Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk de­re­je­si­ni ber­ki­den ta­ry­hy Ka­rar­na­ma 1995-nji ýy­lyň 12-nji de­kab­ryn­da hal­ka­ra jem­gy­ýet­çi­li­gi­niň bi­ra­gyz­dan gol­da­ma­gyn­da BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň 50-nji ses­si­ýa­syn­da ka­bul edi­lip, bi­ziň ýur­du­myz dün­ýä­niň iň tä­ze ta­ry­hyn­da Mil­let­ler Bi­le­le­şi­gi ta­ra­pyn­dan yk­rar edi­len il­kin­ji Bi­ta­rap döw­let diý­lip yg­lan edil­di.

Mu­nuň özi uly jem­gy­ýet­çi­lik ses­len­me­si­ni dö­re­den ýo­ka­ry ta­ry­hy wa­jyp­ly­gy bo­lan üýt­ge­şik wa­ka bo­lup, Ga­raş­syz­ly­gyň il­kin­ji gün­le­rin­den hoş­ni­ýet­li­li­giň, yn­san­per­wer­li­giň we dö­re­di­ji­li­giň be­lent mak­sat­la­ry­ny ile­ri tu­tan hä­zir­ki za­man türk­men döw­le­ti­niň yk­dy­sa­dy ösü­şin­de tä­ze tap­gy­ry ala­mat­lan­dyr­dy. He­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk de­re­je­si Türk­me­nis­tan bi­len bü­tin dün­ýä­niň ýa­kyn­dan ta­nyş­ma­gy­na ýar­dam et­di hem-de onuň Ýer ýü­zü­niň äh­li döw­let­le­ri bi­len hyz­mat­daş­ly­ga açyk­dy­gy­ny gör­kez­di. Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­ly­gy­nyň di­ňe se­bit­de däl, eý­sem bü­tin dün­ýä­de geo­sy­ýa­sy, geoyk­dy­sa­dy we yn­san­per­wer äh­mi­ýe­tli döw­let­ler, aý­ra­ty­nam ab­raý­ly hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ry ta­ra­pyn­dan yk­rar edil­ýär. Dün­ýä jem­gy­ýet­çi­li­gi ta­ra­pyn­dan uly yna­ma, hor­ma­ta eýe bo­lan Türk­me­nis­tan hyz­mat­daş­ly­gy ama­la aşyr­ma­gyň sy­ýa­sy-dip­lo­ma­tik we yk­dy­sa­dy çä­re­le­ri­niň se­riş­de­le­ri­ni peý­da­la­nyp, Ga­raş­syz­ly­gyň il­kin­ji gün­le­rin­den baş­lap, özü­niň ägirt uly pa­ra­hat­çy­lyk dö­re­di­ji­lik müm­kin­çi­li­gi­ni do­ly güý­jün­de dur­mu­şa ge­çi­rip baş­la­dy. Bi­ziň ýur­du­my­zyň se­bit ösü­şi­ni ga­zan­mak­da, hu­su­san-da, ýa­kyn goň­şy döw­let­le­re ýar­dam ber­mek­de, şeý­le hem tu­tuş Mer­ke­zi Azi­ýa se­bi­ti­niň dur­nuk­ly yk­dy­sa­dy ösü­şi­ne ýar­dam ber­mek­de özü­niň my­na­syp go­şan­dy­ny goş­dy. 2015-nji ýy­lyň 3-nji iýu­nyn­da bol­sa, Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň 69-njy mej­li­sin­de BMG-ä ag­za döw­let­le­riň 193-si ta­ra­pyn­dan ýe­ne-de bir ady­bir Ka­rar­na­ma bi­ra­gyz­dan ka­bul edil­di. 20 ýy­lyň için­de Bi­ta­rap­ly­gyň top­la­nan oňyn tej­ri­be­si­ni özün­de jem­le­ýän bu mö­hüm köp­ta­rap­la­ýyn res­mi­na­ma­nyň ka­bul edil­me­gi, hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň äh­lu­mu­my howp­suz­ly­gy we dur­nuk­ly ösü­şi üp­jün et­mä­ge gö­nük­di­ri­len pa­ra­hat­çy­lyk sö­ýü­ji da­şa­ry sy­ýa­sa­ty­nyň yk­rar edil­me­gi­niň ýe­ne-de bir aja­ýyp tas­syk­na­ma­sy­dyr. Äh­lu­mu­my pa­ra­hat­çy­ly­gy we howp­suz­ly­gy üp­jün et­mek­de, döw­let­le­riň ara­syn­da yk­dy­sa­dy, me­de­ni, yn­san­per­wer hyz­mat­daş­lyk­la­ry iş­jeň­leş­dir­mek­de Türk­me­nis­ta­nyň tut­ýan or­ny 2017-nji ýy­lyň 2-nji few­ra­lyn­da Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň 71-nji mej­li­sin­de 12-nji de­kab­ry Hal­ka­ra Bi­ta­rap­lyk gü­ni di­ýip yg­lan et­mek ha­kyn­da ýö­ri­te çöz­gü­di­niň ka­bul edil­me­gi mu­nuň aý­dyň şa­ýa­dy bol­dy.
Da­şa­ry sy­ýa­sa­ty­my­zyň öze­ni bo­lan Türk­me­nis­ta­nyň oňyn Bi­ta­rap­lyk hu­kuk ýagdaýy äh­li döw­let­ler bi­len sy­ýa­sy, yk­dy­sa­dy we me­de­ni-yn­san­per­wer ugur­lar­da gat­na­şyk­la­ry ös­dür­mä­ge hem amat­ly müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýär. Şeý­le hem döw­le­ti­miz äh­li ýurt­lar bi­len deň­hu­kuk­ly we öza­ra bäh­bit­li yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ry bar­ha ös­dü­rip, 100-den gow­rak döw­let bi­len söw­da-yk­dy­sa­dy hyz­mat­daş­ly­gy­ny ama­la aşyr­ýar. Ne­ti­je­de, ýur­du­my­zyň da­şa­ry söw­da gat­na­şyk­la­ry ar­typ, oňyn yk­dy­sa­dy hyz­mat­daş­ly­gy yzy­gi­der­li ber­kit­mä­ge giň şert­ler dö­re­dil­di. Şu nuk­daý­na­zar­dan, Türk­me­nis­ta­nyň yk­dy­sa­dy ösü­şi­ni ýo­kar­lan­dyr­mak­da hal­ka­ra jem­gy­ýet­çi­li­gi ta­ra­pyn­dan ber­len he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk hal­ka­ra-hu­kuk ýagdaýynyň aý­ra­tyn äh­mi­ýe­ti bar­dyr. Çün­ki, oňyn Bi­ta­rap­lyk mil­li Li­de­ri­miz ta­ra­pyn­dan ba­şy baş­la­nan mö­hüm öz­gert­me­le­ri hem-de dur­muş-yk­dy­sa­dy ösü­şi­niň örän uly döw­let mak­sat­na­ma­la­ry­ny üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çir­mek üçin, iki­ta­rap­la­ýyn we köp­ta­rap­la­ýyn esas­da, il­kin­ji no­bat­da, ab­raý­ly hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ry­nyň çäk­le­rin­de hem­me ýurt­lar bi­len ne­ti­je­li yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ry gi­ňelt­mek üçin yg­ty­bar­ly esas bo­lup dur­ýar. 2015-nji ýy­lyň 3-nji iýu­nyn­da BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň 69-njy mej­li­sin­de äh­li ag­za döw­let­le­ri ta­ra­pyn­dan ka­bul edi­len “Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­ly­gy ha­kyn­da­ky” Re­zol­ýu­si­ýa­nyň maz­mu­nyn­da hem se­bi­ti ös­dür­mä­ge ýar­dam ber­ýän, se­bit­dä­ki öza­ra bag­la­ny­şy­gy üp­jün et­mek üçin, Türk­me­nis­ta­nyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­ly­gy­nyň yk­dy­sa­dy we geoyk­dy­sa­dy ta­rap­la­ry­nyň mö­hüm äh­mi­ýe­ti aý­ra­tyn bel­le­ni­lip, ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­ni dur­nuk­ly üs­ta­şyr ge­çir­mä­ge we yg­ty­bar­ly ulag hem-de üs­ta­şyr ge­çel­ge­le­ri­ni ös­dür­mä­ge de­giş­li Türk­me­nis­ta­nyň baş­lan­gyç­la­ry­nyň gol­da­nyl­ýan­dy­gy be­ýan edil­ýär. He­mi­şe­lik Bi­ta­rap Türk­me­nis­tan öz geoyk­dy­sa­dy iş­jeň­li­gi bi­len Mer­ke­zi Azi­ýa­da we Ha­zar deň­zi­niň se­bi­tin­de dur­nuk­ly ösü­şi, şeý­le hem yk­dy­sa­dy, dur­muş, me­de­ni we eko­lo­gi­ýa hyz­mat­daş­ly­gy­ny pug­ta­lan­dyr­ma­ga my­na­syp go­şant goş­ýar. Soň­ky bir­nä­çe ýyl­la­ryň do­wa­myn­da je­mi içer­ki önü­miň ösüş dep­gin­le­ri­niň dur­nuk­ly ýag­daý­da sak­la­nyl­ma­gy hem mu­nuň aý­dyň su­but­na­ma­sy­dyr. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň pa­ra­sat­ly yk­dy­sa­dy stra­te­gi­ýa­sy­nyň ne­ti­je­sin­de ýo­ka­ry mak­ro­yk­dy­sa­dy gör­ke­zi­ji­ler ga­za­nyl­ýar. Şeý­le be­lent sep­git­le­re ýet­mek­de ýur­du­myz­da ama­la aşy­ryl­ýan ma­ýa go­ýum sy­ýa­sa­ty­na mö­hüm orun de­giş­li­dir. Dur­mu­şa gö­nük­di­ri­len ba­zar yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň ýö­rel­ge­le­ri­ni özün­de jem­le­ýän ýur­du­myz­da içer­ki ma­ýa go­ýum­la­ryn­dan baş­ga-da, da­şa­ry ýurt ma­ýa go­ýum­la­ry­nyň JIÖ-dä­ki pa­ýy bar­ha ýo­kar­lan­ýar. Dur­nuk­ly ýo­ka­ry ösüş dep­gin­le­ri hem-de baý te­bi­gy se­riş­de­le­riň bol­ma­gy, ýur­du­my­zyň ge­og­ra­fi­ki taý­dan amat­ly ýer­leş­me­gi, hal­ka­ra ka­da­la­ry­na la­ýyk­lyk­da, da­şa­ry ýurt ma­ýa go­ýum­la­ry­nyň go­ral­ma­gy­nyň ke­pil­len­di­ril­me­gi, da­şa­ry ýurt te­le­ke­çi­li­gi üçin amat­ly şert dö­re­dil­me­gi, yzy­gi­der­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän “Açyk ga­py­lar” sy­ýa­sa­ty, ýur­du­my­zyň he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk hal­ka­ra-hu­kuk ýag­da­ýy da­şa­ry ýurt ma­ýa­dar­la­ry üçin amat­ly ma­ýa goý­mak üçin ha­ky­ky müm­kin­çi­lik­le­riň bol­ma­gy­ny üp­jün ed­ýär. Ýur­du­myz­da da­şa­ry ýurt ma­ýa­sy­nyň gat­naş­ma­gyn­da dö­re­dil­ýän hä­zir­ki za­man önüm­çi­lik kuw­wat­lyk­la­ry mil­li se­na­ga­ty­my­zyň tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­lar bi­len üp­jün edil­me­gi­ne, dün­ýä ba­zar­la­ryn­da is­leg­den peý­da­lan­ýan, bäs­le­şi­ge ukyp­ly taý­ýar önüm­le­riň je­mi içer­ki önü­miň dü­zü­min­de we eks­port­da pa­ýy­nyň ýo­kar­lan­ma­gy­na aý­gyt­ly tä­sir ed­ýär. Mu­nuň özi bol­sa, ma­ýa go­ýum dip­lo­ma­ti­ýa­sy­nyň esa­syn­da in­no­wa­si­on yk­dy­sa­dy ösü­şi ke­ma­la ge­tir­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär. Türk­me­nis­tan­da ama­la aşy­ryl­ýan giň ge­rim­li ma­ýa go­ýum tas­la­ma­la­ry, şol san­da yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň se­na­gat pu­da­gy­ny ös­dür­mek hem-de ýur­du­myz­da dün­ýä ba­zar­la­ryn­da bäs­deş­li­ge ukyp­ly önüm­le­riň dür­li gör­nüş­le­ri­ni ön­dür­mek bo­ýun­ça mak­sat­na­ma­lar in­no­wa­si­ýa­la­ryň, tä­ze yl­my-teh­ni­ki iş­läp düz­me­le­riň, me­nej­men­tiň we mar­ke­tin­giň öň­de­ba­ry­jy usul­la­ry­nyň iş­jeň or­naş­dy­ryl­ma­gy­ny ugur edin­ýär. Şun­da dün­ýä­niň işe­wür we ma­li­ýe to­par­la­ry­nyň öň­de­ba­ry­jy we­kil­le­ri bi­len ne­ti­je­li gat­na­şyk­la­ry ös­dür­mä­ge äh­mi­ýet ber­lip, eý­ýäm üs­tün­lik­li iş­le­ýän bir­nä­çe işe­wür to­par­la­r hem dö­re­dil­di.
Bi­ta­rap­ly­gyň oňyn hä­si­ýe­ti ýur­du­my­zyň yzy­gi­der­li yk­dy­sa­dy ösüş­le­rin­de öz aý­dyň be­ýa­ny­ny tap­ýar. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz 2019-njy ýy­lyň 27-nji de­kab­ryn­da ge­çi­ren Mi­nistr­ler Ka­bi­ne­ti­niň hem-de Döw­let howp­suz­lyk ge­ňe­şi­niň bi­le­lik­dä­ki mej­li­sin­de eden çy­ky­şyn­da 2019-njy ýy­lyň jem­le­ri­ne ba­ha be­rip, onuň ýur­du­myz üçin ne­ti­je­li ýyl bo­lan­dy­gy­ny bel­läp, şon­da ýur­du­my­zyň je­mi içer­ki önü­mi­niň ösüş dep­gi­ni­niň or­ta­ça 6,3 gö­te­rim de­re­je­de bol­ma­gy­na ga­ra­şyl­ýan­dy­gy­ny aýt­dy.
Äh­lu­mu­my dur­nuk­ly ösü­şi we ro­waç­ly­gy ga­zan­mak mak­sat­la­ryn­da Türk­me­nis­tan döw­le­ti­mi­ziň hal­ka­ra äh­mi­ýet­li iri bir­nä­çe wa­jyp tas­la­ma­la­ryň ba­şy­ny baş­lan­dy­gy­ny buý­sanç bi­len aýt­mak ge­rek. Ýur­du­my­zyň bu ba­bat­da öňe sür­ýän hal­ka­ra baş­lan­gyç­la­ry dün­ýä jem­gy­ýet­çi­li­gi ta­ra­pyn­dan gyz­gyn gol­da­nyl­ýar.
Äh­lu­mu­my ösü­şiň esa­sy me­se­le­le­ri bo­ýun­ça Türk­me­nis­ta­nyň ga­ra­ýyş­la­ry­ny gol­dap, 2008-nji ýy­lyň 19-njy de­kab­ryn­da, şeý­le hem 2013-nji ýy­lyň 17-nji ma­ýyn­da BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy ta­ra­pyn­dan “Ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­niň yg­ty­bar­ly we dur­nuk­ly üs­ta­şyr ge­çi­ril­me­gi hem-de dur­nuk­ly ösü­şi we hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy­ny üp­jün et­mek­de onuň hyz­ma­ty” at­ly Re­zol­ýu­si­ýa­la­ry­nyň, 2014-nji ýy­lyň 19-njy de­kab­ryn­da “Dur­nuk­ly ösüş üçin hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy­ny üp­jün et­mek­de ulag-üs­ta­şyr ge­çel­ge­le­ri­niň or­ny”, 2015-nji ýy­lyň 22-nji de­kab­ryn­da “Dur­nuk­ly kö­pu­gur­ly ulag-üs­ta­şyr ge­çel­ge­le­ri­niň dö­re­dil­me­gi­ne ýar­dam ber­mek mak­sa­dy bi­len ulag­la­ryň äh­li gör­nüş­le­ri­niň ara­syn­da hem­me­ta­rap­la­ýyn hyz­mat­daş­ly­gyň üp­jün edil­me­gi ug­run­da”, 2017-nji ýy­lyň de­kab­ryn­da “Dur­nuk­ly ösüş mak­sat­la­ry­ny ama­la aşyr­mak bi­len bag­ly­lyk­da, ulag­la­ryň äh­li gör­nüş­le­ri­niň ara­bag­la­ny­şy­gy­ny ber­kit­mek” at­ly Re­zol­ýu­si­ýa­la­ry­nyň ka­bul edil­me­gi he­mi­şe­lik Bi­ta­rap Türk­me­nis­ta­nyň se­bit­de geoyk­dy­sa­dy müm­kin­çi­lik­le­ri­ni dur­mu­şa ge­çir­mek­de dün­ýä döw­let­le­ri ta­ra­pyn­dan giň gol­da­wa my­na­syp bol­ýan­dy­gy­nyň su­but­na­ma­sy­dyr. Mu­nuň özi pa­ra­hat­çy­ly­gyň, howp­suz­ly­gyň we dur­nuk­ly ösü­şiň ha­ty­ra­sy­na glo­bal we se­bit­le­ýin hyz­mat­daş­ly­gy ös­dür­mek bo­ýun­ça ýur­du­my­zyň alyp bar­ýan iş­le­ri­niň yk­rar­na­ma­sy­dyr.
Hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ryň ga­raş­syz sub­ýek­ti hök­mün­de Türk­me­nis­ta­nyň mil­li bäh­bit­le­ri­ni üp­jün et­me­giň nuk­daý­na­za­ryn­dan he­mi­şe­lik Bi­ta­rap­lyk de­re­je­si­niň stra­te­gik äh­mi­ýe­ti örän ulu­dyr. Türk­men Bi­ta­rap­ly­gy­nyň 25 ýyl­ly­gy­nyň bel­le­nil­jek 2020-nji ýy­lyň “Türk­me­nis­tan – Bi­ta­rap­ly­gyň me­ka­ny” diý­lip yg­lan edil­me­gin­de uly ma­ny bar. BMG-niň Baş As­samb­le­ýa­sy­nyň 73-nji ses­si­ýasyn­da Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň baş­lan­gy­jy bi­len “2021-nji ýyl – Hal­ka­ra pa­ra­hat­çy­lyk we yna­nyş­mak ýy­ly” at­ly Re­zol­ýu­si­ýa­sy­nyň ka­bul edil­me­gi, umu­ma­dam­zat jem­gy­ýe­ti­niň tu­tuş dün­ýä­de da­ba­ra­lan­dyr­mak is­le­ýän hoş­meý­li­niň ny­şa­ny hök­mün­de ka­bul edil­di. Bu gün bi­ta­rap­lyk we pa­ra­hat­çy­lyk, halk­la­ryň we döw­let­le­riň ara­syn­da­ky öza­ra yna­nyş­mak aý­ryl­maz bag­la­ny­şyk­ly dü­şün­je­ler bo­lup, olar bir-bi­ri­ni şert­len­dir­ýär.
Umu­man, hä­zir­ki wagt­da dün­ýä yk­dy­sa­dy­ýe­tin­de çyl­şy­rym­ly ýag­daý­la­ryň ýü­ze çyk­ýan­dy­gy­na ga­ra­maz­dan, Türk­me­nis­ta­nyň oňyn Bi­ta­rap­lyk hal­ka­ra-hu­kuk ýag­da­ýy türk­men döw­le­ti­niň mil­li yk­dy­sa­dy bäh­bit­le­ri­ni ama­la aşyr­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­di. “Bi­ta­rap Türk­me­nis­ta­nyň da­şa­ry sy­ýa­sat ug­ru­nyň 2017-2023-nji ýyl­lar üçin Kon­sep­si­ýa­syn­da” hem da­şa­ry-yk­dy­sa­dy sy­ýa­sa­ty dur­mu­şa ge­çir­me­giň ugur­la­ry aý­ra­tyn bel­le­nil­ýär. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, ýur­du­my­zyň da­şa­ry-yk­dy­sa­dy stra­te­gi­ýa­sy­ny sy­ýa­sy-dip­lo­ma­tik taý­dan üp­jün et­mek üçin amat­ly hal­ka­ra şert­le­r dö­re­dil­ýär. Şeý­le­lik­de, oňyn Bi­ta­rap­ly­gyň türk­men mil­li nus­ga­sy howp­suz­ly­gyň, hyz­mat­daş­ly­gyň we ösü­şiň nus­ga­sy hök­mün­de bel­len­mä­ge my­na­syp­dyr.

Ak­mu­ham­met Ju­ma­gu­ly­ýew,
Beg­my­rat Ata­ýew,
Türk­me­nis­ta­nyň Da­şa­ry iş­ler mi­nistr­li­gi­niň Hal­ka­ra gat­na­şyk­la­ry ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­lym­la­ry.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА