Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miziň pa­ra­sat­ly baş­tu­tan­ly­gyn­da mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň äh­li pu­dak­la­ry­ny san­ly­laş­dyr­ma­gyň bin­ýa­dyn­da dur­nuk­ly ösü­şi ga­zan­mak, jem­gy­ýe­ti­mi­ziň we döw­le­ti­mi­ziň esa­sy gym­mat­ly­gy bo­lan ada­myň ýa­şa­ýyş-dur­muş de­re­je­si­ni hal­ka­ra stan­dart­la­ry­nyň de­re­je­si­ne çy­kar­mak, hal­ky­my­zyň mil­li aý­ra­tyn­lyk­la­ry­ny na­za­ra alyp dün­ýä tej­ri­be­si­niň iň oňat ga­za­nan­la­ry­ny or­naş­dyr­mak döw­let we mil­li mak­sat­na­ma­lar­da ile­ri tu­tul­ýan we­zi­pe­ler hök­mün­de kes­git­le­nil­ýär.
2018-nji ýy­lyň 30-njy no­ýab­ryn­da ka­bul edi­len, «Türk­me­nis­tan­da 2019-2025-nji ýyl­lar­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň Kon­sep­si­ýa­sy» mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­ti­mi­ziň hil taý­dan ösü­şi­niň tä­ze baş­lan­gy­jy bo­lup dur­ýar. San­ly­laş­dyr­mak dur­mu­şyň äh­li ugur­la­ryn­da düýp­li öz­gert­me­le­riň bo­lup geç­me­gi­ne tä­sir ed­ýär. Teh­no­lo­gi­ýa­nyň iň soň­ky ga­za­nan­la­ry bol­sa di­ňe bir yk­dy­sa­dy­ýe­tiň tä­ze pu­dak­la­ry­nyň dö­re­me­gi­ne iter­gi ber­mek bi­len çäk­len­män, mö­hüm dur­muş äh­mi­ýe­ti­ne eýe bo­lup, jem­gy­ýe­tiň wa­jyp me­se­le­le­ri­niň çö­zül­me­gi­ne ýar­dam ber­ýär. Bu me­se­le­le­re ila­tyň so­wat­ly­ly­gy­nyň de­re­je­si, mad­dy hal-ýag­da­ýy­nyň ýo­kar­lan­ma­gy, ýa­şa­ýyş-dur­muş şert­le­ri­niň ýe­ňil­leş­me­gi, daş-tö­we­re­gi go­ra­mak bi­len bag­ly we­zi­pe­le­riň üs­tün­lik­li çö­zül­me­gi we beý­le­ki­ler de­giş­li­dir. Esa­sy ýe­ti­len sep­git­le­riň bi­ri bol­sa, «ada­myň ze­rur­lyk­la­ry­ny» ka­na­gat­lan­dyr­ma­ga gö­nük­di­ri­len tä­ze gym­mat­lyk­la­ryň dö­re­me­gi­dir. Şo­nuň bi­len bir­lik­de, san­ly­laş­dyr­mak söw­da, iş bi­len üp­jün­çi­lik, ylym-bi­lim we sag­ly­gy go­ra­ýyş ul­gam­la­ry­nyň üýt­ge­me­gi­ne hem tä­sir ed­ýär.
San­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň esa­sy­ny eme­le ge­tir­ýän mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry bi­ziň gün­de­lik dur­mu­şy­my­za giň­den or­naş­dy. Hä­zir­ki wagt­da, Dur­nuk­ly ösü­şi üp­jün et­mek­de ýur­du­my­zyň je­mi içer­ki önü­mi­niň dü­zü­min­de bu ul­ga­myň pa­ýy bar­ha art­ýar. Bu hem mil­li yk­dy­sa­dy­ýet­de dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän oňyn öz­gert­me­le­riň dün­ýä­niň ösüş me­ýil­le­ri bi­len ky­bap­daş­dy­gy­ny aý­dyň gör­kez­ýär. Dün­ýä döw­let­le­ri­niň bu ugur­da­ky öň­de­ba­ry­jy tej­ri­be­le­ri­ni we mag­lu­mat­la­ry sel­jer­mek bi­len, mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň, ýurt­la­ryň je­mi içer­ki önü­min­de tut­ýan pa­ýy­nyň bar­ha ýo­kar­lan­ýan­dy­gy­ny bel­le­mek bo­lar. Bu ug­ra de­giş­li iň ýo­ka­ry gör­ke­zi­ji 12 gö­te­ri­me deň bo­lup, bu gör­ke­zi­ji Ir­lan­di­ýa Res­pub­li­ka­sy­na de­giş­li­dir.
Elekt­ron söw­da­nyň ösüş me­ýil­le­ri sel­je­ri­len­de dün­ýä ila­ty­nyň in­ter­ne­te, esa­san, yk­jam te­le­fon­la­ryň üs­ti bi­len gir­ýän­di­gi­ni na­za­ra alyp, kom­pa­ni­ýa­la­ryň ag­la­ba­sy­nyň bu ugur­da­ky söw­da amal­la­ry­ny sarp edi­ji­ler üçin has-da ýe­ňil­leş­dir­mek mak­sa­dy bi­len, «söw­da ýer­le­ri­ni» «Aliexpress», «EBay», «Ama­zon», «Bang­goong» ýa­ly in­ter­net plat­for­ma­la­ry­na ge­çir­ýän­dik­le­ri­ni gör­mek bol­ýar.
«Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ýur­du­my­zy 2019-2025-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­syn­da» «In­ter­net-ban­king», «Mo­bil-ban­king» ul­gam­la­ry­nyň üs­ti bi­len hal­ky­my­zyň bank kart ha­sa­by bo­ýun­ça ama­la aşy­ryp bil­jek amal­la­ry­nyň sa­na­wy­ny gi­ňelt­mek kes­git­le­nil­di. Ýur­du­my­zyň bank­la­ryn­da müş­de­ri­le­re hö­dür­le­nil­ýän men­zi­la­ra bank hyz­mat­la­ry­ny döw­re­bap mag­lu­mat howp­suz­lyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­ny ulan­mak ar­ka­ly has-da kä­mil­leş­dir­mek bo­ýun­ça iş­ler giň ge­rim­de al­nyp ba­r­lar. Bank­lar ta­ra­pyn­dan «In­ter­net-ban­king» ul­ga­my­nyň müm­kin­çi­lik­le­ri­ni öz müş­de­ri­le­ri bo­lan eda­ra gör­nüş­li ta­rap­la­ra, hu­su­sy te­le­ke­çi­le­re we ra­ýat­la­ra hö­dür­le­mek mak­sa­dy bi­len, müş­de­ri­le­riň bank ha­sap­la­ry­ny karz eda­ra­sy­na bar­maz­dan, men­zi­la­ra do­lan­dyr­mak, ýag­ny in­ter­net ul­ga­my­nyň üs­ti bi­len tö­leg­le­ri­ni gi­ňelt­mek ug­run­da de­giş­li iş­ler ge­çi­ril­ýär.
Şeý­le hem, elekt­ron söw­da ul­ga­my­ny ös­dür­mek, söw­da we hyz­mat­lar ama­la aşy­ry­lan ma­ha­ly ha­sap­la­şyk­la­ryň dür­li gör­nüş­le­ri­niň, şol san­da te­le­fon, in­ter­net ul­gam­la­ry­nyň üs­ti bi­len ha­sap­la­şyk­la­ry ge­çir­me­gi ýo­la goý­mak bo­ýun­ça iş­le­ri ama­la aşyr­mak hem ile­ri tu­tul­ýan we­zi­pe­le­riň bi­ri hök­mün­de kes­git­le­nil­di. Elekt­ron söw­da­nyň ös­me­gi, ýur­duň içer­ki önüm­çi­lik ba­za­ry­nyň ös­me­gi üçin amat­ly şert­le­ri dö­ret­mek bi­len çäk­len­män, söw­da ul­ga­myn­da umu­my işe­wür­lik we bäs­deş­lik gur­şa­wy­nyň go­wu­lan­ma­gy­na hem tä­sir ed­ýär.
Ýurt­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­tiň iş­jeň or­naş­dy­ryl­ýan, ös­dü­ril­ýän şert­le­rin­de adam re­surs­la­ry­nyň in­tel­lek­tu­al de­re­je­si­niň äh­mi­ýet­li­li­gi has-da ýo­kar­lan­ýar. Kär­ha­na­la­ryň öz iş­gär­le­ri­ne bil­dir­ýän ta­lap­la­ry hem ýo­kar­lan­ýar. Şol se­bäp­li iş­gär­le­riň san­ly yk­dy­sa­dy­ýet şert­le­ri­ne mah­sus bo­lan ta­lap­la­ry, ýag­ny ba­za­ryň çalt üýt­ge­ýän şert­le­ri­ne uý­gun­laş­mak ba­şar­ny­gy, mag­lu­mat teh­no­lo­gi­ýa­la­ry bo­ýun­ça bi­lim, hü­när de­re­je­si­ni yzy­gi­der­li ýo­kar­lan­dyr­mak, ýo­ka­ry zäh­met ön­dü­ri­ji­li­gi­ni ga­zan­mak ýa­ly ta­lap­la­ry ber­jaý et­mä­ge taý­ýar­lyk­ly bol­ma­gy ze­rur­dyr.

Döw­ran ÝAZ­DUR­DY­ÝEW,
Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let ener­ge­ti­ka
ins­ti­tu­ty­nyň mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА