Ar­tyk ady bi­len ady­gan

Türkmenistanyň halk artisti Baba Annanowy ýatlap

Wagt el­my­da­ma öz gah­ry­man­la­ry­ny dö­re­dip gel­ýär. Ge­çen asy­ryň or­ta­la­ryn­da ýa­şap hem dö­re­dip ge­çen sun­gat us­sat­la­ry­myz Al­ty Gar­ly­ýew, Ba­ba An­na­now, Ar­tyk Jal­ly­ýew, şeý­le-de meş­hur «Aý­gyt­ly ädim», «Keç­pe­lek», «Şü­kür bag­şy» ýa­ly film­le­riň sa­zy­ny ýa­zan bel­li kom­po­zi­tor Nu­ry Hal­mäm­me­dow da­gy hal­kyň ýü­re­gin­de orun alan us­sat­lar­dyr.
Ýa­zy­jy Ber­di Ker­ba­ba­ýe­wiň ady­bir ro­ma­ny bo­ýun­ça ki­no­re­žiss­ýor hem akt­ýor Al­ty Gar­ly­ýe­wiň su­ra­ta dü­şü­ren «Aý­gyt­ly ädim» at­ly fil­mi­ne hal­ky­myz ma­wy ek­ran ar­ka­ly ürç edi­p to­ma­şa eder­di. Şol film­dä­ki baş keşp­ler­de çy­kyş ed­ýän Ar­tyk bi­len Aý­na­nyň yk­bal­la­ry hem­me­le­ri tol­gun­dyr­ýar­dy. Film­dä­ki gap­ma-gar­şy­lyk­ly sah­na­lar bol­sa to­ma­şa­çy­ny gam-gus­sa ba­tyr­ýar­dy. Soň­ra re­žiss­ýor Öwül­ýä­gu­ly Ku­ly­ýe­wiň su­ra­ta dü­şü­ren «Keç­pe­lek» at­ly tra­gi­ki fil­min­dä­ki baş gah­ry­man­la­ryň bi­ri­niň, ýag­ny sa­da oba og­la­ny Ber­di­my­ra­dyň keş­bi hem to­ma­şa­çy­la­ry bi­parh goý­ma­ýar­dy. Men şol wagt­lar ol akt­ýo­ryň kim­di­gi­ni-de bi­le­mok­dym. Or­ta mek­de­bi ta­mam­lam­soň, yk­ba­ly­my sun­gat bi­len bag­la­ma­gy ýü­re­gi­me düw­düm. Şon­dan soň meş­hur ar­tist Ba­ba An­na­no­wyň dur­muş we dö­re­di­ji­lik ýo­ly bi­len gy­zyk­la­nyp ug­ra­dym.
Ba­ba An­na­now 1934-nji ýy­lyň 20-nji few­ra­lyn­da Aşgabat şäheriniň Garadamak obasynda dünýä inýär. Ka­ka­sy Annanyýaz aga 1941-1945-nji ýyl­la­ryň Be­ýik Wa­tan­çy­lyk ur­şun­da, eje­si bol­sa 1948-nji ýyl­da Aş­ga­bat ýer­tit­re­me­sin­de we­pat bol­ýar.
Ol oba mek­de­bi­ni ta­mam­lan­soň, Türk­men döw­let uni­wer­si­te­ti­niň hu­kuk bö­lü­mi­ne res­mi­na­ma­la­ry­ny tab­şy­ryp, döw­let sy­nag­la­ry­na taý­ýar­lyk gö­rüp baş­la­ýar. Em­ma oňa bu okuw­ mek­de­bin­de oka­mak mi­ýes­ser et­me­ýär. Ol yk­ba­lyň em­ri bi­len 1954-nji ýyl­da Daş­ken­diň N.Ost­rows­kiý adyn­da­ky çe­per­çi­lik te­at­ral ins­ti­tu­ty­nyň akt­ýor­la­ry taý­ýar­la­ýan bö­lü­min­de oka­ma­ly bol­ýar. Ba­ba An­na­now 1959-njy ýyl­da ýo­ka­ry oku­wy ta­mam­lap ge­len­soň, az wagt­lyk Le­ba­byň saz­ly-dra­ma te­at­ryn­da re­žiss­ýor, soň­ra bol­sa Aş­ga­bat te­les­tu­di­ýa­syn­da akt­ýor bo­lup zäh­met çek­ýär.
Ba­ba An­na­now akt­ýor hök­mün­de il­kin­ji ge­zek «Türk­men­film» ki­nos­tu­di­ýa­sy­nyň önü­mi bo­lan «Il­kin­ji ek­za­men» at­ly film­de keşp jan­lan­dyr­ýar. Şol keşp hem ony ki­no muş­dak­la­ry­na äş­gär ed­ýär. Ha­çan-da us­sat ki­no­re­žiss­ýor hem akt­ýor Al­ty Gar­ly­ýew meş­hur «Aý­gyt­ly ädim» fil­mi­ni su­ra­ta dü­şür­mek üçin ar­tist­le­ri taý­ýar­lap ýör­kä, film­dä­ki Ar­tyk Ba­ba­ly­nyň keş­bi­ni jan­lan­dyr­mak üçin Ba­ba An­na­no­wy tek­lip ed­ýär. Em­ma fil­miň şow­ly çyk­ma­gy­na jo­gap ber­ýän to­par mu­ňa düý­bün­den gar­şy çyk­ýar. Şon­da Al­ty aga şol keş­bi Ba­ba An­na­now­dan baş­ga hiç ki­miň jan­lan­dy­ryp bil­me­jek­di­gi­ni aýd­ýar. «Aý­gyt­ly ädim» fil­mi ek­ra­na çy­kan­soň Ba­ba An­na­no­wyň akt­ýor­çy­lyk uky­by da­şa­ry ýurt­la­ra hem äş­gär bo­lup, Ga­za­gys­ta­nyň, Azer­baý­ja­nyň, Rus­si­ýa­nyň, Uk­rai­na­nyň, Öz­be­gis­ta­nyň we Tä­ji­gis­ta­nyň ki­nos­tu­di­ýa­la­ry­nyň re­žiss­ýor­la­ry hem öz dü­şür­ýän film­le­rin­de akt­ýor hök­mün­de keşp jan­lan­dyr­mak üçin ony ça­gy­ryp baş­la­ýar­lar. Ba­ba An­na­no­wyň di­ňe bir akt­ýor bol­man, eý­sem, ki­no­re­žiss­ýor hök­mün­de hem en­çe­me film­le­ri su­ra­ta dü­şü­ren­di­gi aý­ra­tyn bel­le­nil­mä­ge my­na­syp­dyr. Meş­hur «Kä­riz­gen­ler» fil­mi onuň il­kin­ji su­ra­ta dü­şü­ren fil­mi­dir. Fil­miň wa­ka­sy 1941-1945-nji ýyl­la­ryň Be­ýik Wa­tan­çy­lyk urşy ýyllarynda tyl­da ga­lan oba adam­la­ry­nyň dur­mu­şyn­dan gür­rüň ber­ýär. Şol film­den soň ol «Ser­dar», «Zer­gär», «Us­sat­lar», «Şa­hyr», «Seý­di» we baş­ga-da ulu­ly-ki­çi­li en­çe­me film­le­ri su­ra­ta dü­şür­ýär. Ýe­ri ge­len­de aýt­sak, us­sat akt­ýor en­çe­me po­west­le­riň hem aw­to­ry­dyr. Onuň «Kä­riz­gen­ler» ha­kyn­da ýa­zan ki­ta­by hem çap­dan çyk­ýar. Ol dö­re­di­ji­lik ba­ba­tyn­da og­ly Ke­rim bi­len mas­la­hat­la­şyp, ony özü­ne ýa­kyn mas­la­hat­çy tu­tu­nyp­dyr. Ba­ba An­na­now «Zöh­re-Ta­hyr» fil­mi­ne sse­na­ri­ýa ýaz­ýar we ony su­ra­ta dü­şür­ýär. Şol film­dä­ki Zöh­rä­niň ka­ka­sy Ba­ba­ha­nyň keş­bi­ni bol­sa özi jan­lan­dyr­ýar. Onuň «Bag­tyn­dan jy­da dü­şen Py­ra­gy» at­ly film­de Mag­tym­gu­ly­nyň ka­ka­sy Aza­dy­nyň keş­bi­ni jan­lan­dyr­ma­gy hem tüýs jü­pü­ne dü­şen keşp­le­riň bi­ri bol­ýar.
Us­sat ar­tist be­dew aty ju­da oňat gö­rüp­dir. At çap­mak onuň söý­gü­li pi­şe­si bo­lup­dyr. Ol özü­niň ýe­ke-täk ogul per­zen­di Ke­ri­me hem öz kä­ri­ni öw­re­dip­dir. Ke­rim en­çe­me ýyl­la­ryň do­wa­myn­da «Türk­men­film» ki­nos­tu­di­ýa­syn­da ki­no­re­žiss­ýor bo­lup zäh­met çek­mek bi­len, en­çe­me il­ha­lar film­le­ri su­ra­ta dü­şü­rip­di. Ha­çan-da Ba­ba An­na­now «Kä­riz­gen­ler» fil­mi­ni su­ra­ta dü­şü­re­nin­de ki­no­re­žiss­ýo­ryň işi­ni ýe­ri­ne ýe­tir­me­gi og­ly Ke­ri­me tab­şyr­ýar. Fil­miň baş gah­ry­ma­ny, uruş­dan eli­ne ze­per ýe­tip ge­len Mer­dan at­ly gör­me­geý ýaş ýi­gi­diň keş­bi­ni jan­lan­dyr­ma­gy hem og­ly Ke­ri­me ynan­ýar. Ke­rim bu keş­bi ynan­dy­ry­jy edip jan­lan­dy­ryp, ka­ka­sy­nyň özü­ne bil­di­ren yna­my­ny aň­ry­ýa­ny bi­len öde­me­gi ba­şar­ýar.
Köp­le­riň ha­ly­pa­sy, us­sat ki­no­re­žiss­ýor hem akt­ýor Ba­ba An­na­now iş­län döw­rün­de en­çe­me şä­girt­le­ri hem ýe­tiş­dir­di. Bu gün­ki gün us­sat ha­ly­pa­nyň ýe­tiş­di­ren şä­girt­le­ri ony ýag­şy­lyk­da ýat­la­ýar­lar. Şo­la­ryň bi­ri, hä­zir­ki wagt­da Oguz­han adyn­da­ky «Türk­men­film» bir­le­şi­gin­de bi­reg­ne kyrk ýyl­dan gow­rak wagt bä­ri zäh­met çe­kip gel­ýän ýo­ka­ry de­re­je­li ki­noo­pe­ra­tor Döw­let Hu­daý­ber­di­ýew ha­ly­pa­sy­ny ýat­lap şeý­le diý­ýär: «1972-nji ýyl­da men en­tek mek­dep­de okap ýör­käm bi­ziň oba­my­za «Türk­men­film»-den «Ýurt eýe­si» at­ly fil­mi su­ra­ta dü­şür­mek üçin dö­re­di­ji­lik to­pa­ry gel­di. Me­nem bu ha­ba­ry eşi­dip, su­rat al­ýan gu­ra­ly­my alyp, okuw­dan soň ki­no dü­şü­ril­ýän ýe­re ba­ryp, ar­tist­le­riň he­re­ket­le­ri­ni su­ra­ta dü­şür­ýär­dim. Me­ni esa­sa­nam ope­ra­to­ryň işi gy­zyk­lan­dyr­ýar­dy. Şon­da to­par bi­len ge­len iki sa­ny adam me­ni ýa­ny­na ça­gy­ryp: «Sen­den iru-giç ki­noo­pe­ra­tor çy­kar» diý­di­ler. Soň gö­rüp otur­sam olar meş­hur ar­tist­ler Ar­tyk Jal­ly­ýew bi­len Ba­ba An­na­now eken. Mek­de­bi ta­mam­lam­soň sun­ga­ta bo­lan hö­we­sim me­ni «Türk­men­fil­me» alyp bar­dy. Şol wag­tam Ba­ba An­na­now «Kä­riz­gen­ler» fil­mi­ni su­ra­ta dü­şü­rip ýö­ren eken. Me­nem şol film­de sah­na gur­naý­jy­nyň kö­mek­çi­si edip ber­kit­di­ler. Ha­ly­pam ma­ňa şol film­de ki­çi­rä­jik keşp­le­riň bi­ri­ni jan­lan­dyr­ma­gy hem tab­şyr­dy. Şeý­dip ha­ly­pa­myň kö­mek-gol­da­wy bi­len ki­no iş­gä­ri bo­lup ga­ly­ber­dim. Ha­ly­pa­my­za bo­lan çäk­siz hor­ma­ty­myz bi­ziň ýü­rek­le­ri­miz­de he­mi­şe sak­la­nar».
Ba­ba An­na­no­wyň ýan­ýol­da­şy, Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti Bos­san Re­je­po­wa­nyň hem öň­ki Mol­la­ne­pes adyn­da­ky Türk­men döw­let aka­de­mi­ki-dra­ma te­at­ryn­da en­çe­me ýyl­la­ryň do­wa­myn­da dö­re­di­ji­lik­li zäh­met çe­ken­di­gi­ni ýat­lap ge­çe­si­miz gel­ýär. Olar iki gy­zy, bir og­ly ter­bi­ýe­läp ýe­tiş­dir­ýär­ler. Köp­le­riň ha­ly­pa­sy, akt­ýor hem re­žiss­ýor Ba­ba An­na­no­wyň türk­men teatr hem ki­no sun­ga­tyn­da bi­ti­ren hyz­mat­la­ry na­za­ra al­nyp, 1966-njy ýyl­da «Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti» di­ýen at we Türk­me­nis­ta­nyň Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky döw­let baý­ra­gy be­ril­ýär. Ol «Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti» di­ýen be­lent adyň hem eýe­si­dir. Gö­zel paý­tag­ty­myz Aş­ga­ba­dyň owa­dan kö­çe­le­ri­niň bi­ri­ne Ba­ba An­na­no­wyň ady­nyň da­kyl­ma­gy bol­sa ta­ryh­da yz go­ýup gi­den sun­gat us­sat­la­ry­nyň sar­pa­sy­nyň be­lent tu­tul­ýan­dy­gy­na şa­ýat­lyk ed­ýär.

Ak­my­rat Ho­ja­ber­di­ýew, Oguzhan adyn­da­ky «Türk­men­film» bir­le­şi­gi­niň hü­när­me­ni.