Tä­ze ýyl ar­ça­sy­ny be­ze­me­giň ýö­rel­ge­le­ri il­ki Ger­ma­ni­ýa­da ýü­ze çyk­ýar. Mag­lu­mat­la­ra gö­rä, şeý­le däp­ler ne­mes sy­ýa­sat­çy­sy Mar­tin Lýu­ter (1483-1546) ta­ra­pyn­dan ba­şy baş­la­nyp­dyr. Mar­tin Lýu­ter 1513-nji ýyl­da Rož­dest­wo baý­ram­çy­ly­gy­nyň öň ýa­nyn­da ag­şam ça­gy öýü­ne gel­ýär­kä, as­man gi­ňiş­li­gi­ni tu­tup du­ran gür ýyl­dyz­lar top­lu­my­nyň gö­zel­li­gi­ne haý­ran gal­ýar. Şol gi­je hat­da ýag­ty ýyl­dyz­la­ryň öwüş­gin­le­ri ar­ça­la­ryň iň­ňe­pi­sint pür­le­ri­ne hem dü­şüp, şöh­le­len­ýär. Ol öýü­ne ge­len­soň, iş sto­lu­nyň üs­tün­de ar­ça­jyk go­ýup, ony şem­ler bi­len be­ze­ýär. Onuň üs­tün­de bol­sa, Wif­le­ýem ýyl­dy­zy­ny ýat­lad­ýan ýyl­dyz­jy­gy goý­ýar.
Şe­ýle hem, XVI asyr­da Mer­ke­zi Ýew­ro­pa­da Tä­ze ýyl agşamy sto­luň üs­tün­de al­ma, ga­ra­ly, ar­myt we hoz bi­len be­ze­len ki­çi­jik ar­ça aga­jy goý­lup­dyr. XVII asy­ryň ikin­ji ýa­ry­myn­da ne­mes we şweý­sar maş­ga­la­la­ryn­da Tä­ze ýyl sa­ça­gyn­da iň­ňe pür­li agaç­la­ry goý­mak däp­le­ri giň­den ýaý­rap ug­ra­ýar. Il­ki-il­ki­ler ki­çi­jik ar­ça­jyk­lar dür­li kem­put­lar we al­ma­lar bi­len be­ze­lip, ýo­kar­dan asy­lyp­dyr, soň-soň­lar bol­sa, uly ar­ça­ny be­ze­mek däp­le­ri ýo­la goý­lup­dyr.
XIX asy­ryň baş­la­ry­na çen­li ar­ça be­ze­mek däp­le­ri Ýew­ro­pa­nyň beý­le­ki ýurt­la­ry­na hem ara­la­şyp ug­ra­ýar. Il­kin­ji Tä­ze ýyl ar­ça­sy Finl­ýan­di­ýa­da 1800-nji ýyl­da, Da­ni­ýa­da 1810-njy ýyl­da, Nor­we­gi­ýa­da 1828-nji ýyl­da gur­na­lan­dy­gy ba­ra­da mag­lu­ma­tlar bar. Bel­gi­ýa­da we Ni­der­land­lar­da bol­sa, ar­ça aga­jy di­ňe XIX asy­ryň or­ta­la­ryn­da peý­da bol­ýar.
Pa­riž­de il­kin­ji Tä­ze ýyl ar­ça­sy 1840-njy ýyl­da şa Lui Fi­lip­piň köş­gü­niň öňün­de peý­da bol­ýar. Bu wa­ka­nyň esa­sy se­bäp­kä­ri şanyň ge­lin­li­gi Ýe­le­na Mek­len­burg bol­ýar.
Ang­li­ýa­da il­kin­ji Tä­ze ýyl ar­ça­sy ha­çan-da, şa ze­nan Wik­to­ri­ýa, ger­ma­ni­ýa­ly Al­bert Sak­sen-Ko­bur­ga dur­mu­şa çy­kan­da, Wind­sor köş­gün­de gur­nal­ýar.
Tä­ze ýyl ar­ça­sy ger­ma­ni­ýa­lyla­ryň gol­da­wy bi­len Ame­ri­ka el­til­ýär. Il­ki ony şem­ler, mi­we­ler, süý­jü­lik­ler bi­len be­zän bol­sa­lar, so­ňa­ba­ka ony mum­dan, pa­myk­dan, kagyzdan we aý­na­dan ýa­sa­lan dür­li jä­je­jik­ler bi­len be­ze­ýär­ler.
Rus­si­ýa­da Tä­ze ýyl ar­ça­sy­ny be­ze­me­giň däp­le­ri Pýotr I ýar­da­my bi­len ýü­ze çyk­ýar. Ol ýaş­lyk ýyl­la­ryn­da Ger­ma­ni­ýa­da Rož­dest­wo baý­ram­çy­ly­gyn­da bo­lan­da, al­ma we kem­put bi­len be­ze­len ar­ça agaç­la­ry­ gö­rüp geň gal­ýar. Bu gör­nüş onuň göw­nü­ni gö­te­rýär. Şeý­le­lik­de, Pýotr I tag­ta çy­kan­dan soň­ra, Ýew­ro­pa­da­ky ýa­ly Tä­ze ýyl baý­ram­çy­ly­gy­ny bel­le­mek ha­kyn­da 1699-njy ýy­lyň 20-nji de­kab­ryn­da per­man çy­kar­ýar. Ýö­ne Rus­si­ýa­da Tä­ze ýy­ly ala­mat­lan­dyr­ýan ar­ça bir asyr soň­ra, XIX asy­ryň 40-njy ýyl­la­ryn­da giň­den or­na­şyp ug­ra­ýar.
1817-nji ýyl­da Ni­ko­laý I prus­si­ýa­ly şa­ gy­zy Lui­za Şar­lot­ta öý­len­ýär. Im­pe­ra­to­ryň aýa­ly Tä­ze ýyl zy­ýa­pa­tyn­da ar­ça aga­jy­ny gur­na­ma­gy tek­lip ed­ýär. Şeý­le­lik­de, 1819-njy ýyl­da Ni­ko­laý I aýa­ly­nyň ha­ýy­şy bi­len il­kin­ji ge­zek Sankt-Pe­ter­burg­da­ky Aniç­kow köş­gün­de Tä­ze ýyl ar­ça­sy­ny gurnaýar.
1852-nji ýyl­da bol­sa Ýe­ka­te­ri­na şa­ýo­lun­da il­kin­ji ge­zek köp­çü­lik üçin ni­ýet­le­nen Tä­ze ýyl ar­ça­sy gur­nal­ýar. Şeý­le­lik­de, şä­her­ler­de ar­ça bo­lan is­leg­ler ar­typ ug­ra­ýar. Bi­rin­ji ja­han ur­şy ýyl­la­ryn­da Rus­si­ýa­da ar­ça be­ze­me­giň däp­le­ri do­wam et­di­ril­män­dir. Ozal­ky so­wet döw­rün­de il­kin­ji köp­çü­li­ge ni­ýet­le­nen ar­ça 1917-nji ýy­lyň 31-nji de­kab­ryn­da Sankt-Pe­ter­burg­da gur­nal­ýar. 1938-nji ýyl­da bol­sa Mosk­wa­da 10 müň­den gow­rak oýun­jak bi­len be­ze­len ýur­duň 15 metr­lik baş ar­ça­sy gur­na­lyp, bu däp hä­zir­ki gün­le­re çen­li do­wam et­di­ril­ýär.
Hä­zir­ki wagt­da dün­ýä­de Tä­ze ýyl ar­ça­sy­ny be­ze­me­giň bir­nä­çe usul­la­ry bar. Ola­ryň has giň­den ýaý­ra­ny bol­sa, ar­ça­la­ryň dür­li jä­je­jik­ler, çy­ra­jyk­lar we zer­li sa­pak­lar bi­len be­zel­me­gi­dir. Ge­çen ýüz ýyl­lyk­da dün­ýä ýurt­la­ryn­da te­bi­gy ar­ça­lar eme­li ar­ça­lar bi­len çal­şy­lyp, ola­ryň kä­bi­ri ha­ky­ky ar­ça­dan on­çak­ly ta­pa­wut et­me­ýär.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА