Ýur­du­my­zyň çöl­le­rin­de, dag­la­ryn­da, çe­men­lik­le­rin­de, jeň­ňel­le­rin­de ös­ýän ösüm­lik­le­ri örän ga­dy­my wagt­lar­dan bä­ri ata-ba­ba­la­ry­myz der­man­lyk üçin ula­nyp ge­lip­dir­ler. Hä­zir­ki wagt­da halk ta­ra­pyn­dan der­man­lyk diý­lip yk­rar edi­len ösüm­lik­le­riň yl­my ta­ra­py­nyň öw­re­nil­me­gi­ne uly üns be­ril­ýär. Der­man­lyk ösüm­lik­le­riň kö­pü­si­ni adam­la­ryň ýa­ba­ny gör­nüş­den me­de­ni gör­nü­şe ge­ti­rip, iý­mit hök­mün­de ula­nyp baş­la­mak­la­ry-da (gar­pyz, kä­di, ba­dy­ýan, al­ma, ar­myt, erik, nar, üzüm we beý­le­ki­ler) bu me­se­lä türk­men hal­ky­nyň ga­ty çyn­la­kaý çe­me­le­şen­di­gi­niň aý­dyň my­sa­ly­dyr.
Hä­zir­ki dö­wür­de sag­dyn iý­mit­len­mek hem-de dür­li mi­we­ler­dir ir-iý­miş­le­riň der­man­lyk hä­si­ýet­le­rin­den peý­da­lan­mak ze­rur bo­lup dur­ýar. Adam sag­ly­gy­na peý­da­ly mi­we­le­riň bi­ri hem in­jir­dir. In­ji­riň der­man­lyk ösüm­lik­di­gi üçin ony ýe­tiş­dir­mek we on­dan bol ha­syl al­mak üçin yl­myň ga­za­nan­la­ryn­dan hem giň­den peý­da­la­nyl­ýar.
In­jir di­ňe ta­ga­my bi­len däl, eý­sem, adam sag­ly­gy­na peý­da­sy bi­len hem ta­pa­wut­lan­ýar. Dür­li mi­ne­ral­lar­dyr wi­ta­min­le­re baý bo­lan in­ji­riň or­ta­ça ka­lo­ri­ýa­sy ba­ry-ýo­gy 35-40 ka­lo­ri­ýa deň­dir. Sag­ly­ga çyn­la­kaý peý­da­sy bo­lan in­jir­de nat­riý, ka­liý, mag­niý mi­ne­ral­la­ry we C, B3, B6, B2, K wi­ta­min­le­ri bar. On­da ýo­ka­ry muk­dar­da kal­siý, de­mir, mag­niý, fos­for we B wi­ta­min­le­ri bar. 100 gram gu­ra­dy­lan in­jir iý­len­de, be­de­niň gün­de­lik kal­siý ze­rur­ly­gy­nyň 17 gö­te­ri­mi­ni, dem­riň we mag­ni­niň 30 gö­te­ri­mi­ni, B1 wi­ta­mi­ni­niň 5 gö­te­ri­mi­ni we B2 wi­ta­mi­ni­niň 4 gö­te­ri­mi­ni ka­na­gat­lan­dyr­ýar.
In­jir gan ba­sy­şy­na hem peý­da­ly bo­lup, gan ba­sy­şy­ny ka­da­laş­dyr­mak­da mö­hüm rol oý­na­ýan ka­li­ýa baý­dyr. Be­de­ni kä­bir zy­ýan­ly bak­te­ri­ýa­lar­dan go­ra­ýan in­jir dü­zü­min­dä­ki sü­ýüm­ler bi­len iý­mit siň­dir­me­gi aň­sat­laş­dyr­ýar we bu aý­ra­tyn­lyk se­bäp­li be­de­ni­ňi­zi zy­ýan­ly bak­te­ri­ýa­lar­dan go­ra­mak­da mö­hüm rol oý­na­ýar.
In­jir süňk we diş sag­ly­gy­na oňyn tä­sir edip, için­dä­ki ýo­ka­ry fos­for we kal­si­niň kö­me­gi bi­len süňk­ler we diş­ler üçin peý­da­ly­dyr. In­jir­dä­ki kal­siý beý­le­ki iý­mit­le­re ga­ra­nyň­da aň­sat siň­di­ril­ýär, şo­nuň üçin süýt içip bil­me­ýän adam­la­ra in­jir iý­mek mas­la­hat be­ril­ýär. Düw­nük ke­se­lin­den go­ra­ýan in­jir­de ben­zal­de­gid di­ýil­ýän mad­da, düw­nük öý­jük­le­ri­niň ös­me­gi­niň öňü­ni al­ýar we dü­zü­min­dä­ki an­ti­ok­si­dant­lar hem düw­nük öý­jük­le­ri­niň ös­me­gi­ne päs­gel­çi­lik dö­red­ýär.
In­jir ýü­rek üçin hem peý­da­ly bo­lup, ka­liý mi­ne­ral­la­ry­nyň bol­ma­gy bi­len gan ba­sy­şy­nyň de­ňag­ram­ly­ly­gy­ny sak­la­ýar we şeý­le­lik bi­len ýü­re­ge oňyn tä­sir ed­ýär.
In­jir iň ga­dy­my ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýän ösüm­lik­le­riň bi­ri bo­lup, Or­ta­ýer deň­zi ýurt­la­ryn­da, Kaw­kaz­da, Kar­pat­lar­da, Ga­ra deň­ziň Kras­no­dar se­bi­tin­de, Mer­ke­zi Azi­ýa­da, Eý­ra­nyň dag­lyk ýer­le­rin­de giň­den ýaý­ran­dyr.
Tä­ze in­jir­de 24 gö­te­ri­me çen­li (kä­bir çeş­me­le­re gö­rä 75% -e çen­li), gu­ra­dy­la­nyn­da 37 gö­te­ri­me çen­li şe­ker (glýu­ko­za, fruk­to­za) bar.
In­jir tä­ze, gu­ra­dy­lan we kon­ser­wir­le­nen gör­nüş­de peý­da­la­nyl­ýar. Mi­we­si örän ow­nuk to­hum­la­ry öz içi­ne al­ýar, mi­wä­niň ta­ga­my şe­ker­li ýa-da or­ta­ça süý­ji. Her mi­we­de 900-den gow­rak to­hum bar bol­sa, bu ga­ty go­wy. Şeý­le hem to­hum­syz gör­nü­şi bar.
In­ji­riň mi­we­si ýa­ly onuň ýap­ra­gy hem peý­da­ly­dyr. In­ji­riň ýap­ra­gy der­man çig ma­ly hök­mün­de ula­nyl­ýar, sent­ýabr-okt­ýabr aý­la­ryn­da onuň ýap­ra­gy ýyg­na­lyp, der­man­lyk ot­lar taý­ýar­la­nyl­ýar.
Türk­men hal­ky­nyň ara­syn­da hem in­jir we onuň ýap­ra­gy ba­ra­da «In­jir su­wu­ny çüý­rän di­şe çal­sa­lar, di­şe peý­da­ly bo­lar», «In­jir aga­jy­nyň pyn­ty­gy­ny ekin meý­da­ny­na sep­se­ler, ol ýer­dä­ki äh­li gurt­lar gyr­lar», «Bir ki­şi­ni it ýar­sa, oňa in­jir ýap­ra­gy­ny ber­me­li», «Syr­kaw ki­şä in­jir hoş ýa­kar», «In­ji­ri köp iý­ýän ada­myň en­da­my nur­ly bo­lar» di­ýen ýa­ly köp san­ly ata­lar söz­le­ri mi­ras ga­lyp­dyr.

Now­ruz­gel­di ORAZ­GEL­DI­ÝEW,
S. A. Ny­ýa­zow adyn­da­ky Türk­men oba ho­ja­lyk uni­wer­si­te­ti­niň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА