170-den gow­rak ýurt gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­ni ulan­ma­gy me­ýil­leş­di­rip, ola­ryň 150-si aras­sa ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­ne ma­ýa go­ýma­ga hö­wes­len­dir­mek üçin dür­li iş­le­ri ama­la aşyr­ýar. Hä­zir­ki wagt­da «ýa­şyl» ener­gi­ýa­ny ös­dür­mek­de Hy­taý, Da­ni­ýa, Ke­ni­ýa, Hin­dis­tan we Is­lan­di­ýa öň­de­ba­ry­jy ýurt­lar bo­lup dur­ýar.

Hy­taý
Hy­taý aras­sa ener­gi­ýa teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­na ma­ýa goý­mak bo­ýun­ça dün­ýä­de öň­de­ba­ry­jy ýurt hök­mün­de yk­rar edil­di. Ýurt tä­ze­len­ýän ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­niň be­ket­le­ri­niň gur­lu­şy­gy­na hem-de eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa ener­gi­ýa­nyň teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­na – ba­ta­re­ýa­la­ryň we elekt­rik ulag­la­ry­nyň önüm­çi­li­gi­ne köp muk­dar­da ma­ýa goý­ýar. Hy­ta­ýyň ener­gi­ýa pu­da­gy he­ni­zem kö­m­re ga­raş­ly bol­sa-da, tä­ze­len­ýän çeş­me­ler ýur­duň ener­gi­ýa de­ňag­ram­ly­gy­nyň ep-es­li bö­le­gi­ni tut­ýar. Hä­zir­ki wagt­da Hy­taý­da köp­san­ly Gün we ýel elekt­rik be­ket­le­ri iş­le­ýär. Hy­ta­ýyň 2022-nji ýy­la çen­li glo­bal «ýa­şyl» ener­gi­ýa­da­ky pa­ýy­nyň 42 gö­te­ri­mi Gün, 35 gö­te­ri­mi gid­ro we 40 gö­te­ri­mi hem ýel ener­gi­ýa­sy­nyň bol­jak­dy­gy çak­la­nyl­ýar. Hä­zir­ki wagt­da Hy­taý ma­li­ýe we işe­wür gur­luş­la­ryň kö­me­gi bi­len «ýa­şyl» ener­gi­ýa tas­la­ma­la­ry­na bir­nä­çe mil­liard dol­lar­lyk da­şa­ry ýurt ma­ýa go­ýum­la­ry­ny gö­nük­dir­ýär. Şeý­le hem Hy­taý en­jam­la­ryň ön­dü­ril­me­gi­ne go­şant goş­ýar we dün­ýä­dä­ki Gün ba­ta­re­ýa­la­ry­nyň önüm­çi­li­gi­niň esa­sy bö­le­gi­ni eme­le ge­tir­ýär.

Da­ni­ýa
Da­ni­ýa ýel ener­gi­ýa­sy pu­da­gy­ny ös­dür­mek­de dün­ýä­de öň­de­ba­ry­jy ýurt­dur. Ýur­duň äh­li elekt­rik ze­rur­lyk­la­ry­nyň deň ýa­ry­na go­la­ýy ýel elekt­rik be­ket­le­ri bi­len üp­jün edil­ýär. Yk­dy­sa­dy hyz­mat­daş­lyk we ösüş gu­ra­ma­sy­na ag­za döw­let­le­riň ara­syn­da Da­ni­ýa jan ba­şy­na düş­ýän ýel ener­gi­ýa­sy­ny ön­dür­mek­de soň­ky ýyl­lar­da iň ýo­ka­ry gör­ke­zi­ji­li ýurt­dur. Da­ni­ýa­ly­lar mu­nuň bi­len çäk­len­me­ýär­ler: 2030-njy ýy­la çen­li gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­gi­ýa des­ga­la­ry ar­ka­ly elekt­rik ener­gi­ýa­sy­nyň 50 gö­te­rim­den gow­ra­gy­ny, 2050-nji ýy­la çen­li bol­sa 100 gö­te­ri­mi­ni ön­dür­me­gi me­ýil­leş­dir­ýär­ler. Ýö­ne, «ýa­şyl» ener­gi­ýa­nyň ösüş dep­gi­ni ýur­duň bu mak­sat­la­ra has çalt ýet­jek­di­gi­ni gör­kez­ýär. 2020-nji ýyl­da gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­gi­ýa des­ga­la­ry elekt­rik ze­rur­ly­gy­nyň 80 gö­te­rim­den gow­ra­gy­ny üp­jün eden­di­gi ha­bar be­ril­ýär. 2017-nji ýyl­da Bü­tin­dün­ýä ban­ky Da­ni­ýa­ny aras­sa ener­gi­ýa bo­ýun­ça dün­ýä li­de­ri di­ýip yg­lan et­di. Da­ni­ýa 30 ýy­l tö­we­re­gi mun­dan ozal de­ňiz­dä­ki il­kin­ji ýel be­ke­di­ni sy­nag­dan ge­çir­di. Ge­çen ýyl­lar­da elekt­rik en­jam­la­ry­nyň eks­por­ty, Da­ni­ýa­nyň umu­my eks­por­ty­nyň ep-es­li bö­le­gi­ni eme­le ge­ti­rip, ener­gi­ýa teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň eks­por­ty bo­ýun­ça Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi­niň ba­şy­ny­ çek­di.

Ke­ni­ýa
Ke­ni­ýa­nyň bu ugur­da on­çak­ly ady çyk­ma­sa-da tä­ze­len­ýän ener­gi­ýa çeş­me­le­rin­de öň­de­ba­ry­jy ýurt­la­ryň bi­ri­dir. Ila­ty­nyň di­ňe 70 gö­te­ri­mi­niň elekt­rik ener­gi­ýa­sy­na el­ýe­ter­li­li­gi bo­lan ýurt­da hö­kü­met äh­lu­mu­my el­ýe­ter­li­li­gi üp­jün et­me­gi mak­sat edin­ýär. Şol se­bäp­den, soň­ky bir­nä­çe ýy­lyň için­de Ke­ni­ýa elekt­rik ener­gi­ýa­sy bi­len iş­le­ýän Gün des­ga­la­ry­nyň gur­lu­şy­gyn­da öň­de­ba­ry­jy ýurt­la­ryň bi­ri bol­dy. Soň­ky ýyl­lar­da Gün ener­gi­ýa­sy gym­mat ha­sap­lan­ýan di­zel ge­ne­ra­tor­la­ry­ň or­nu­ny tut­dy. Ke­ni­ýa hö­kü­me­ti­niň ta­gal­la­la­ry­na Bü­tin­dün­ýä ban­ky, Ger­ma­ni­ýa­nyň ösüş gul­lu­gy (GIZ) we Af­ri­ka Ösüş Ban­ky (ADB) ýa­ly köp san­ly hal­ka­ra ösüş eda­ra­la­ry gol­daw ber­di. Oba ýer­le­rin­de elekt­rik ener­gi­ýa­sy­na el­ýe­ter­li­lik ba­ra­da­ky mil­li sy­ýa­sat ýo­la goý­la­ny bä­ri, ki­çi Gün tor­la­ry uzak se­bit­ler­de ýa­şa­ýan­la­ryň 30 gö­te­rim­den gow­ra­gy­ny elekt­rik ener­gi­ýa­sy bi­len üp­jün et­di. Ke­ni­ýa in­no­wa­si­on zar­ýad be­riş, ýag­ty­lan­dy­ryş we beý­le­ki dur­mu­şy en­jam­lar bi­len bir­lik­de ener­gi­ýa tä­ze­lik­çi­li­gin­de uly ösüş­le­ri ga­zan­dy. My­sal üçin, kö­çe­le­ri yşyk­lan­dyr­ma­ga ni­ýet­le­nen Gün pa­nel­le­ri­niň ba­za­ry ýo­ka­ry de­re­je­de ös­di, ola­ryň sa­tu­wy bi­len bir­gi­den ki­çi we or­ta kär­ha­na­lar meş­gul­lan­ýar. Mak­sat­na­ma­nyň şow­ly bol­ma­gy Bü­tin­dün­ýä ban­ky­na Ga­na­da, Efio­pi­ýa­da, Tan­za­ni­ýa­da şu­ňa meň­zeş me­ýil­na­ma­la­ry dö­ret­mä­ge ruh­lan­dyr­dy.
Hin­dis­tan
Ila­ty 1 mil­liard­dan ge­çýän Hin­dis­ta­nyň çalt ös­ýän yk­dy­sa­dy­ýe­tin­de ener­ge­ti­ka pu­da­gy mö­hüm äh­mi­ýe­te eýe­dir. Hin­dis­ta­nyň ener­gi­ýa ze­rur­ly­gy ge­l­jek­de dün­ýä ener­gi­ýa­sy­nyň dört­den bi­ri­ne deň bol­jak­dy­gy çak edil­ýär. Şo­ňa gö­rä, Hin­dis­tan ener­gi­ýa ze­rur­lyk­la­ry­nyň uly bö­le­gi­ni aras­sa ener­gi­ýa bi­len üp­jün et­me­gi saý­lap al­dy. Kö­mür he­ni­zem ýur­duň ener­gi­ýa pu­da­gy­nyň 70 gö­te­ri­mi­ni tut­ýar, ýö­ne Hin­dis­tan 2022-nji ýyl­da tä­ze­le­n­ýän ener­gi­ýa kuw­wat­lyk­la­ry­ny has-da ös­dür­mä­ge sy­na­ny­şar. «Ýa­şyl» auk­si­on­la­ryň ge­çi­ril­me­gi bi­len Hin­dis­tan dün­ýä­de bäs­deş­li­ge ukyp­ly ener­gi­ýa ba­za­ry­ny dö­ret­di. Elekt­rik ener­gi­ýa­sy­na bo­lan is­le­giň art­ma­gy ne­ti­je­sin­de bäs­deş­lik hem ýo­kar­lan­ýar. Bu ýag­daý çyk­da­jy­la­ry azalt­ma­ga kö­mek ed­ýär. Şeý­le işeň­ňir­lik hö­kü­me­tiň köm­re bo­lan ze­rur­ly­gy­ny ara­dan aýyr­ma­ga we ün­sü­ni gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­ne gö­nük­dir­me­gi­ne iter­di. Çyk­da­jy­la­ryň azal­ma­gy ne­ti­je­sin­de döw­let kö­mür bi­len iş­le­ýän elekt­rik be­ket­le­ri­ni ula­nyş­dan aýyr­ma­gy me­ýil­leş­di­rip, ola­ryň ýe­ri­ni Gün we ýel elekt­rik be­ket­le­ri bi­len ça­lyş­ýar. Mun­dan baş­ga-da, Hin­dis­tan ýüz­ýän Gün elekt­rik be­ket­le­ri­ni we azyn­dan 10 GWt tä­ze­le­nip bil­ýän ener­gi­ýa kuw­wat­lyk­la­ry­ny gur­ma­gy me­ýil­leş­dir­ýär.

Is­lan­di­ýa
Haý­ran gal­dy­ry­jy te­bi­ga­ty bi­len ta­nal­ýan Is­lan­di­ýa gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­ni ös­dür­mek­de dün­ýä­de we Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­nyň ara­syn­da iň öň­de­ba­ry­jy ýurt­la­ryň bi­ri­dir. Hä­zir­ki wagt­da geo­ter­mik, gid­ro we ýel ener­gi­ýa­sy Is­lan­di­ýa­nyň elekt­rik ze­rur­ly­gy­nyň 100 gö­te­ri­mi­ni üp­jün ed­ýär. Ýur­duň 75 gö­te­ri­me go­la­ýy gid­roe­lekt­rik be­ket­le­ri, ga­lan­la­ry ýel ener­gi­ýa­sy we geo­ter­mik ener­gi­ýa çeş­me­le­ri ar­ka­ly üp­jün edil­ýär. Ýur­duň gyz­gyn su­wa we ýy­ly­ly­ga bo­lan is­le­gi­niň 90 gö­te­rim­den gow­ra­gy geo­ter­mi­k çeş­me­ler bi­len üp­jün edil­ýär. Is­lan­di­ýa hä­zir­ki wagt­da ga­zy­lyp alyn­ýan ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­ni elekt­rik çeş­me­si hök­mün­de ulan­ma­gy­ny do­ly bes et­di. Bu ada­nyň iş­jeň wul­kan­ly se­bit­de ýer­leş­ýän­di­gi üçin Is­lan­di­ýa gid­ro­ter­mik çeş­me­le­re baý ýurt­dur. Ýe­ras­ty ýy­ly­lyk çeş­me­le­ri geo­ter­mik be­ket­ler ta­ra­pyn­dan ula­nyl­ýar. Mag­lu­mat­la­ra gö­rä, Is­lan­di­ýa­da jaý­la­ryň 10-dan 9-sy geo­ter­mik çeş­me­ler bi­len gyz­dy­ryl­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА