Türk­me­nis­ta­nyň halk ýa­zy­jy­sy, ha­ly­pa şa­hyr Ke­rim Gur­ban­ne­pe­so­wyň ma­wy ek­ran üçin ýa­zan «Ata we ogul» at­ly ese­ri Türk­men te­le­wi­de­ni­ýe­sin­de ýaz­gy edi­lip, en­çe­me ge­zek halk köp­çü­li­gi­ne ýe­ti­ri­lip­di. Şol te­le­wi­zi­on oýun ba­ra­da hal­kyň için­de hä­li-hä­zir­le­rem öw­gü­li söz­le­ri eşit­mek bol­ýar. Olar ese­riň özü­ne çe­ki­ji­li­gin­den daş­ga­ry, ar­tist­le­riň öz­le­ri­ne yna­ny­lan keşp­le­ri dur­muş ha­ky­ka­ty ýa­ly edip jan­lan­dy­ran­dyk­la­ry ba­ra­da öw­ran-öw­ran ýat­la­ýar­lar. Şol te­le­wi­zi­on oý­nun­da Ket­jar go­ja­nyň ýanýol­da­şy­nyň keş­bi­ni jan­lan­dy­ran Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Ene Al­la­no­wa­nyň dur­muş we dö­re­di­ji­lik ýo­ly bi­len gy­zyk­la­nyp, ony oky­jy­lar köp­çü­li­gi­ne ýe­tir­me­gi ma­kul bil­dik.
Ene Al­la­no­wa 1929-njy ýy­lyň 28-nji ýan­wa­ryn­da Ahal we­la­ýa­ty­nyň Ka­ka et­ra­by­nyň Ka­ka şä­her­çe­sin­de dün­ýä in­ýär. Ol ýa­ňy do­kuz aý­lyk­ka ka­ka­syn­dan, bäş ýaş­ly­ja­ka bol­sa eje­sin­den jy­da düş­ýär. Ony ene­si Gül­je­mal daý­za ek­läp-sak­la­­ýar. Ýö­ne Gül­je­mal daý­za hem agyr ke­se­le du­çar bol­ýar. Oku­wy­nyň da­şyn­dan syr­kaw ene­si­ne se­ret­me­li bo­lan ýaş gy­zyň ger­de­ni­ne agyr ýük düş­ýär.
Ol mek­dep­de oka­ýar­ka syn­pyň için­de ýe­ke özi ga­lan wag­ty ene­si­ni ala­da edip, aý­dy­ma hiň­le­ne­ni­ni özem duý­man ga­lar eken. Bir gün ol synp­da ara­kes­me wag­ty ýe­ke özi aý­dy­ma hiň­le­nip otyr­ka, mu­gal­ly­my eşi­dip: «Se­niň owa­dan se­siň bar eken, se­ni aý­dym-saz gur­na­gy­na ýa­za­ýyn» diý­ýär. Ol mu­ňa gar­şy bol­man­dyr. Şeý­dip ol mek­dep­de ge­çi­ril­ýän baý­ram­çy­lyk çä­re­le­rin­de aý­dym aýd­ýar. En­tek mek­de­bi ta­mam­la­ma­dyk ýaş gyz ene­sin­den hem jy­da düş­ýär.
Bir gün onuň oka­ýan mek­de­bi­ne Aş­ga­bat­dan ýa­zy­jy-şa­hyr­lar du­şu­şy­ga gel­ýär­ler. Şo­la­ryň için­de ýa­zy­jy Tow­şan Ese­no­wa hem bar eken. Şol du­şu­şyk­da onuň aý­dym aý­dy­şy­ny diň­läp, oňa göw­ni ýe­ten ýa­zy­jy ýaş gy­zy öz öýü­ne alyp gaý­dyp, oňa hos­sar çy­kyp­dyr. Ýa­şa­jyk gyz­da aý­dym-sa­za bo­lan uky­byň bar­dy­gy­na göz ýe­ti­ren ýa­zy­jy ze­nan ony şol wagt­ky Türk­men ra­dio­sy­nyň ýa­nyn­da­ky Hor to­pa­ry­na ýer­leş­dir­ýär. Şeý­dip ol meş­hur aý­dym­çy­lar bi­len bi­le­lik­de iş­läp baş­la­ýar. Ol di­ňe bir aý­dym aýt­ma­ga däl, eý­sem, dür­li he­re­ket­ler bi­len keşp dö­ret­mä­ge-de hö­we­sek bo­lup­dyr. Hor to­pa­ry­nyň aý­dym­çy­la­ry oňa: «Sen aý­dym­çy bol­ma­ly däl-de, dra­ma ar­tis­ti bol­ma­ly eke­niň» di­ýer eken­ler. Şeý­le­lik­de, onuň özün­de-de ar­tist bol­mak pi­ki­ri dö­räp baş­la­ýar. Ahy­ry onuň ar­tist bol­mak ar­zu­wam ha­syl bol­ýar.
Ol bir saý-se­bäp bi­len dog­duk me­ka­ny bo­lan Ka­ka şä­her­çe­si­ne ba­ran­da Ka­ka­nyň halk te­at­ry «Ar­şyn mal alan» at­ly sah­na oý­nu­ny sah­na­laş­dyr­mak üçin taý­ýar­lyk gö­rüp ýö­ren eken. Ýö­ne eser­dä­ki Tel­li­niň keş­bi­ni dö­ret­mä­ge adam ta­pyl­man­dyr. Oý­ny go­ýu­jy re­žiss­ýor ony syn­lap: «Ine, Tel­li, sen wag­tyn­da gel­diň» di­ýip oňa Tel­li­niň keş­bi­ni jan­lan­dyr­ma­gy yna­nyp­dyr. Şeý­dip ol il­kin­ji ge­zek dra­ma­da öz uky­by­ny sy­nap gör­ýär. Tel­li­niň keş­bi örän şow­ly çyk­ýar. Şeý­dip ol halk te­at­rynyň ar­tis­ti bo­lup ga­ly­ber­ýär. 1949-njy ýyl onuň üçin ýat­dan çyk­ma­jak ýyl bol­ýar. Ony Aş­ga­ba­da öň­ki Mol­la­ne­pes adyn­da­ky dra­ma te­at­ry­na işe ça­gyr­ýar­lar. Ol te­at­ryň sah­na­syn­da en­çe­me ýyl­lap ha­ly­pa ar­tist­ler, sah­na us­sat­la­ry Aman Gul­mäm­me­dow, So­na we Su­raý My­ra­do­wa­lar bi­len egin-eg­ne be­rip dö­re­di­ji­lik­li zäh­met çek­ýär. Olar­dan tä­lim alyp, teatr sun­ga­ty­nyň in­çe til­sim­le­ri­ni öw­ren­ýär. Ol «Mol­la­ne­pes te­at­ryn­da iş­län ýyl­la­rym me­niň üçin iň uly mek­dep bol­dy» di­ýip, ýaş­lyk ýyl­la­ry­ny ýat­la­ýar.
Ene Al­la­no­wa Mol­la­ne­pes adyndaky dra­ma te­at­ryn­da iş­län ýyl­la­ry bir­nä­çe spek­takl­lar­da ýat­dan çyk­ma­jak, hal­kyň aňyn­da ga­lan keşp­le­ri dö­ret­di. Olar­dan «Zor aýak­dan dok­tor bo­lan» at­ly sah­na oý­nun­da Mari­na­nyň, «Keý­mir kör­de» Leý­li­niň, «Ke­mi­ne­de» Hal­ly­gö­ze­liň keşp­le­ri öw­gä my­na­syp keşp­ler bo­lup­dyr. 1955-nji ýyl­da Ene Al­la­no­wa­nyň ze­hi­ni­ne Mosk­wa­ly to­ma­şa­çy­lar hem şow­hun­ly el çarp­ýar­lar. Şol ýyl Türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň we sun­ga­ty­nyň Mosk­wa­da ge­çi­ri­len on gün­lü­gin­de Ene daý­za Şeks­pi­riň meş­hur «Otel­lo­syn­da» sy­gan gy­zy Býan­ka­nyň, Go­go­lyň «Der­ňew­çi­sin­de» ofi­se­riň aýa­ly­nyň, Gü­se­ýin Muh­ta­ro­wyň «Al­lan aga­nyň maş­ga­la­sy» at­ly ese­ri bo­ýun­ça sah­na­laş­dy­ry­lan spek­tak­lyn­da bol­sa Ýaz­gü­lüň keşp­le­ri­ni jan­lan­dyr­ýar. «Yh­la­sa my­rat» diý­li­şi ýa­ly, onuň yh­la­sy ýe­ri­ne-de düş­ýär. Mosk­wa­ly to­ma­şa­çy­lar Ene Al­la­no­wa­nyň te­bi­gy ber­len ze­hi­ni­ne haý­ran ga­lyp­dyr­lar. Olar ar­tist­çi­lik ug­run­dan oka­ma­dyk ze­na­na baş egip­dir­ler. Onuň sah­na­da jan­lan­dy­ran keşp­le­ri bar­mak bü­küp sa­nar­dan köp. Ol sun­gat äle­min­de ýo­wuz ýol­la­ry ge­çip­dir. Ol çe­per hö­wes­jeň­lik­den us­sat ar­tist­li­ge ýet­ýär. Ol Da­şog­zuň Nur­mu­ham­met An­da­lyp adyn­da­ky saz­ly dra­ma te­at­ryn­da, Ma­ry­nyň Ke­mi­ne adyn­da­ky te­at­ryn­da, öň­ki Aman Gul­mäm­me­dow adyn­da­ky Ýaş to­ma­şa­çy­lar te­at­ryn­da iş­le­mek bi­len dö­re­di­ji­li­gi­ni kä­mil­leş­dir­ýär. Is­le sah­na­da bol­sun is­le-de ki­no­film­de, dür­li gah­ry­man­la­ryň keş­bi­ni dö­ret­mek bi­len, ola­ryň adam­kär­çi­lik hä­si­ýet­le­ri­ni açyk be­ýan edip bil­ýän te­bi­gy ze­hin­li ar­tist Ene Al­la­no­wa­nyň dö­re­di­ji­lik ýo­lu­na ser sa­la­nyň­da, onuň öm­rü­niň tas el­li ýy­ly­ny teatr hem türk­men mil­li sun­ga­ty­na ba­gyş­lan­dy­gy­ny gör­mek bol­ýar. Ol da­şa­ry ýurt di­lin­dä­ki en­çe­me film­le­ri türk­men di­li­ne ge­çir­me­giň hem us­sa­dy. Te­le­wi­de­ni­ýe ar­ka­ly gör­ke­zil­ýän sah­na­lar­da-da ol dür­li kär­dä­ki, dür­li ýaş­da­ky, dür­li hä­si­ýet­dä­ki adam­la­ryň keş­bin­de çy­kyş edýär­. Şol dö­red­ýän keşp­le­ri­niň äh­li­si­ne-de öz­bo­luş­ly öwüş­gin ber­mä­ge ça­lyş­ýar­dy. Onuň «Baý we Bat­rak­da­ky» Han­za­da­sy, «Öý­len­mek­dä­ki» Fýok­la­sy, «Ogul tak­dy­ryn­da­ky» Bos­sa­ny, «Pa­riž­li gi­ýew­dä­ki» Pe­lo­ren­si, «Syr­ly ge­daý­da­ky» Pa­bi­ka­sy, «Sa­ty­lan düýş­dä­ki» söw­da­gär aýa­ly, «Ta­wus­da­ky» Sa­da­by, «Öm­rü­miň ör­kün­dä­ki» Dur­su­ny, «Taý­ça­nak­da­ky» Gar­la­wa­jy, «Söý­me­di­ge süý­ken­me­dä­ki» ba­ýyň aýa­ly hiç ki­miň gaý­ta­lap bil­me­jek keşp­le­ri bo­lup gal­dy. Ene Al­la­no­wa­nyň teatr we ki­no sun­ga­tyn­da bi­ti­ren hyz­mat­la­ry göz öňün­de tu­tu­lyp Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti, Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti di­ýen hor­mat­ly at­lar da­kyl­ýar. Özü­niň ýa­şan we iş­län döw­rü­niň ag­ram­ly bö­le­gi­ni sun­ga­ta ba­gyş eden Ene Al­la­no­wa 1985-nji ýyl­da Hor­mat­ly dynç aly­şa çy­kyp, 1988-nji ýyl­da ýe­ne-de dog­duk me­ka­ny Ka­ka şä­her­çe­si­ne do­lan­ýar. Ýö­ne ol ba­ry­bir öý­de otu­ryp yn­ja­lyk tap­ma­ýar. Ýü­re­gi gy­syp, göw­ni köp­çü­li­gi küý­se­ýär. Gö­wün küý­se­gi ony ýe­ne-de ýaş­lyk ýyl­la­ryn­da iş­län ýe­ri­ne – Ka­ka­nyň halk teatr stu­di­ýa­sy­na alyp gel­ýär. Te­at­ryň dö­re­di­ji­lik to­pa­ry ony ýi­ti­rip ta­pan ýa­ly gar­şy al­ýar. Ony öz­le­ri­niň ha­ly­pa­sy, uly sun­gat us­sa­dy hök­mün­de ka­bul ed­ýär­ler.
Hä­zir­ki wagt­da tog­san ýa­şy ar­ka atan­dy­gy­na ga­ra­maz­dan, özü­niň ýi­ti te­bi­gy ze­hi­ni bi­len dö­re­den aja­ýyp keşp­le­ri ar­ka­ly hal­kyň aňyn­da mü­di­mi­lik gal­ma­gy ba­şa­ran Ene Al­la­no­wa öz ag­tyk-çow­luk­la­ry­na gu­wa­nyp ýa­şa­ýar. Onuň bir og­lun­dan ýe­di ag­ty­gy, on bir çow­lu­gy, üç sa­ny ýuw­lu­gy bar. Bi­ze bol­sa Ene daý­za­nyň ja­ny­nyň sag, öm­rü­niň uzak bol­ma­gy­ny ar­zuw edäý­mek gal­ýar.

Ak­my­rat Ho­ja­ber­di­ýew,
Oguz han adyn­da­ky «Türk­men­film»
bir­le­şi­gi­niň hü­när­me­ni.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА