Bi­ler­men­ler Ýer to­ga­la­gy­nyň bar­ha maý­la­ýan­dy­gy­ny bel­le­ýär­ler. Bu ýag­da­ýyň bol­sa, Ýe­riň ila­ty­nyň köp bö­le­gi­ni, esa­sa­n hem, dün­ýä­dä­ki şä­her­le­riň ila­ty­ny oňaý­syz ýag­daý­da goý­ýan­dy­gy bel­le­nil­ýär. Hä­zir­ki wagt­da ho­wa­nyň or­ta­ça ýy­ly­ly­gy­nyň 25 de­re­je­den ýo­ka­ry bo­lan se­bit­le­rin­de ýa­şa­ýan 2,8 mil­liard ada­myň di­ňe 8%-in­de ser­gin­le­di­ji bar­dy­gy tas­syk­lan­ýar. Em­ma ser­gin­le­di­ji­le­riň sa­ny­nyň kö­pel­me­gi me­se­lä­ni has-da kyn­laş­dy­rar. Bir­le­şen Mil­let­ler Gu­ra­ma­sy­nyň Daş­ky gur­şaw mak­sat­na­ma­sy (ÝU­NEP) şä­her­le­riň gyz­gyn­lyk de­re­je­si­niň te­bi­ga­tyň özi bi­len, ýag­ny jaý­la­ryň tö­we­re­gi­ni ösüm­lik­ler bi­len ört­mek, ak üçek­ler oturt­mak we bag­lar bi­len gur­şa­mak ar­ka­ly pe­selt­me­gi tek­lip ed­ýär. Serginlediji, esa­san hem, be­to­nyň we as­fal­tyň Gün ener­gi­ýa­sy­ny özü­ne siň­dir­ýän, Gün ýa­şan­dan soň hem ýy­ly­lyk bö­lüp çy­kar­ýan ýer­le­rin­de has-da ze­rur­dyr. Mun­dan baş­ga-da, aw­tou­lag he­re­ket­len­di­ri­ji­le­rin­den we se­na­gat­dan bö­lü­nip çyk­ýan ýy­ly­lyk se­bäp­li şä­her­ler­de gyz­gyn­lyk de­re­je­si ýo­kar­lan­ýar.
Şä­her­le­ri so­wat­mak üçin ada­ty çöz­güt bo­lan ser­gin­le­di­ji­ler ula­nyl­sa-da, mu­nuň ýa­ra­maz ne­ti­je­le­re ge­tir­jek­di­gi öňe sü­rül­ýär. Çün­ki ener­gi­ýa­ny köp ta­lap ed­ýän şeý­le so­wa­dyş usu­ly, glo­bal maý­la­ma se­bäp bol­ýar. Hä­zir­ki ula­nyl­ýan ser­gin­le­di­ji en­jam­la­ryň sa­ny­nyň 3,6 mil­liard­dan 2050-nji ýy­la çen­li 9,5 mil­li­ar­da çen­li art­ma­gy­na ga­ra­şyl­ýar. Eger-de ser­gin­le­di­ji hem­me­le­re el­ýe­ter­li bol­sa, 2050-nji ýy­la çen­li 14 mil­li­ar­da ba­ra­bar bo­lar. Bu ýag­da­ýyň bol­sa, ýy­la­dyş­ha­na gaz­la­ry­nyň at­mos­fe­ra zy­ňyl­ma­gy­na ge­tir­jek­di­gi öňe sü­rül­ýär.
ÝU­NEP-iň hü­när­men­le­ri hä­zir­ki wagt­da tas­la­ma­sy oňat dü­zü­len şä­her­le­riň ýy­la­dyş we so­wa­dyş üçin sarp ed­ýän ener­gi­ýa­sy­nyň 25%-i­ni tyg­şyt­lap bil­jek­dik­le­ri­ne ynan­ýar­lar. Köp şä­her hä­kim­le­ri bu çe­me­leş­mä­ni eý­ýäm iş­jeň dur­mu­şa ge­çir­ýär. My­sal üçin, Hin­dis­ta­nyň Ah­me­da­bad şä­he­rin­de ila­ty suw bi­len üp­jün et­mek, ösüm­lik­ler­dir agaç­la­ry su­war­mak üçin ýö­ri­te ul­gam dö­re­dil­di. Şä­her «Sal­kyn üçek» tas­la­ma­sy­ny dur­mu­şa ge­çir­di, bu tas­la­ma ar­ka­ly 7 müň tö­we­re­gi pes gir­de­ji­li maş­ga­la üçek­le­ri­ni ak reň­ke bo­ýa­dy. Şeý­le üçek­ler Gün şöh­le­le­ri­ni yzy­na gaý­tar­mak bi­len bir­lik­de, onuň için­dä­ki ýy­ly­lyk de­re­je­si­ni düýp­gö­ter pe­se dü­şür­ýär. Ada­ty gü­neş­li to­mus gün­le­rin­de, Gün şöh­le­si­niň 80%-i­ni yzy­na gaý­tar­ýan aras­sa ak üçek, Gün şöh­le­si­niň di­ňe 20%-i­ni gaý­tar­ýan çal üçek­den 30 gra­dus sal­kyn sak­la­ýar. ÝU­NEP-iň hü­när­men­le­ri şä­her­ler­dä­ki ýy­ly­ly­gy azalt­ma­gyň baş­ga-da köp usu­ly­nyň bar­dy­gy­ny bel­le­ýär­ler. My­sal üçin, Awst­ra­li­ýa­nyň Mel­burn şä­he­ri­niň daş-tö­we­re­gin­dä­ki to­kaý­la­ry kö­pelt­mek me­ýil­leş­di­ril­ýär, bu bol­sa ho­wa­nyň has aras­sa we sa­lkyn bol­ma­gy­na se­bäp bo­lar. Şeý­le hem Mi­lan 2030-njy ýy­la çen­li şä­her­dä­ki gyz­gyn­lyk de­re­je­si­ni pe­selt­mek mak­sa­dy bi­len 3 mil­li­on na­hal oturt­ma­gy me­ýil­leş­dir­ýär. Frank­furt­da şä­he­riň tö­we­re­gin­de te­bi­gy so­wa­dyş üçin agaç na­hal­la­ry otur­dyl­dy. Te­bi­ga­tyň ýar­da­my bi­len ho­wa­ny so­wat­mak Stok­golm­da we To­kio­da ýo­la goý­lan. BMG-niň Daş­ky gur­şaw mak­sat­na­ma­sy (ÝU­NEP) hä­zir­ki wagt­da dün­ýä­niň iň go­wy baş­lan­gyç­la­ry­ny öz içi­ne al­ýan dur­nuk­ly so­wa­dyş üçin bir­nä­çe tek­lip­le­riň üs­tün­de iş­le­ýär.
– Ýa­şyl agaç­lar, ýa­şyl fa­sad­lar, üçek­ler we dog­ry gur­lu­şyk tas­la­ma­la­ry ar­ka­ly şä­her­ler­de gyz­gyn­lyk de­re­je­si­niň ep-es­li pe­sel­me­gi­ni ga­za­nyp bo­lar – di­ýip, ÝU­NEP-iň met­bu­gat sek­re­ta­ry Mar­ti­na Ot­to aýt­dy.
ÝU­NEP-iň ho­wan­dar­ly­gyn­da dur­nuk­ly so­wa­dy­şa geç­me­gi çalt­laş­dyr­mak mak­sa­dy bi­len «Sal­kyn­lyk üçin bi­le­le­şik» dö­re­dil­di. Onuň mak­sa­dy dün­ýä ýurt­la­ry­na ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi­ne gar­şy gö­reş­mek bo­ýun­ça mil­li me­ýil­na­ma­la­ry­na so­wa­dyş usul­la­ry­ny goş­ma­ga kö­mek et­mek­den yba­rat­dyr. Hü­när­men­ler tä­ze te­bi­gy çe­me­leş­me­le­riň so­wa­dyş üçin çyk­da­jy­la­ry azalt­jak­dy­gy­na, ýy­la­dyş­ha­na gaz­la­ry­nyň zy­ňyn­dy­la­ry­ny ha­ýal­lat­jak­dy­gy­na, şä­her ila­ty­nyň ho­wa­nyň üýt­ge­me­gi­niň tä­sir­le­ri­ne uý­gun­laş­ma­gy­na, bio­dür­lü­li­giň ýit­me­gi­niň tiz­li­gi­ni pe­selt­jek­di­gi­ne we iň esa­sy­sy jem­gy­ýe­tiň sag­ly­gy­ny go­ra­jak­dy­gy­na ynan­ýar­lar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА