Is­len­dik tö­we­re­gi (2πr) onuň dia­met­ri­ne (2r) bö­le­niň­de ne­ti­je 3,14 çyk­ýar. Bu sa­na gys­ga­ça Pi (π) di­ýil­ýär. As­lyn­da 3,14 or­ta ha­sap bi­len alyn­ýar. Onuň yzy tü­ke­nik­siz ýag­daý­da uzap gid­ýär. Bu üýt­ge­şik sa­ny il­kin­ji bo­lup ki­miň anyk­lan­dy­gy bel­li däl. Em­ma ol ir­ki wagt­lar­dan bä­ri ma­te­ma­tik­le­re mä­lim bo­lup­dyr. Pi (π) har­py grek elip­bi­ýi­niň 16-njy har­py­dyr. Bu at 1737-nji ýyl­da be­ril­ýär. Bu sa­nyň mi­la­dy­dan ozal XX asyr­da anyk­la­nan­dy­gy çak­la­nyl­ýar.
Hä­zir­ki wagt­da Pi sa­ny­nyň otur­dan soň­ky bas­gan­çak­la­ry­ny su­per­komp­ýu­ter­le­riň kö­me­gi bi­len bir­nä­çe gün­läp do­wam ed­ýän ha­sap­la­ma­la­ryň ne­ti­je­sin­de ha­sap­la­ýar­lar. Her ýyl Pi sa­ny­nyň otur­dan soň­ky bas­gan­ça­gy­nyň san­la­ry kö­pel­ýär. Şweý­sa­ri­ýa­nyň Graub­ýun­den uni­wer­si­te­ti­niň alym­la­ry π sa­ny­nyň 62,8 tril­li­on bas­gan­ça­gy­na çen­li ha­sap­lan­dyk­la­ry­ny ha­bar ber­di­ler. Mun­dan ozal­ky re­kor­dyň 50 tril­li­on bas­gan­çak­dy­gy mä­lim edil­di. Şeý­le-de bol­sa Pi sa­ny­nyň ba­ha­sy­ny tap­mak bo­ýun­ça re­kord­lar her ýyl di­ýen ýa­ly üýt­ge­ýär. Sa­nyň şeý­le kes­git­li ba­ha­sy­ny tap­mak üçin su­per­komp­ýu­ter 108 gün 9 sa­gat iş­le­me­li bo­lup­dyr. Bu ha­sap­la­ýyş ozal­ky ha­sap­la­ýyş­dan üç es­se gys­ga wagt­da ama­la aşy­ry­lyp­dyr.
Bu re­kord di­ňe ma­te­ma­ti­ka yl­my­nyň däl, eý­sem, komp­ýu­ter prog­ram­ma­çy­ly­gy­nyň hem ösen­di­gi­ni gör­kez­ýär. Hä­zir­ki wagt­da komp­ýu­te­riň şeý­le uly muk­dar­da­ky sa­ny gys­ga wagt­da ýo­ka­ry ta­kyk­lyk­da ta­pyp bil­me­gi teh­no­lo­gi­ýa­nyň ýe­ten de­re­je­si­ni gör­kez­ýär. Ýe­ri ge­len­de bel­le­sek, 1874-nji ýyl­da şol döw­rüň iň ösen ha­sap­la­ýyş ma­şy­ny ar­ka­ly Pi sa­ny­nyň 707 bas­gan­ça­gy anyk­la­nyp­dyr.
Köp­lenç, Pi sa­ny or­ta­ça 3,14 gör­nü­şin­de (22/7) alyn­ýan hem bol­sa, has anyk mag­lu­mat­la­ryň ta­lap edil­ýän ha­la­tyn­da 15-nji bas­gan­ça­gy­na çen­li alyn­ýar. Is­len­dik tö­we­re­gi iki es­se ulalt­saň, onuň dia­met­ri hem iki es­se ulal­ýar, üç es­se ulalt­saň üç es­se ulal­ýar. Baş­ga­ça aý­dy­lan­da, tö­we­rek bi­len onuň dia­met­riniň gat­na­şy­gy onuň ulu­ly­gy­na gö­rä üýt­ge­me­ýär. Ma­te­ma­tik­ler bu üýt­gew­siz sa­nyň anyk nä­çe­di­gi ba­ra­da XVIII asyr­dan bä­ri has köp gyzyklanýarlar. Wa­wil­lon döw­rün­de Pi sa­ny­ny tö­we­re­gi dia­met­re bö­le­ni­miz­dä­ki sa­nyň 3 ýa-da 3,125 diý­lip ka­bul edi­lip­dir. Mü­sür­li­ler bol­sa, 3,1604 di­ýip alyp­dyr­lar. Ge­re­dot onuň ba­ha­sy­ny 3,58 di­ýip kes­git­läp­dir. Grek ma­te­ma­ti­gi Ar­hi­med bol­sa bu sanyň 3,1408 bilen 3,1428 ara­syn­da­dy­gy­ny çak­lap­dyr. Hy­taý­ly we grek ma­te­ma­tik­ler Pi sa­ny­na 3,162 ba­ha­sy­ny be­rip­dir­ler. 1436-njy ýyl­da sa­mar­kant­ly meş­hur ma­te­ma­tik Gi­ýa­sad­din Jam­şid ibn Ma­sud al-Ka­şi «Ri­sa­le­tul fi Ma­hi­ful Dai­re» at­ly ese­rin­de Pi sa­ny­nyň 16 bas­gan­ça­gy­ny ha­sap­lap­dyr: 3,1415926535898732. Ol soň­ky ha­sap­la­ma­la­ra örän go­laý bo­lup­dyr. Şon­dan iki asyr geç­ýän­çä bu ugur­da tä­ze açyş edil­män­dir. Komp­ýu­ter­le­riň peý­da bol­ma­gy bi­len Pi sa­ny­nyň has köp bas­gan­ça­gy anyk­la­nyp­dyr. Alym­lar il­ki Pi­niň soň­ky san­la­ry­nyň bel­li bir ter­tip bi­len do­wam et­jek­di­gi­ni çak­lap­dyr­lar. Em­ma bu beý­le bol­man­dyr.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА