Ahalte­ke be­dew­le­riniň ju­da joş­gun­ly hüý-hä­si­ýe­ti bo­lup, köp­lenç dor, çal, me­le, çy­par, gy­zy­lym­tyl-go­ňur, açyk tyl­la we kü­müş reňk­le­re eýedir. Bu atlaryň ady ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ri­len ýe­ri­ne gö­rä, Kö­pet­da­gyň de­mir­ga­zyk ete­gi Bä­her­den­den Ar­ty­ga çen­li ara­lyk­da­ky uza­lyp gid­ýän çäk­le­re gö­rä da­ky­lyp­dyr.

Ahalte­ke be­dew­le­ri aja­ýyp to­hu­m atlaryn­dan bo­lup, ga­dym eý­ýam­lar­dan bä­ri ýur­du­my­zyň hä­zir­ki çäk­le­rin­de ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýär. Ahalte­ke at­la­ry aras­sa gan­ly münülýän at­la­ryň to­hu­my­na gi­rip, asyr­la­ryň do­wa­myn­da ež­dat­la­ry­myz ta­ra­pyn­dan baş­ga to­hum­lar bi­len garyşdyrylman, go­ra­lyp sak­la­nyp­dyr. Gu­rak ys­sy ho­wa şert­le­ri­ne örän çy­dam­ly­lygy bilen tapawutlanýan ahalte­ke at­la­ry­nyň aja­ýyp be­den gur­lu­şy bolup, daş­ky keş­bi, beý­le­ki to­hum­la­r­dan düýp­gö­ter ta­pa­wut­lan­ýar.

To­hu­myň aý­ra­tyn­ly­gy
Türk­me­niň özü­ne mah­sus bo­lan dur­muş ýö­rel­ge­si, onuň aty­na hem düýp­li tä­si­ri­ni ýe­ti­rip­dir. Atlara ot-iým ber­liş aý­ra­tyn­ly­gy, se­ýis­le­ni­şi, ýyn­dam­ly­gy, uzak ýö­riş­ler­dä­ki çy­dam­ly­ly­gy bu to­hu­myň daş­ky we iç­ki aý­ra­tyn­lyk­la­ryn­da hem ýü­ze çy­kyp­dyr. Ys­sa we so­wu­ga çy­dam­ly ahalte­ke at­la­ry mü­nüp gez­mek üçin ju­da oňaý­ly, he­re­ket­le­ri çe­ýe we hiç hi­li ýa­dat­ma­ýar. Aý­ra­tyn çe­me­leş­me ta­lap ed­ýän bu atlar, dür­li sport oýun­la­ry­ny gör­kez­mä­ge hem ukyp­ly­dyr.
Ahalte­ke at­la­ry hä­zir­ki za­man ta­ry­hyn­da te­lim ge­zek bir­nä­çe gün­lük ýö­riş­le­re we ça­py­şyk­la­ra gat­naş­dy­lar. Bu at­lar bi­len iň meş­hur ýö­riş, 1935-nji ýyl­da Aş­ga­bat-Mosk­wa ara­ly­gyn­da ge­çi­ril­di. Bu ara­lyk 84 gün­de ge­çi­lip­dir, üs­te­si­ne-de, at­ly­lar Ga­ra­gum säh­ra­ly­gy­ny dur­man di­ýen ýa­ly çapyp, üç gün­de kül­ter­läp­dir­ler. Äh­li at­lar sag-sa­la­mat Mosk­wa çen­li ba­ryp ýe­tip­dir­ler. Bu ça­py­şy­gyň ýe­ňi­ji­si me­le reňk­li Tar­lan di­ýen at bo­lup­dyr.
Ahal­te­ke at­la­ry seç­gi bo­ýun­ça hü­när­men­le­riň köp ne­sil­le­ri­niň zäh­me­ti­niň ne­ti­je­si­dir, ga­dy­my­ýe­tiň at­la­ry ös­dü­rip ýe­tiş­dir­mek­dä­ki ba­ha­sy­na ýe­tip bol­ma­jak mi­ra­sy­dyr. XIX asyr­da Or­ta Azi­ýa sy­ýa­hat eden Ar­mi­niý Wam­be­ri “Bu gö­zel at­lar äh­li sarp eden wag­ty­ňa deg­ýär. At äh­li zat­dan be­lent­de dur­ýar” di­ýip, bel­läp­dir.
Ge­ro­dot “Nu­saý­da­ky at­la­ryň tyl­la reň­ki­ni” wasp eden bol­sa, Is­gen­der Zül­kar­neý­niň döw­rün­dä­ki ta­ryh­çy­lar Türk­me­nis­ta­nyň hä­zir­ki çäk­le­rin­dä­ki at­la­ry “daň şa­pa­gy­na” meň­ze­dip­dir­ler. Rus ip­po­lo­gy Wladimir Wit­tiň söz­le­ri­ne gö­rä, “Ahalteke atlary dünýäniň atçylyk medeniýetiniň altyn hazynasydyr, arassa ganly münülýän atlaryň mirasydyr”. Bi­ziň ež­dat­la­ry­myz bu aja­ýyp to­hu­my ne­sil­den-nes­le mi­ras ge­çi­rip, atyň äh­li aý­ra­tyn­lyk­la­ry­ny tä­miz sak­lap­dyr­lar.
Türk­men hal­ky at ça­py­şy­gyň muş­dak­la­ry bo­lup, at­la­ry ýaryşa ta­ýyn­la­ma­ga çyn­la­kaý çe­me­le­şip­dir­ler. Bu ugur­da­ky tej­ri­be­ler ne­sil­den-nes­le ge­çip ge­lip­dir, alym­lar türk­men se­ýis­le­ri­niň tür­gen­leş­di­riş usu­ly bi­len Ýew­ro­pa­nyň­ky­da köp ba­bat­da umu­my­lyk­la­ryň bar­dy­gy­ny bel­läp geç­ýär­ler. Dog­ru­sy, häzirki wagtda ahalte­ke at­la­rynyň iň bir ýyn­dam at­la­ryň bi­ri hök­mün­de ady dünýä dol­dy. Ahalte­ke at­la­ry­ny spor­tuň dür­li ugur­la­ryn­da ula­nyp bol­ýar. Bedewlere at ça­py­şyk­la­ryn­da iň ýo­ka­ry baý­rak­lar go­ýlup, ýaş ta­pa­wu­dy­na parh go­ýul­ma­ýar. At­la­ryň çap­ma­ly ara­lyk­la­ry bol­sa, bir­ma­hal­lar Ang­li­ýa­da iş­le­nip dü­zü­lip­dir.

Ös­dü­rip ýe­tiş­dir­mek
Be­dew­le­riň bu to­hu­myn­da köp­lenç ozal­dan gel­ýän ne­sil ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýär. Bedewlerden XIX asyr­da meş­hur bedew Boý­now we bu bedewiň nes­li bolan Me­le­guş has öňe saý­lan­ýar. Hä­zir­ki wagt­da ahalte­ke at­la­ry dün­ýä çem­pio­na­ty­nyň şou-ring­le­rin­de, ata ba­gyş­la­nan uly çä­re­ler­de, şeý­le hem Russiýada ge­çi­ril­ýän “Ek­wi­ros” şüweleňi gör­ke­zil­ýär. “Ek­wi­ros­da” her ýyl­da Dün­ýä Ku­bo­gy­ny al­mak ug­run­da şou-çem­pio­nat ge­çi­ri­lip, ol ahalte­ke at­la­ry­ny syn­la­mak üçin uly çä­re­le­riň bi­ri­dir. Häzirki wagtda bu to­hu­myň äh­li öz­bo­luş­ly aý­ra­tyn­lyk­la­ry öňküsi ýa­ly go­ra­lyp sak­lan­ýar.
Ahalte­ke at­la­rynyň şekili ýur­du­my­zyň döw­let tug­ra­syn­da, şeý­le hem Türk­me­nis­ta­nyň we beý­le­ki ýurt­la­ryň poç­ta mar­ka­la­ryn­da ýerleşdiri­len­dir. Türk­me­nis­ta­nyň dür­li şä­her­le­rin­de ahalte­ke at­la­ry­nyň ýa­dy­gär­lik­le­ri otur­dy­lyp, ola­ryň has kö­pü­si ýur­du­my­zyň paý­tag­tyn­da bi­na edi­len­dir.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА