Ýu­murt­ga adam sag­ly­gy­na peý­da­ly, iň köp sarp edil­ýän iý­mit­le­riň bi­ri ha­sap­lan­ýar. Ol ýu­murt­ga­lyk öý­jü­gi­niň to­hum­lan­dy­ryl­ma­gy ne­ti­je­sin­de ýü­ze çyk­ýar. Ýo­ka­ry hil­li be­lo­gyň çeş­me­si bo­lan ýu­murt­ga iki reňk­de bol­ýar – ak ýa-da açyk go­ňur. Eý­sem, ola­ryň ara­syn­da nä­hi­li ta­pa­wut bar­ka? Ene süý­dün­den soň­ra iň peý­da­ly iý­mit ha­sap­lan­ýan ýu­murt­ga be­lo­ga baý bo­lup, dü­zü­min­de A, B, D we E ýa­ly wi­ta­min­le­ri sak­la­ýar. Şeý­le hem onuň dü­zü­min­de de­mir, se­len, po­lat we fos­for bar. Ýu­murt­ga­da az muk­dar­da ýag bol­ýar. Bir ýu­murt­ga­da­ky ýa­gyň muk­da­ry 4,5 gram, bu ýa­gyň 1,5 gra­my bol­sa doý­gun ýag kis­lo­ta­la­ryn­dan yba­rat­dyr. Ga­lan bö­le­gi doý­ma­dyk ýag kis­lo­ta­la­ryn­dan dur­ýar. Ak ýu­murt­ga dü­zü­min­de 100 gö­te­rim be­lok sak­la­ýar. Esa­san hem, myş­sa we süňk­ler­de gow­şak­lyk ýü­ze çy­kan­da ak ýu­murt­ga iý­mek mö­hüm­dir. Bu be­lok­lar­da ýo­ka­ry hil­li ami­no­kis­lo­ta­lar bo­lup, çalt siň­ýär. Ýu­murt­ga­nyň sa­ry­syn­da saç we dyr­nak üçin iň ze­rur bo­lan bio­tini (B wi­ta­min) öz içi­ne al­ýan ýo­kum­ly mad­da bar. Dem­riň iň mö­hüm çeş­me­le­rin­den bi­ri bo­lan bu önüm ga­naz­lyk üçin peý­da­ly­dyr. Onuň üçin her gün bir ýu­murt­ga iý­mek mas­la­hat be­ril­ýär. Ýu­murt­ga­ gök önüm­ler we C wi­ta­mi­nine baý mi­we­ler bi­len iý­lende dem­riň siň­di­ril­me­gi üçin has peý­da­ly bol­jak­dy­gy se­bäp­li, onuň gap­da­lyn­dan li­mon, apel­sin şi­re­si we bol­gar burç ýa­ly iý­mit­leri iýmek mas­la­hat be­ril­ýär. Şeý­le hem ka­lo­ri­ýa­sy pes ýu­murt­ga, esa­san hem, ber­hiz sak­la­ýan adam­lar ta­ra­pyn­dan has köp iýilýär.

Haý­sy ýu­murt­ga has peý­da­ly?
Tä­sin ýe­ri to­wu­gyň ýu­murt­ga­sy onuň gu­la­gy­nyň reň­ki­ne meň­zeş bol­ýar. Ýag­ny to­wu­k gu­la­gy ak bol­sa ak, go­ňur bol­sa go­ňur ýu­murt­ga ber­ýär. To­wuk ýu­murt­ga­la­ry­nyň reň­ki we ga­by­gy ýu­murt­ga eme­le ge­len­den soň ýü­ze çyk­ýar. Ýu­murt­ga­nyň reň­ki dür­li-dür­li bol­sa-da, iki reňk­li ýu­murt­ga­nyň hem içi, iý­mit­le­niş gym­ma­ty, ta­ga­my we bi­şir­mek usul­la­ry taý­dan bi­ri-bi­ri bi­len bir­meň­zeş­dir. Ola­ryň iki­sin­de-de deň muk­dar­da be­lok, wi­ta­min­ler we mi­ne­ral­lar bol­ýar. El­bet­de, to­wugyň iý­ýän iý­mi­ti­niň hi­li­ne we şert­le­ri­ne bag­ly­lyk­da önü­miň ýo­kum­ly­lyk gym­ma­ty üýt­gäp bi­ler. Ýu­murt­ga­nyň iň ýo­kum­ly bö­le­gi sa­ry­sy­dyr.
Ga­by­gy­nyň ga­lyň­ly­gy: ýu­murt­ga­nyň ga­by­gy­nyň ga­lyň­ly­gy to­wu­gyň ýa­şy­na gö­rä üýt­ge­ýär. Şo­ňa la­ýyk­lyk­da ýaş to­wuk­la­ryň ýu­murt­ga­la­ry adat­ça has ga­ty bol­ýar.
Has köp sak­lan­ýan ýu­murt­ga­nyň agyr­lyk güý­ji we ýo­kum­lyly­gy pe­sel­ýär. Ony anyk­la­mak üçin ýumurtgany su­wda go­ýuň! Eger ýumurtga su­wuň ýü­zü­ne çyk­sa, tä­ze, su­wa ba­typ, gaý­ma­la­ýan bol­sa «kö­ne­len» ýu­murt­ga­dy­gy­ny bi­ler­si­ňiz.
Ýe­ri ge­len­de bel­le­sek, go­ňur ýu­murt­ga­la­ryň Ome­ga 3 we E wi­ta­mi­nine has baý­dy­gy mä­lim edil­di.

Gyzykly maglumatlar

Ýu­murt­ga­nyň ga­by­gyn­da 7 müň we 17 müň ara­ly­gyn­da gö­ze­nek bol­ýar.
Ýu­murt­ga­nyň ulu­ly­gy to­wu­gyň ýa­şy­na bag­ly bol­ýar.
Sag­dyn to­wuk ýyl­da or­ta­ça 250-270 ýu­murt­ga berýär.
Hy­taýda dün­ýä­dä­ki ýu­murt­ga önüm­çi­li­gi­niň 40%-i, ýagny ýyl­lyk 30 mil­li­on ton­na ýu­murt­ga öndürilýär.
Gin­ne­siň re­kord­lar ki­ta­by­nda bel­le­nil­me­gine gö­rä, dün­ýä­dä­ki iň agyr to­wuk ýu­murt­ga­sy­nyň ag­ra­my tak­my­nan 454 gram­dyr.
Ýu­murt­ga tä­ze­li­gi­ni ýi­ti­ren­soň ga­by­gy­ny aras­sa­la­mak aň­sat­laş­ýar.
Ýu­murt­ganyň düzüminde A, D, E wi­ta­min­le­ri, tia­min, nia­sin, ri­bof­la­win, de­mir we fos­for ýa­ly ýo­kum­ly mad­da­lar bar. Iý­mit hök­mün­de iýil­ýän ýu­murt­ga­nyň 60-90 gra­my ba­lygyň ýa-da ak etiň ýe­ri­ni tu­tup bi­ler.
Ga­by­gy döw­len ýu­murt­gany so­wa­dy­jy­da 7-9 gün sak­lap bol­ýar.
Jan başyna iň köp ýu­murt­ga iýil­ýän döw­let ABŞ-dyr. Ame­ri­kan­lar ýyl­da or­ta­ça 250 ýu­murt­ga iý­ýär.
Bir ýu­murt­ga­da tak­my­nan 186
mil­lig­ram ho­les­te­rin bar.
Ýu­murt­ga­nyň dü­zü­min­dä­ki ho­lin ele­men­ti ýat­keş­li­gi go­wu­lan­dyr­ýar.
To­wuk ýu­murt­ga­syn­dan baş­ga-da, be­de­ne, hin­di to­wu­gy, dü­ýe­guş, gaz we ör­dek ýa­ly guş­la­ryň ýu­murt­ga­la­ry iý­mit hök­mün­de peý­da­la­nyl­ýar.
Dün­ýä­de iň ki­çi ýu­murt­ga ko­lib­ri gu­şu­nyň­ky bo­lup, onuň ulu­ly­gy noý­ba­dan hem ki­çi­dir.
Bi­ler­men­ler ýu­murt­ga sak­la­mak üçin iň amat­ly tem­pe­ra­tu­ra­nyň 2-den 2,2 de­re­je bo­lan­dy­gy­ny anyk­la­dy­lar. 7,2 de­re­je­den ýo­ka­ry tem­pe­ra­tu­ra­da ýu­murt­ga­la­ryň hi­li pe­se­lip baş­la­ýar.
Dü­kan­dan sa­tyn al­nan ýu­murt­ga­la­ryň sak­la­nyş möh­le­ti 25 gün. Em­ma öý ýu­murt­ga­la­ry­ny 3 aýa çen­li so­wa­dy­jy­da aň­sat­lyk bi­len sak­lap bol­ýar.
Ýu­murt­ga so­wa­dy­jy­da ýu­wul­man go­ýul­ma­ly. Ony di­ňe ulan­jak wag­tyň ýuw­mak mas­la­hat be­ril­ýär.
Gaý­na­dy­lan ýu­murt­ga­la­ry so­wa­dy­jy­da 20 gün­den köp, otag tem­pe­ra­tu­ra­syn­da 3 gün­den köp sak­la­maz­lyk mas­la­hat be­ril­ýär.
Ýu­murt­ga ga­byk­la­rynyň 90 göterimi kal­siý kar­bo­nat­dan ybarat. Onuň da­şy ýu­murt­ga­nyň bu­gar­ma­gyn­dan we zy­ýan­ly mik­ro­or­ga­nizm­ler­den go­ra­ýan ýo­ka­ry de­re­je­li gatlak bi­len ör­tü­len­dir.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА