Ýa­gyş kö­le­ge­si ha­dy­sa­sy

Ýy­lyň do­wa­myn­da te­bi­gat­da dür­li ha­dy­sa­lar bo­lup geç­ýär. Dag­ te­bi­ga­ty gö­zel­lik­le­re we tä­sin­lik­le­re örän baý ha­sap­lan­ýar. Kä­bir dag­la­ryň ge­riş­le­ri to­kaý bi­len ör­tü­len bol­sa, ýer­den ýüz­ler­çe metr be­lent­lik­dä­ki köl­le­ri bi­len bel­li bo­lan dag­lar hem bar. Kä­bir dag­la­ryň bir ta­ra­pyn­da al-ýa­şyl ot­lar öw­süp otyr, em­ma beý­le­ki ta­ra­pyn­da bol­sa gu­rak­lyk ag­dyk­lyk ed­ýär. Eý­sem, bu ha­dy­sa nä­me se­bäp­den eme­le gel­ýär­kä? Ge­liň, bi­le­lik­de öw­re­ne­liň!
Bu ýag­daý di­ňe dag­lar­da däl, eý­sem, alaň­lar­da hem ga­bat gel­ýär. De­pä­niň gü­neý ta­ra­py gu­rak, gu­zaý ta­ra­py ot­ly bol­ýar. Me­teo­ro­lo­gi­ýa yl­myn­da dü­şün­di­ri­li­şi­ne gö­rä, da­gyň bir ta­ra­py­nyň gu­rak, beý­le­ki ta­ra­py­nyň ösüm­lik dün­ýä­si­ne baý bol­ma­gy­na şe­ma­lyň öwüs­ýän ug­ry tä­sir ed­ýär. Yzy­gi­der­li öwüs­ýän ýel da­gyň bir ta­ra­pyn­da bu­lu­dyň dö­re­me­gi­ne we ne­ti­je­de ýa­gy­nyň ýag­ma­gy­na se­bäp bol­ýar. Şeý­le­lik­de, de­pä­niň bir ta­ra­pyn­da baý flo­ra eme­le gel­ýär. Bu ýag­daý, esa­san, deň­ziň go­la­ýyn­da­ky ýa-da ada­lar­da­ky dag­lar­da ga­bat gel­ýär. Adat­ça, ýa­gyş ýag­ma­ýan, de­pä­niň aň­ry­syn­da­ky ýap­gy­da «ýa­gyş kö­le­ge­si» di­ýil­ýär. Dag­lyk ýe­riň bu ta­ra­pyn­da ýel öwüs­me­ýär, se­bä­bi dag ge­riş­le­ri ýa­gy­ny eme­le ge­tir­ýän ho­wa aky­my­nyň geç­me­gi­ni bök­de­ýär.
Su­rat­da gör­ke­zi­li­şi ýa­ly, gel­ýän ýy­ly we çyg­ly ho­wa, güýç­li ýel bi­len da­gyň de­pe­si­ne çe­kil­ýär. Şeý­dip he­niz da­gyň ýo­kar­syn­dan geç­män­kä ýa­gyş ýag­ýar. Da­gyň be­ýik­li­gi ho­wa aky­my­ny sak­la­ýar we çyg­ly­lyk da­gyň beý­le­ki ta­ra­py­na ge­çip bil­me­ýär. Di­ňe da­gyň ger­şi däl, eý­sem, da­gyň aň­ry­syn­da­ky ho­wa aky­my­nyň ge­çip bil­me­dik düz­lü­gi hem gu­rak bol­ýar.
Ti­bet pla­to­sy ýa­gyş kö­le­ge­si­niň iň go­wy my­sa­ly ha­sap­lan­ýar. Ol ýer­de ýa­gyş Gi­ma­laý dag­la­ryn­dan geç­män dag ge­riş­le­ri­niň gu­rak gal­ma­gy­na se­bäp bol­ýar. Hin­dis­tan­da­ky Agast­ýa­ma­laý dag­la­ry bol­sa Ti­ru­nel­we­li mus­son­la­ry­ny ke­sip, «ýa­gyş kö­le­ge­si­ni» dö­red­ýär.
Aý­je­mal GUR­BA­NO­WA,
Hal­ka­ra yn­san­per­wer ylym­la­ry we
ösüş uni­wer­si­te­ti­niň ta­ly­by.