Ko­fe ba­ra­da gy­zyk­ly söh­bet

Gün­de­lik dur­mu­şy­myz­da her gün di­ýen ýa­ly, içil­ýän esa­sy iç­gi­le­riň bi­ri ko­fe­dir. Köp­lenç, adam­lar ko­fä­ni er­tir­lik wag­ty iç­ýän bol­sa, kä­bi­ri ony iş ýe­rin­de iç­ýär­. Yn­sa­ny özü­ne çek­ýän ko­fä­niň ýygylyp, işlenip, bul­gu­ry­ňy­za çen­li ge­lip ýetýän pur­sat­la­ry gy­zyk­ly bol­sa ge­rek.
Ko­fe agaç­da ýe­tiş­ýän mi­wä­niň dä­ne­le­rin­den alyn­ýar. Ko­fe aga­jy­nyň mi­we­si ül­jä meň­zeş­dir. Onuň bi­şip ýe­tiş­me­gi üçin, 9 aý ge­rek. Bi­şen mi­we­ler el bi­len ýyg­nal­ýar. Gün ar­ka­ly gu­ra­dy­lyp, dä­ne­le­ri alyn­ýar. Şol ko­fe dä­ne­le­ri gow­rul­ýar. Gow­rul­ýan döw­rün­de dä­ne­ler ulal­ýar we reň­ki­ni üýt­ged­ýär. Wag­tyň geç­me­gi bi­len, dä­ne­dä­ki suw aza­lyp, ol ada­ty ko­fe­niň reň­ki­ni eme­le ge­tir­ýär. Nä­çe köp gow­rul­sa, şon­ça-da ko­fe­niň ta­ga­my go­wy bol­ýar. Soň­ra, dä­ne­ler üwe­lip, eme­le ge­len ko­fä­ni gaý­nan suw bi­len içip bi­ler­si­ňiz.
KO­FE­NIŇ DÜ­ZÜ­MI
Uly hö­wes bi­len içil­ýän ko­fe­niň dü­zü­mi­niň köp bö­le­gi suw­dan yba­rat. Ýag­ny, onuň möç­be­ri 98 gö­te­ri­me deň­dir. Adam­la­ry bu iç­gä imrikdiriji bö­lek 2 gö­te­ri­me deň­dir. Ol hem ko­fe­in, tri­go­nel­la ýa­ly kris­tal­lar­dan dur­ýar. Ko­fe­in ada­my ra­hat­lan­dy­ry­jy hä­si­ýe­te eýe­dir.
KO­FE BA­RA­DA
GY­ZYK­LY MAG­LU­MAT­LAR
Hal­ka­ra ko­fe gu­ra­ma­sy­nyň mag­lu­ma­ty­na gö­rä, her ýyl 160 mil­li­on hal­ta ko­fe içil­ýär. Ko­fe di­ňe iç­mek üçin hem ula­nyl­ma­ýar. Ony kä­bir ýer­ler­de un ýa­ly to­zan­jyk­la­ra öw­rüp, çö­rek, şo­ko­lad, dür­li süý­ji önüm­ler­de ulan­ýar­lar.
Dün­ýä­de iň gym­mat ko­fe In­do­ne­zi­ýa­da­dyr. Bu ýer­dä­ki “Ko­pi lu­wak” ko­fe­si bo­lup, onuň 500 gra­my­nyň ba­ha­sy 700 dol­la­ra deň­dir. Şol bir­wagt­da ko­fe­niň köp peý­da­ly ta­rap­la­ry hem bar. Onuň dü­zü­min­dä­ki ko­fe­in adam­la­ryň şäh­di­ni açyp, fi­zi­ki he­re­ket­li­li­gi­ni ýo­kar­lan­dyr­ýar.
Ta­ry­hy mag­lu­mat­la­ra gö­rä, ko­fe IX asyr­da ta­py­lyp­dyr. Kal­di at­ly ço­pan öz ge­çi­le­ri­niň bir aga­jyň mi­we­le­ri­ni iýip, has gurp­ly bo­lan­dy­gy­ny gö­rüp­dir. Ço­pan bu aga­jyň mi­we­si ha­kyn­da di­ni alym­la­ra gür­rüň be­rip­dir. Olar hem aga­jyň mi­we­sin­den yba­dat döw­rün­de ýa­da­maz­lyk üçin iç­gi taý­ýar­lap­dyr­lar.
Hä­zir­ki wagt­da, ko­fe dün­ýä­niň äh­li ýe­ri­ne giň­den ýaý­ra­dy. Finl­ýan­di­ýa­da bir ýyl­da jan ba­şy­na 12 ki­log­ram ko­fe sarp edil­ýär. Bu gör­ke­zi­ji Nor­we­gi­ýa­da 10, Is­lan­di­ýa­da 8,7, Şwe­si­ýa­da 8,2 ki­log­ra­ma deň­dir.

Nartäç Şyhyýewa,
Türkmen döwlet medeniýet institutynyň talyby.