lap gal­jak we pa­ra­hat­çy­ly­gyň hem-de dost­lu­gyň il­çi­si hök­mün­de spor­tuň ös­dü­ril­me­gi­ne eziz Di­ýa­ry­my­zyň mö­hüm go­şan­dy bol­jak iri ýa­ryş­la­ryň bi­ri­ne öw­rü­ler. Şeý­le hal­ka­ra de­re­je­sin­dä­ki ýa­ryş­la­ryň bi­ziň ýur­du­myz­da ge­çi­ril­me­gi­niň sa­ka­syn­da sag­dyn dur­muş ýö­rel­ge­si­niň ta­rap­da­ry hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz dur. Mil­li Li­de­ri­mi­ziň baş­lan­gy­jy bi­len ge­çi­ril­jek hal­ka­ra ýa­ry­şa yk­jam taý­ýar­lyk gö­rül­di. Ol ýur­du­my­zyň dür­li mi­nistr­lik­le­ri­niň we pu­dak­la­ýyn eda­ra­la­ry­nyň gat­naş­ma­gyn­da tu­tuş dün­ýä­de ma­ha­bat­lan­dy­ryl­dy. Şo­nuň ne­ti­je­sin­de, bu aw­to­ral­lä dün­ýä­niň en­çe­me ýur­dun­dan gat­naş­ma­ga tür­gen­le­riň en­çe­me­si is­leg bil­dir­di­ler.
Umu­man, ýur­du­myz­da spor­tuň äh­li ugur­la­ry bi­len bir ha­tar­da aw­to­mo­bil spor­tu­ny ös­dür­mä­ge hem uly üns be­ril­ýär. Mil­li Li­de­ri­mi­ziň baş­tu­tan­ly­gyn­da spor­tuň bu gör­nü­şi­ni ös­dür­mek mak­sa­dy bi­len Aw­to­mo­bil spor­ty fe­de­ra­si­ýa­sy dö­re­dil­di. Aw­to­mo­bil spor­ty bo­ýun­ça mil­li ýy­gyn­dy to­pa­ry­my­zyň hal­ka­ra aw­to­ral­li ýa­ryş­la­ryn­da üs­tün­lik­li çy­kyş et­me­gi üçin äh­li müm­kin­çi­lik­ler dö­re­dil­di we dö­re­dil­ýär.
“Amul – Ha­zar 2018” hal­ka­ra aw­to­ral­li­sin­de Türk­me­nis­ta­nyň Içe­ri iş­ler mi­nistr­li­gi­niň Sport ulag mer­ke­zi­niň we Aw­tomo­bil spor­ty bo­ýun­ça mil­li fe­de­ra­si­ýa­nyň to­par­la­ry­nyň 15-si ýur­du­my­za we­kil­çi­lik eder. Türk­men tür­gen­le­ri­ne sü­rüji­lik şa­ha­dat­na­ma­la­ry we mil­li Li­de­ri­mi­ziň adyn­dan de­giş­li ly­bas­lar gow­şu­ryl­dy. Tür­gen­le­ri­miz şu ýy­lyň maý aýyn­da gu­ra­lan saý­la­ma tap­gy­ry geç­di­ler.
Sanlyja günden badalga aljak “Amul – Ha­zar 2018” hal­ka­ra ral­li­si bir­nä­çe tap­gyr­dan yba­rat bo­lup, Ga­ra­gu­muň çyl­şy­rym­ly ýer­le­rin­den ge­çer hem-de Ha­za­ryň ke­na­ryn­da­ky ak mer­mer­li Awa­za­da ta­mam­la­nar. Ral­lä gat­na­şy­jy­lar Türk­me­nis­ta­nyň te­bi­gy aý­ra­tyn­lyk­la­ry, aja­ýyp gö­zel­li­gi, mil­li me­de­ni­ýe­tiň öz­bo­luş­ly­ly­gy we hä­zir­ki döw­rüň saz­la­şyk­ly ösü­şi bi­len tanyş­ma­ga müm­kin­çi­lik alar­lar.
Mil­li Li­de­ri­mi­ziň “Be­ýik Ýü­pek ýo­ly” tas­la­ma­sy di­ňe bir sport çä­re­le­rin­den yba­rat bol­man, eý­sem ýur­du­my­zyň geç­mişi­niň, şu gü­nü­niň we gel­je­gi­niň ara­bag­la­ny­şy­gy­nyň my­sa­lyn­da ýe­ten de­re­je­si­ni aýan et­mek­den hem yba­rat­dyr.
Şeý­le­lik­de, Türk­me­nis­tan­dan ral­lä gat­na­şy­jy­la­ryň at­la­ry yg­lan edil­di. Olar Mu­ham­met­my­rat Gur­ba­now, Şa­my­rat Gurba­now, Gur­ban­ber­di Da­ňa­ta­row, Ra­fa­el Gaý­nu­lin, Mer­dan Toý­ly­ýew, Şöh­rat Toý­ly­ýew, Ýo­la­man Aba­ýew, Ars­lan Ka­ra­ku­low, Be­genç An­na­ýew, Me­kan Aman­ta­ga­now, Aga­my­rat An­na­ýew, An­na­gel­di Sä­het­gur­ba­now, Sü­leý­man Sa-ha­tow, Ke­rim­ber­di Rah­man­ber­di­ýew, Gu­wanç­my­rat Hom­ma­dow, Re­jep­ni­ýaz An­na­ber­di­ýew, Ke­rim Öwe­zow, Baý­rammy­rat An­na­ýew, Pa­ra­hat Gar­ly­ýew, Ti­mur Ma­me­dow, Beg­na­zar Nur­ýag­dy­ýew, Ho­ja­gu­ly An­na­mäm­me­dow, Gaý­gy­syz Ak­my­ra­dow, Mer­gen­nur Aga­ýew, Ars­lan Hom­ma­dow, Mer­gen­gel­di Öw­lä­gu­ly­ýew, Meý­lis Hy­dy­row, Ça­ry Mu­hy-ýew, Me­kan­my­rat Po­pu­low, şeý­le hem Nor­munds Meý­mans, Wa­dim Şmaý­low we Za­ha­rows And­row da­gy­dyr.
Bi­ziň to­par­la­ry­myz “Nis­san Pat­rol”, “Mit­su­bis­hi L 200”, “Chevro­let”, “Toyo­ta Hi­lux”, “Toyo­ta Land Cruiser 200” kysym­ly aw­tou­lag­lar­da, kwad­ro­sikl­ler­de we ýük aw­tou­lag­la­ryn­da (MAN) çy­kyş eder­ler. Il­deş­le­ri­mi­ze öň­de bol­jak hal­ka­ra ýa­ryş­da üs­tün­lik­le­riň hem­ra bol­ma­gy­ny ar­zuw ed­ýä­ris!

Ralli ýaryşlarynyň abraýyny, dartgynlylygyny, ýaýrawyny has-da artdyrmak üçin her döwürde dürli-dürli aladalar edilýär. Ilki-ilkiler motosikl ýa-da ýeňil awtoulaglaryň arasynda geçirilip başlanan ýaryşlara soňlugy bilen, ýük ulaglary hem goşuldy. Soňky ýyllarda bolsa, ulaglaryň özboluşly görnüşi bolan kwadrosiklleriň arasyndaky ýaryşlar hem geçirilip başlandy. Aýratynam, oba hojalygynda peýdalanylýan bu özboluşly ulaglary köp ýurtda adatça, gara ýollarda sürmek bolmaýar. Sähralyklarda, baýyrlyklarda, ekin meýdanlarynda giňden peýdalanylýan bu ulaglaryň birnäçe görnüşi hem-de ady bar. Olara kwadrosikl, kwad, kwad motosikl, 3 tigirli, 4 tigirli hem diýilýär. Ähli ýerde, dürli şertlerde münmek üçin öndürilen kwadrosikllere aslynda umumylykda ATV diýlip, ol “all-terrain vehicle”, ýagny, dürli şertlerdäki ähli ýeriň ulagy, diýen manyny aňladýar. Kwadrosiklleriň arasyndaky ýaryşlar Dakar rallisinde ilkinji gezek 2009-njy ýylda geçirilip başlandy. Ondan ozal motosikller toparyna degişli bolan kwadrosiklleriň häzirki wagtda 2 görnüşi ýaryşlarda ulanylýar. Olar Dakar rallisinde 3-nji topara degişli bolup, birinjisinde (Group 3.1) 2 tigirli, ýeke silindirli, iň ýokary görkezijisi 750cc motorly kwadrosikllerdir. 2-nji topara (Group 3.2) 4 tigirli, 2 silindirli hem-de ýokary görkezijisi 900cc motorly kwadrosikller degişlidir. Dakar rallisinde 2009-njy ýyldan bäri geçirilip gelinýän kwadrosikl ýaryşlarynda Ýaponiýanyň “Yamaha” şereketiniň toparyny owsarlap bilýän başga topar häzirlikçe ýok. Şeýle-de ýaponlaryň “Honda”, “Suzuki”, Kanada we ABŞ-nyň bilelikdäki “Can-Am”, ABŞ-nyň “Polaris” toparlaryny öňdebaryjy kwadrosikl toparlarynyň hatarynda görkezmek bolar.

“YA­MA­HA”. Ýa­pon­la­ryň mo­tosikl, ýah­ta, gä­mi ön­dür­ýän dün­ýä bel­li kom­pa­ni­ýa­sy­nyň to­pa­ry kw­ad­rosi­kl­le­riň ara­syn­da­ky ral­li bäs­le­şik­le­rin­de öň­de bar­ýar. Ol Da­kar ral­li­sin­de kw­ad­ro­sikl­le­riň ara­syn­da ýa­ryş­lar ge­çi­ri­lip baş­la­nany bä­ri çem­pi­on­ly­gy el­de sak­lap gel­ýär. Da­kar ral­li­si­ne gat­naş­ýan kw­ad­ro­sikl­le­riň ag­la­ba bö­le­gi “Ya­ma­ha” to­pa­ry­nyň ulag­la­ry bo­lup, bu ugur­da iň esa­sy bäs­deş­lik sü­rü­ji­le­riň ara­syn­da geç­ýär. Baş­ga­ça aý­dy­lan­da, kw­ad­rosikl­le­riň ara­syn­da­ky ýa­ryş­da sü­rü­ji­le­riň ara­syn­da­ky bäs­deş­lik öňe saý­lan­ýar. “Ya­ma­ha” to­pa­ry ga­za­nan ýe­ňiş­le­ri­niň hem­me­si­ni di­ýen ýa­ly “Ya­ma­ha Rap­tor 700” ky­sym­ly kw­ad­ro­sikl­leri bi­len ga­zan­dy. 2009–2018-nji ýyl­lar ara­ly­gyn­da Da­kar­da ga­zy­ny­lan 10 çem­pi­on­ly­gyň 5-si­ni do­gan­lar – ar­gen­ti­na­ly sü­rü­ji­ler Mar­kos Pat­ro­nel­li (2010, 2013, 2016) bi­len Ale­hand­ro Pat­ro­nel­li (2011, 2012) alyp berdi. Çi­li­li sü­rü­ji Ig­na­sio Ka­sa­le hem 2014-nji we 2018-nji ýyl­lar­da “Ya­ma­ha­ny” kw­ad­ro­sikl­le­riň ara­syn­da ýe­ňiş ga­zan­dy­ran sü­rü­ji bol­dy. Çe­hi­ýa­ly Ýo­sef Ma­ça­sek 2009-njy ýyl­da “Ya­ma­ha” il­kin­ji çem­pi­on­ly­gy ga­zan­dy­ran sü­rü­ji­dir. Ýa­pon to­pa­ry­ny 2015-nji ýyl­da pol­şa­ly Ra­fal So­nik, 2017-nji ýyl­da-da rus­si­ýa­ly Ser­geý Kar­ýa­kin çem­pi­on et­me­gi ba­şar­dy. Bir söz bi­len aý­dy­lan­da, kw­ad­ro­sikl­le­riň ara­syn­da “Ya­ma­ha” to­pa­ry­na hä­zir­lik­çe taý ta­py­la­nok.
“HON­DA”. Mo­to­sikl hem-de ýe­ňil aw­tou­lag önüm­çi­li­gi­niň öň­de­ba­ry­jy­la­ryn­dan bo­lan ýa­pon şe­re­ke­ti “Hon­da­nyň” bel­lär­lik­li çem­pi­on­ly­gy ýok. Ýö­ne mu­ňa ga­ra­maz­dan Da­kar ral­li­sin­de yzy­gi­der­li ýag­daý­da öň­dä­ki orun­la­ry eýe­le­ýär. 1946-njy ýyl­da düý­bi tu­tu­lan şe­re­ke­tiň ady­bir to­pa­ry­nyň sü­rü­ji­le­ri soň­ky ýyl­lar­da il­kin­ji 3-li­ge düş­me­gi ba­şar­dy. Ar­gen­ti­na­ly Lu­kas Bo­net­to­nyň 2012-nji ýyl­da 7-nji, 2013-nji ýyl­da-da 4-nji bol­ma­gy to­par üçin uly üs­tün­lik bo­lup­dy. Ýö­ne gol­lan­di­ýa­ly Se­bas­ti­an Hus­sei­niniň 2013-nji ýyl­da 6-njy, 2014-nji ýylda 3-nji ýe­ri eýe­le­me­gi to­pa­ryň ýol­baş­çy­la­ry­ny has-da be­gen­dir­di. Hat­da şol ýyl 3–4–5-nji hem-de 10-njy orun­la­ry “Hon­da­nyň” sü­rü­ji­le­ri eýe­läp­di. 2015-nji ýyl­da-da “Hon­da” to­pa­ry bo­li­wi­ýa­ly Wal­ter No­si­lia bi­len ýe­ne-de bü­rünç me­dal ga­za­nyp­dy. Mah­la­sy, “Hon­da” to­pa­ry Mo­to GP ýa­ryş­la­ryn­da­ky ýaly ral­li bäs­le­şik­le­rin­de il­kin­ji or­ny eýe­läp bil­me­se-de, he­mi­şe sü­rü­ji­le­riň iň go­wy on­lu­gy­na 3–4 pi­lo­ty bi­len gir­me­gi ba­şar­ýar.
“PO­LA­RIS”. 1954-nji ýyl­da ABŞ-nyň Min­ne­so­ta şta­tyn­da esaslandyrylan “Po­la­ris” kom­pa­ni­ýa­sy sne­go­hod – gar ulagy ön­dür­mek­de meş­hur­ly­ga eýe­dir. Şol birwag­tyň özün­de ýük da­şa­ma­ga ni­ýet­le­nen, tiz­li­gi ýo­ka­ry bol­ma­dyk ki­çeň­räk ulag­la­ryň (UTV) önüm­çi­li­gin­de-de ta­pa­wut­la­nyp baş­la­dy. Edil “Hon­da” ýa­ly “Po­la­ris” to­pa­ry-da çem­pi­on bo­lup bil­me­se-de, wag­tal-wag­tal öň­dä­ki orun­la­ry eýe­le­ýär. 2010–2011-nji ýyl­lar­da Kris­tof Dek­lerk to­pa­ra 4-nji or­ny ga­zan­dyr­dy. To­par soň­ky ýyl­lar­da kw­ad­ro­sikl­le­riň ha­ta­ryn­da däl-de, UTV ulag­la­ry­nyň ara­syn­da­ky ýa­ryş­la­ra gat­na­şyp baş­la­dy. Da­kar ral­li­sin­de bu ýa­ryş­lar 2017-nji ýyl­da ýo­la goý­lup, il­kin­ji ýy­lyn­da-da bra­zi­li­ýa­ly sü­rü­ji­ler “Po­la­ris RZR 1000 XP” ky­sym­ly UTV gör­nüş­le­ri bi­len çem­pi­on­lyk ga­zan­dy.
“CAN-AM”. Ka­na­da­nyň “Bom­bar­di­er Recrea­tio­nal Pro­ducts” at­ly şe­re­ke­ti­niň “CAN-AM” to­pa­ry-da soň­ky ýyl­lar­da ta­na­lyp baş­la­dy. Da­kar ral­li­sin­de 2009-njy ýyl­da 2-nji ýe­ri (Mar­kos Pat­ro­nel­li), 2010-njy ýyl­da 8–9–10-njy orun­la­ry, 2011–12-nji ýyl­lar­da 8-nji we 10-njy, 2013-nji ýyl­da 5-nji (Se­bas­ti­an Pal­ma), 2015-nji ýyl­da 7-nji hem-de 10-njy ýer­le­ri eýe­le­di. 2018-nji ýyl­da bol­sa, UTV ulag­la­ry­nyň ara­syn­da bra­zi­li­ýa­ly sü­rü­ji­le­ri bi­len çem­pi­on­lyk ga­zan­ma­gy ba­şar­dy.
“SU­ZU­KI”. Mun­dan 109 ýyl ozal dö­re­di­len ýa­pon aw­to­mo­bil şe­re­ke­ti “Su­zu­ki­” hä­zir­ki wagt­da ulag­la­ryň äh­li gör­nü­şi­ni di­ýen ýa­ly ön­dür­ýär. Kom­pa­ni­ýa­nyň ral­li ýa­ryş­la­ryn­da ýat­da ga­lan ýeň­şi ýok diý­sek öte geç­di­gi­miz bol­maz. Ýö­ne mu­ňa ga­ra­maz­dan, to­par ral­li bäs­le­şik­le­ri­ne kw­ad­ro­sikl­le­ri bi­len yzy­gi­der­li gat­naş­ýar. 30-a go­laý kwad­rosikl gör­nü­şi­ni ön­dü­rýän şe­re­ke­tiň adyn­dan çy­kyş eden is­pa­ni­ýa­ly Kar­los Ka­wen­dan­ýo 2009-njy ýyl­da Da­kar ral­li­sin­de 6-njy orny eýeläpdi.

Ha­jy­my­rat Sö­ýü­now,
sport žur­na­lis­ti.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА