Bir şahyryň telekeçilik bilen meşgullanýan tanşy bar eken. Onuň söwdasy ösüp, öňki oturýan jaýyndan başga bir ýere göçmeli diýen karara gelipdir. Munuň üçin ol özüniň gozgalmaýan mülküni satmagy ýüregine düwýär. Bir sapar ol köçeden barýarka, şahyra gabat gelip, ondan gazetde çykartmak üçin taýýarlan bildirişini gözden geçirip bermegini haýyş edipdir. Şahyr goltugyndan kagyz-galamyny çykaryp, ýazmaga girişipdir:
“Daş-töweregi durnanyň gözi ýaly dury bulakly, şatlyk we bagt getirýän uly bolmadyk juda täsin mülk satylýar. Saba-säherlerde asyrlarboýy ösüp oturan ýaýraň gür daragtlardan bilbilleriň saýraýan owazlary göwnüňi göterýär. Naýza boýy galan Günüň şöhleleri öýe has-da gözellik çaýýar, günortanyň jöwzasy bolsa, salkyn saýalary eçilýär. Kiçijik bakjany hem gülleriň hoşboý ysy we ýetişen ir-iýmişler doldurýar”.
Bu wakanyň üstünden birnäçe wagt geçenden soňra şahyr ýene-de tanşyna gabat gelýär we mülküni degerli bahadan satyp-satmandygyny soraýar:
– Ýogsa-da, men öz pikirimi üýtgetdim – diýip, ol gürrüňe başlapdyr: – Çünki haçan-da, sen bildirişimi düzedeniňde üýtgeşik baýlyga eýedigime göz ýetirdim we ony hiç bir baha satmaly däl diýen karara geldim.
Dogrudanam, käwagtlar biz özümiziň üýtgeşik zatlara eýedigimiz barada pikir etmeýäris, gaýta ony başga zatlara çalyşjak bolýarys. Geliň, ozaly bilen, ykbalyň bize peşgeş beren ähli zatlarynyň – dostlarymyzyň, işimiziň, saglygymyzyň, zehinimiziň, çagalarymyzyň gülküsiniň we olara söýgümiziň gadyr-gymmatyny bilip, arzylamagy öwreneliň. Çünki bular hakyky gymmatlyklardyr.
* * *
Bir adam işi düşüp, demirçi ussanyň ýanyna barypdyr. Ol sandala urulýan urgularyň sesini eşidip, töweregine göz aýlaýar. Ol jaýyň bir böwründe sapy döwlen hem-de ýemşeren birnäçe ýekedabanyň ýatandygyny görýär. Ol demirçi ussadan:
– Şunça ýekedaban döwler ýaly näçe sandal ýasadyňyz? – diýip soraýar.
Demirçi ussa ýylgyryp:
– Diňe birini. Ýekeje sandaly ýasamak üçin birnäçe ýekedaban döwüldi. Sebäbi ýekedaban urýar, sandal bolsa sabyr edýär.
Bu hakykatdan hem, şeýle: ykbalyň urgularyna kim çydamly bolsa, iň soňunda hem şol ýeňýär.
* * *
Bir gezek bir adam bägül tohumlaryny ekip, oňa ýürekden ideg edipdir, suw beripdir. Günleriň bir güni onuň nazary basym açylmaly owadan gül gunçalarynda eglenipdir, ýöne onuň daşyndaky tikenlerini görüp: “Nädip, ýiti tikenli ösümliklerden beýle owadan güller çykyp biler?” diýip, pikire çümüpdir. Ol uly alada galyp, bägüllere suw bermegini bes edipdir, güller hem gunçalap gül açmazdan ozal, kem-kemden solup ugrapdyr.
Nebsimiz agyrsa-da, käwagt durmuşda hem bolup geçýän bu waka şeýle tamamlanýar. Her bir adamyň ýüreginde şol bägüller ýaly, ony üýtgeşik edip görkezýän tapawutly häsiýet aýratynlygy bolýar. Ol biziň içimizde ozal başdan, doglan günümizden beýläk goýlan – olar biziň her birimizde bar bolan “tikenleriň” – ýetmezçilikleriň arasynda boý alýarlar. Biziň köpimiz başgalara seredip, diňe bu “tikenleri” – kemçilikleri görýäris.
Adamyň eýe bolan iň beýik serpaýy – başgalaryň tikenleriniň arasyndan geçip, ondaky “bägüli” görüp bilmek ukybydyr. Ynsanyň göwnüniň çuňlugynda hökmany orun alan mynasyp aýratynlygyny nazara alyp, bolşy ýaly kemçilikleri bilen kabul etmek hem söýginiň bir görnüşidir. Eger-de olardaky bu “bägülleri” özlerine görkezmegi başarsak, olar özleriniň “tikenleriniň” hötdesinden gelerler. Ondan soň olar hemişe gül açarlar!
* * *
– Şu töwerekde güller barmy? – diýip, bir ýola bilbil siňekden sorapdyr:
– O-na bilemok welin, konserw gutulary, mal dersleri, zir-zibiller we hapa dökülýän çukurlar näçe diýseň tapylýar – diýip, siňek jogap beripdir. Siňek bilbile bu jelegaýlardaky özüniň mesgen tutunan ähli hapa dökülýän çukurlaryny sanap beripdir.
Bilbil görkezilen ugur boýunça uçup barýarka, ýol ugruna ara gabat gelipdir.
– Eýsem, şu töwereklerde hapa dökülýän çukur barmy? – diýip, ol arydan sorapdyr.
– Hapa dökülýän çukur?! Hapaçylyk diýsene? Ýok, men-ä gabat gelmedim – diýip, ary geňirgenipdir. – Ýöne bu ýerlerde näçe diýseň hoşboý ysly güller tapylýar.
Ary oňa haýsy jülgede liliýa gülüniň ösýändigini, haýsy meýdanda bägülleriň açylandygyny salgy beripdir.
Bu hekaýatda dostlary dogry saýlamagyň näderejede möhümdigi düşündirilýär.
* * *
Bu waka ir zamanlarda bolupdyr. Öz döwrüniň adygan älemşynaslarynyň biri giç agşamlar ýyldyzly asmana gözegçilik edip ýörşüne köne gurruk guýa gaçypdyr. Onuň sesi golaýdaky külbeleriň birinde ýaşaýan garry aýaly oýarypdyr. Ol alňasap gelip, oňa guýudan çykmaga kömek edipdir. Ol begenip, şeýle diýipdir:
– Meni halas edenligiňiz üçin sag boluň. Megerem, siz men barada eşidensiňiz. Men belli älemşynas. Meni bilmeýänler juda az, hatda barly adamlaram meniň bilen maslahatlaşmak üçin aýlap nobata durýarlar. Ýöne men seni hiç bir nobatsyz kabul edeýin. Ertir irden meniň öýüme geliň, men siziň täleýiňizi aýdaýyn, munuň üçin maňa tölemegiň hem zerurlygy ýok.
Garry zenan ýylgyryp, şeýle jogap beripdir:
– Goýsana. Sen öz aýagyň aşagyndaky zady görmeýän halyňa nädip meniň täleýimi aýdyp biljek?.
* * *
Bir gezek bir adam öz ýakyn dostuny öýüne çagyrypdyr. Haçan-da, myhman öz öňünde goýlan ajy gara çaýy içmekçi bolanda, gözüne käsäniň içinde kiçijik ýylan ýatan ýaly bolup görnüpdir. Ol dostunyň göwnüne degmejek bolup, käsedäki çaýdan az-kem owurtlapdyr. Ol öýüne dolanyp gelende aşgazanynda ýiti agyry duýup ugrapdyr. Ol köp derman içipdir, ýöne olaryň hiç birisi peýda bermändir.
Dosty onuň halyndan habarly bolup, ony ýene-de öýüne çagyrypdyr. Ol dostuny ozalky oturan ýerinde oturdyp, öňünde ýene-de çaý goýup, oňa derman hem goşandygyny aýdypdyr. Haçan-da, syrkaw käsäni göterende, ol ýene-de ondaky ýylanjygy görüpdir. Ol bu gezek allaniçigsi bolup, dostunyň ýüzüne dikanlap seredipdir. Dosty sesini çykarman, oňa myhmanyň depesinde gysdyrylgy duran ok ýaýy görkezipdir. Nähoş onuň diňe ýokardan asylgy duran ýaýyň çaýyň ýüzüne düşen şekilidigine göz ýetiripdir. Olar bir-birine seredip, gülşüpdirler. Myhman şol bada keselden saplanyp, tut ýaly sagalypdyr.
* * *
Bir gezek ýeke özi ýaşaýan bir aýalyň gapysyny kimdir biri erjellik bilen kakypdyr. Ol aýal gapyny açypdyr. Gapynyň işiginde bir erkek kişi duran eken. Ol:
– Günüňiz haýyrly. Siz maňa az-owlak pul berip bilmersiňizmi? – diýipdir.
– Näme üçin men saňa pul bermeli? – diýip, aýal seslenipdir.
– Hiç bolmasa, bir elimiň ýoklugy üçin beräýiň.
– Bolýa, men saňa pul bereýin, ýöne howludaky şol üýşüp ýatan kerpiçleri öýe daşamaly.
– Men muny nädip daşarkam. Meniň bir elim ýok ahyryn!
Zenan ýüzgörüjiliksiz bir elini arkasyna tutup, kerpiçleriň birini eline alyp, öýüne getiripdir we olary nädip daşamalydygyny görkezipdir. Erkek kişi uzakly gün öýe kerpiç daşapdyr, ähli kerpiçleri daşap bolandan soň, aýal onuň muzduny beripdir.
Bu wakanyň üstünden birnäçe ýyl geçipdir. Bir gün şol aýalyň gapysy ýene-de kakylypdyr. Haçan-da, gapyny açanda, işikde geýnüwli nätanyş bir adamyň öz kömekçileri, olaryň aňyrsynda bolsa, gymmatbahaly awtoulaglaryň durandygyny görüpdir. Nätanyş adam aýala bir petde pul uzadyp, şeýle diýipdir:
– Ine, alyň bu pul size?
– Bu näme üçin? – diýip, aýal sorapdyr.
– Birnäçe ýyl mundan ozal, hut siz maňa özüme bolan ynamy, güýji peşgeş berdiňiz!
Zenan nätanyş baýyň bir eliniň ýokdugyna göz ýetiripdir. Ol onuň gözlerine seredip, pikire çümüp ýylgyrypdyr-da, şeýle diýipdir:
– Siz bu pullary, hiç bir eli ýoklara beriň!
* * *
Ir zamanlar höwesjeň suratkeş ýaşap geçipdir. Ol surat çekmegi halaýan eken, ýöne ähli tankytçylar onuň eden işine kembaha garapdyrlar. Olaryň her biri onuň ýanyna gelip, çekilen suratlaryň bolmaýan ýerlerini sanap başlaýan ekenler. Suratçy bularyň bolşundan nägile bolup, bir gün öýüniň öňünde ähli çeken kartinalaryny gysdyryp goýupdyr. Ol tankytçylaryň ählisinden çekilen suratlaryň kem ýerlerini düzetmek üçin ýanlary bilen çotka we reňk alyp gelmeklerini towakga edipdir.
Elbetde, tankytçylaryň biri hem ol ýerde gara bermändirler. Tankyt etmek aňsat, ýöne düzetmek kyn.
* * *
Ýaş zenan öz ejesiniň ýanynda zeýrenipdir:
– Eje jan, indi men ärime sabyr edip biljek däl. Ol büs-bütin özgerdi! Onuň maňa düşünesi gelenok, sylanok we mydama meň bilen sögüşýär. Göwnüme bolmasa ol indi menden sowaşýar.
– Gyzym, eýsem, özüň beri ony sylaýaňmy? Sen oňa düşünjek bolýaňmy? – diýip, ejesi sorapdyr.
– Muňa seretsene – diýip, gyzy seslenipdir.
–Eýsem, ol gaharlanyp, men gaharlanmaly dälmi? Ol maňa nähili bolsa, menem oňa şol hili bolaryn-da. Eger-de, ol meni sylamasa, men ony sylamaga borçly däl ahyryn. Eger-de ol maňa düşünmese, onda näme üçin men oňa düşünjek bolmaly?
– Beýle bolsa, gyzym, onda hiç hili gowulyga garaşma. Seniň häzirki bolşuň edil aýna çalymdaş bolup, äriň ýalňyşlyklaryny gaýtalaýarsyň. Ýöne sen aýnadan tapawutlylykda, diňe görýän zatlaryňy däl-de, ýanýoldaşyň birinji garaýşynda görmeýän zatlaryny hem görkezip bilýäň ahyryn.
Eger-de sen gowy bolsaň, adamyň hem gowy bolmaga çalşar. Eger-de, sen sylag-hormat etseň, onda olam seni sylap başlar. Eger-de, sen söýgi bildirseň, ol hem seni söýer. Zenan özündäki iň gowy häsiýetleri ýanýoldaşynyň görmegine kömek etmelidir.
* * *
Obada ýaşaýan bir garrynyň owadan bedew aty bolup, oňa köpüň gözi gidýän eken. Özüne göwni ýetýän tütjarlar uçursyz pul hödürläp, garrydan aty dileýän ekenler.
Ýöne garry:
– Bu at satlyk däl, ol meniň dostum. Onsoň men nädip öz dostumy sataýyn – diýip, gelenleri yzyna gaýtaryp goýberýän eken. Şeýlelikde, garry eli ýuka bolsa-da, atyny satmandyr. Bir günem ol atynyň öz ýatagynda ýokdugyna göz ýetiripdir. Oba adamlarynyň ählisi ýygnanyp, oňa şeýle diýipdirler:
– Garry, sen aklyňdan azaşypsyň, biz ahyrsoňy atyňdan dynjakdygyňy bilýärdik. Satan bolsaň gowy bolardy. Ine saňa betbagtçylyk.
– Hetdiňizi biliň, diňe atyňyz ýerinde ýok eken diýip ýatladaýyň. Bähbit bolsun, onuň haýyr ýa-da şerdigini biz bilmeýäris.
Adamlar onuň sözlerine gülşüpdirler. Ýöne günleriň bir güni erkinlige çykan at dolanyp gelipdir. Yzyna bolsa, bir süri ýabany aty tirkäp gelipdir.
Toplan we terjime eden
Ýegenmämmet Taýlyýew.
“Zaman-Türkmenistan”.
