Ýag­şy­la­ry ýag­şy­lyk­da ýat­la­mak ýa­kym­ly (Gan­dym An­na­dur­dy­ýe­wi ýat­lap)

Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti
Gan­dym An­na­dur­dy­ýe­wi ýat­lap

Türk­men teatr sun­ga­tyn­da en­çe­me ägirt ar­tist­ler öz­le­ri­niň ýi­ti ze­hin­le­ri bi­len öç­me­jek yz go­ýup git­di­ler. Wagt geç­ýär. Dur­muş do­wam ed­ýär. Ne­sil­den nes­le ge­çip gelýän sungaty kämilleşdirýän ha­ly­pa­la­ra hor­mat go­ýul­ýar.
Me­niň şu ma­ka­la­da et­jek gür­rü­ňim Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti Gan­dym An­na­dur­dy­ýew ha­kyn­da.
El­bet­de, bu ar­tist oky­jy­la­ra-da, to­ma­şa­çy­la­ra-da ta­nyş bol­sa ge­rek. Ha­wa, ja­dy­ly sun­ga­ta bü­tin dur­ky bi­len ber­lip, te­le­ýaý­lym­lar­da gül­kü­li sah­na­la­ryň üs­ti bi­len ta­na­lan Gan­dym aga.
Ýag­şy­la­ry ýag­şy­lyk­da ýat­la­saň, özüň­de-de ýa­kym­ly duý­gy dö­re­ýär. Gan­dym An­na­dur­dy­ýew ha­kyn­da-da şeý­le. Men Gan­dym bi­len 1979-njy ýyl­da teatr stu­di­ýa­syn­da bi­le okan­dy­gym üçin bi­rek-bi­re­ge ju­da be­let bol­duk. Şo­nuň üçi­nem Gan­dym ha­kyn­da gür­rüň edi­len­de, onuň teatr­da, ki­no­da, te­le­ýaý­lym­lar­da bi­ti­ren iş­le­ri­niň sa­nar­dan köp­dü­gi­ni bel­lä­sim gel­ýär. Men şu ma­ka­la­da meş­hur ar­tis­tiň dö­re­den keşp­le­ri­ni ýe­ke-ýe­ke sa­nap dur­man, onuň adam­kär­çi­li­gi­ni, ze­hi­ni­ni, wä­şi­li­gi­ni, ki­çi­gö­wün­liligini we gö­nü­mel­li­gi­ni bo­lup ge­çen wa­ka­la­ryň üs­ti bi­len be­ýan et­mek­çi bol­ýa­ryn.
Biz ta­lyp ýyl­la­ry­myz du­ral­ga­da aw­to­bu­sa ga­ra­şyp dur­dyk. Gan­dy­myň gö­zi ge­çip bar­ýan tä­ze­je ýe­ňil aw­tou­la­ga düş­ýär. Gan­dym Tö­rä ýüz­len­ýär: (Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Tö­re An­na­ber­di­ýew).
– Tö­räm, şu­lar ýa­ly­jak ulag­dan me­nem-ä bi­ri­ni edi­näý­me-laý.
Ta­lyp dur­mu­şyn­da beý­le ar­zuw­la­ry geň gö­ren Tö­re, Gan­dy­myň äý­ne­gi­niň aý­na­sy­nyň çat açan­dy­gy­ny gö­rüp:
– Ulag edin­mä­käň il­ki äý­ne­giň aý­na­sy­ny bir tä­ze­le – di­ýip mas­la­hat ber­ýär.
Gan­dym aga te­le­ýaý­lym­lar­da, gül­kü­li sah­na­lar­da çy­kyş edende köp­lenç sa­da, ynan­jaň, ýaý­dan­jaň keşp­ler­de çy­kyş edip, öz ýo­lu­ny tap­dy. Ýö­ne beý­le diý­sem sah­na­da-da özü­ni şeý­le alyp bar­ýan­dyr öý­düp pi­kir edäý­mäň! Ol «Ga­la», «Syr­ly san­dyk», «Ge­lin­ler», «Pe­riş­de­ler gi­je­si», «Bak­ja gi­ren ok­lukir­pi» we baş­ga-da bir­nä­çe oýun­lar­da bi­ri-bi­ri­ne meň­ze­me­ýän, çap­raz hä­si­ýet­li keşp­le­ri us­sat­lyk bi­len ýe­ri­ne ýe­tir­di.
Bir ge­zek men ar­tist Ba­tyr Ça­ry­ýe­wiň ýa­nyn­da zeý­re­nip, «Gan­dym-Gan­dym diý­ýär­ler we­li, wä­şi­lig-ä ýok şon­da. Bir de­giş­me aýt­jak bol­sa, süýn­dü­rip-süýn­dü­rip myž­žy­gy­ny çy­kar­ýar. On­soň gü­le­si­ňem ge­le­nok» diý­dim.
Ba­tyr hem baş­ga bir ýer­de ýaň­ky söz­le­ri gaý­ta­lap­dyr. Ga­raz, bu gür­rüň Gan­dy­myň gu­la­gy­na ýet­ýär. Bir gün ag­şam teatr­dan çyk­sam Gan­dym ga­ra­şyp dur.
– Öýü­ňe git­jek­mi?
– Ha­wa.
– Ýör, men se­ni elin­je äki­de­ýin – di­ýip, ol ula­gy­ny gör­kez­di.
Da­şa­ry şa­ty­la­ma aýaz bo­lan­soň, al­kyş ba­ry­ny aý­dyp mün­düm ýa­ny­na. Ulag ters ta­ra­pa tut­du­ryp ug­ra­dy.
– Gan­dym, ni­rä bar­ýas?
Onuň bir­den ga­ha­ry gel­di:
– Lal bo­lup otur!
Men ör-gök­den gel­dim:
– Nä­me bol­dy?
Ol ga­raň­ky kö­çe­le­riň bi­rin­de ula­gy­ny sak­la­dy.
– Siz nä­me men hak­da bol­gu­syz gür­rüň edip­si­ňiz.
Ol ga­har­dan ýa­ňa tit­räp baş­la­dy:
– Ba­ty­ram, se­nem tä­ze­den gow­rup, tä­ze­den ýa­saň­da-da men­çe ar­tist bol­mar­sy­ňyz.
Me­ni­ň gor­ku­dan ýa­ňa aýak­la­rym saň­ňyl­da­ýar­dy. Na­ýyn­jar ýü­zü­ne se­ret­sem, göz­le­ri­niň ga­ra­sy ýi­tip­dir. Duw-ak bo­lup dur. Men sa­kaw­lap baş­la­dym. Men…, ne­me…, Gan­dym…
Ol ga­zap­la­nyp şeý­le diý­di:
– Ýe­ne bir ge­zek men hak­da bol­gu­syz gür­rü­ňi­ňi­zi eşi­däý­sem… Ba­tyr Ça­ram, se­nem men­den ga­ty gör­mäň! Bar, düş! Py­ýa­da git!
Men syp­sam ra­zy bol­dum. Da­şa­ry do­ňak­lyk. Gi­je, dig­de­nek­läp uly ýo­la çyk­dym. Ulag az. Şu­ňa ha­ýyş ede­ýin di­ýip aňyr­da du­ran ula­ga go­laý­la­sam… Ine, Gan­dym. Gy­gyr­ýar:
– Geld-ä how, doň­ma­kaň! Ga­ty gör­mä­wer­gin, dost! Güýç­li ar­tist bol­saň, her kim bir zat di­ýäý­ýä-dä. Si­zem ar­ka­ýyn di­ýi­ber­se­ňiz­läň-aý! Ni­ku­lin ba­ra­da hem şor­ta söz­ler aý­dyp ýör­ler-ä.
Gan­dy­myň şeý­le hä­si­ýe­ti bar­dy. Ga­ha­ry gel­şi ýa­ly şo­ba­da-da ýa­zyl­ýar­dy. Özi gü­nä­kär bol­sa-da, bol­ma­sa-da «ba­gyş­la» diý­megi ba­şar­ýar­dy.
Bir ge­zek teatr­da tä­ze oý­nuň taý­ýar­lyk döw­ri gid­ýär­di. Oýun­da er­kek adam­lar köp ge­rek bo­lan­dy­gy üçin wagt­la­ýyn­ça ze­nan­lar-da don, tel­pek geýip, sak­gal-murt da­kyp sah­na çyk­ma­ly bol­dy. Ýaň­ky ze­nan ar­tist­le­riň bi­ri ga­raň­ky­da sah­na­da ge­lip dur­ýar. Gan­dy­mam ga­raň­ky­lyk­dan peý­da­la­nyp, ýaň­kyň böw­rü­ne bar­ma­gy­ny dürt­ýär. Sah­na bo­lan­soň şol ze­nan ar­tist hiç zat di­ýip bil­män beý­le­räk süýş­ýär. Ga­raw gör­me­dik Gan­dym ikin­ji ge­zek onuň böw­rü­ne ýum­ru­gy bi­len hür­sek­läp goý­ber­ýär. Edil şol wag­tam çy­ra ýan­ýar. Gan­dym serp­me­den gaý­dan ýa­ly bol­ýar. Gör­se öňün­de öňem jy­ny jyň­ky­ryş­man, mä­şi bi­şiş­män ýö­ren ze­na­ny dur. Gan­dym al­jy­rap ötünç so­ra­ýar: «Ba­gyş­laň, men Ber­di­dir öýt­düm. Si­ziň ge­le­ni­ňi­zem gör­män­di­rin».
Ýö­ne şol ze­na­nam Gan­dy­my ýö­ne goý­man­dyr. Ma­za­ly duz­la­dym ha­sap edip­dir: «Sa­ňa ha­ky­kat­da­nam dog­ry aý­dyp­dyr­lar Gan­dym An­na­dur­dy di­ýip…»
Gan­dym aňk-taňk bol­ýar. Onuň aý­dan söz­le­ri gu­la­gyn­da ýaň­la­nyp, üç gün­läp için­den gaý­ta­lap gez­ýär. Ahy­ryn­da-da hiç hi­li er­bet ma­ny tap­man şeý­le ne­ti­jä gel­ýär: «Dog­ru­da­nam, men şol Gan­dym An­na­dur­dy-da» di­ýi­bem öz-özü­ni kö­şeş­dir­ýär.
Is­len­dik kär­dä­ki adam­la­ryň kä­bi­ri öz kä­ri­ne ukyp­ly­dy­gy­ny öz­le­rem bil­me­ýär­ler. Gan­dym hem öz kä­ri­niň us­sa­dy­dy­gy­ny bil­me­ýär­di. As­la şol hak­da pi­ki­rem et­me­ýär­di.
Bir gün üý­şüp otyr­kak Tö­re An­na­ber­di­ýew geň so­rag ber­di: «Til­ki sa­pa­la­gy di­ýip eşit­di­ňiz­mi?»
Biz «ha­wa-da ha­wa» bo­luş­dyk.
– «Gan­dym sa­pa­la­gy» di­ýip eşit­di­ňiz­mi?
– Aý, ýok.
– On­da diň­läň! Gan­dym bir za­da ra­zy bol­ma­sa, göw­ne­me­se, oň­la­ma­sa, bil­geş­le­ýin gür­rü­ňe ga­bat gel­me­ýän baş­ga bir tü­kez­zi­ba­na tut­du­rar otu­rar. Aýd­ýan söz­le­ri­ni hiç keb­şir­läp ýe­tiş­mer­siň. Diň­läň:
«Öten ag­şam go­wy fut­bol bold-aý. Og­lu­mam tä­ze pen­jek alyp­dyr. Da­şar­da-da gar go­wy ýag­ýar. Eý, gar­pyz haý­sy aý­da gy­za­ryp biş­ýär-aý. Şu wagt Daş­kent­de-de gar ýag­ýan­dyr. Su­wuň tur­ba­sy ýa­ry­lyp­dyr, us­sa ça­gyr­dym. Men ki­me jaň et­me­li­dim-aý? Ýog­sa-da, sen nä­me di­ýip­diň-aý».
Ine, gör­dü­ňiz­mi? Ni­rä git­je­giň, nä­me üçin ge­le­niň ýa­dyň­dan çy­kaý­ýan­dyr. Şu­ňa «Gan­dym sa­pa­la­gy» di­ýil­ýär.
Gan­dym An­na­dur­dy­ýe­wiň şa­han­daz ýü­re­gi ar­zuw­dan do­lu­dy. «Mil­li oýun­lar­da çy­kyş et­sem, ja­nym ra­hat tap­jak-da ýa-da klas­sy­ka­da (nus­ga­wy eser­ler­de) oý­na­sym gel­ýär» di­ýip, köp gaý­ta­lar­dy. Ar­man duý­dan­syz ge­len ke­sel Gan­dym aga­ny ara­myz­dan bi­ma­hal alyp git­di. Ýö­ne onuň dö­re­den keşp­le­ri­ni we­lin to­ma­şa­çy­lar hiç wagt ýat­la­ryn­dan çy­kar­maz­lar.

Aşyr­mäm­met Ýem­şi­kow,
Türk­me­nis­ta­nyň baş dra­ma te­at­ry­nyň ar­tis­ti,
Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti.