1923-nji ýyl­da Lui De Broýl elekt­ron­la­ryň tol­kun hä­si­ýet­li he­re­ket ed­ýän­di­gi­ni su­but ed­ýär. Bu açyş, gö­räý­mä­ge ki­çi­räk ýa­ly bo­lup gö­rün­se-de, köp yl­my tä­ze­lik­le­riň açyl­ma­gy­na se­bäp bol­ýar. Mu­ňa my­sal edip, elekt­ron mik­ros­kop­la­ry­ny gör­kez­mek bo­lar. 1931-nji ýyl­da ne­mes alym­la­ry Won Bor­ris we Ernst Aw­gust Rus­ka şöh­le ge­çi­ri­ji elekt­ron mik­ros­ko­py­ny (Trans­mis­si­on electron microscope-TEM) oý­lap tap­ýar­lar. Şöh­le ge­çi­ri­ji elekt­ron mik­ros­ko­py örän ýu­ka nus­ga­nyň için­den elekt­ron­la­ryň des­se­si­ni ge­çir­mek ar­ka­ly bu nus­ga­nyň aşa ulal­dy­lan şe­ki­li­ni al­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär. Örän ýu­ka nus­ga­nyň ga­lyň­ly­gy 0,1 mkm ter­tip­de bol­ýar. Nus­ga­nyň için­den ge­çen elekt­ron­la­ryň des­se­si mag­nit lin­za­la­ry ta­ra­pyn­dan ulal­dyl­ýar we fluo­res­sir­leý­ji ek­ran­da, fo­topl­ýon­ka­da ýa-da zar­ýad bag­la­ny­şy­gy bo­lan sen­sor ab­za­lyn­da (CCD ka­me­ra) şe­kil alyn­ýar.
Saý­ga­ry­jy­lyk de­re­je­si diý­seň ýo­ka­ry bo­lan bu en­jam yly­m ul­ga­myn­da, aý­ra­tyn hem, bio­lo­gi­ýa yl­myn­da tä­ze açyş­la­ryň ama­la aşy­ryl­ma­gy­na ge­ti­rip­dir. 1938-nji ýyl­da “Sie­mens” fir­ma­sy söw­da mak­sat­ly il­kin­ji şöh­le ge­çi­ri­ji elekt­ron mik­ros­ko­py­ny (TEM) ön­dür­ýär. 1935-nji ýyl­da Maks Knoll il­kin­ji ge­zek ska­nir­leý­ji elekt­ron mik­ros­ko­py­ny (scan­ning electron microscope – SEM) iş­läp taý­ýar­la­ýar. Ol mik­ros­kop nus­ga­la­ra ne­ti­je­li gö­zeg­çi­lik et­mek we ele­ment ana­li­zi­ni ge­çir­mek üçin ula­nyl­ýar.
Şol dö­wür­de Maks Knoll ska­nir­le­ýji elekt­ron mik­ros­ko­py üçin pa­tent al­ma­ýar. Se­bä­bi ska­nir­le­ý­ji elekt­ron mik­ros­ko­py­nyň saý­ga­ry­jy­lyk uky­by şöh­le ge­çi­ri­ji elekt­ron mik­ros­ko­py­nyň saý­ga­ry­jy­lyk uky­byn­dan pes­räk bo­lup­dyr. Em­ma hä­zir­ki dö­wür­de iki elekt­ron mik­ros­ko­py hem diý­seň işjeň ula­nyl­ýar we bi­ze na­no­ma­te­ri­al­lar ba­ra­da ägirt uly, um­ma­syz mag­lu­mat­la­ry al­ma­ga müm­kin­çi­lik ber­ýär­ler.
1942-nji ýyl­da ABŞ-nyň RCA (Ra­dio Cor­po­ra­ti­on of Ame­rica) bar­lag­ha­na­sy­nyň hü­när­me­ni Wladimir Zwo­ry­kin ga­ty ji­sim­le­riň üst gat­la­gy­ny sel­jer­mek üçin il­kin­ji ge­zek ska­nir­leý­ji elekt­ron mik­ros­ko­py­ny (SEM) ulan­ýar. Şon­da ska­nir­le­ýji elekt­ron mik­ros­ko­py­nyň saý­ga­ry­jy­lyk uky­by 50 nm (na­no­metr) öl­çe­gi­ne ba­ra­bar bo­lup­dyr. Hä­zir­ki dö­wür­de bu gör­ke­zi­ji 1 nm (na­no­metr) öl­çe­gi­ne deň. Ener­gi­ýa fil­te­ri (r-fil­ter) na­no­gur­luş­la­ryň üs­tü­niň mor­fo­lo­gi­ýa­sy­ny iç­gin öw­ren­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýär. 1965-nji ýyl­da ska­nir­leý­ji elekt­ron mik­ros­ko­py (SEM) söw­da mak­sat­ly ön­dü­ri­lip baş­lan­ýar.
Hä­zir­ki wagt­da Türk­me­nis­ta­nyň Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň Teh­no­lo­gi­ýa­lar mer­ke­zin­de Ýa­po­ni­ýa­nyň “Je­ol” kom­pa­ni­ýa­sy­nyň şöh­le ge­çi­ri­ji elekt­ron mik­ros­ko­py (TEM), ska­nir­leý­ji elekt­ron mik­ros­ko­py (SEM) ar­ka­ly yl­my bar­lag­lar ge­çi­ril­ýär. Bu en­jam­lar der­man se­na­ga­tyn­da, bio­lo­gi­ýa yl­myn­da, al­ter­na­tiw ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­ni al­mak­da peý­da­la­nyl­jak Gün pa­nel­le­ri­niň iş­le­nip taý­ýar­lan­ma­gyn­da ula­nyl­jak ma­te­ri­al­la­ry ýa­sa­mak­da ula­nyl­ýar. Şeý­le hem Teh­no­lo­gi­ýa­lar mer­ke­zin­de dün­ýä­niň öň­de­ba­ry­jy önüm ön­dü­ri­ji­le­ri­niň ýo­ka­ry hil­li anyk­laý­jy, ana­liz edi­ji en­jam­la­ry peý­da­la­ny­lyp, yl­my gözlegleri amala aşyrmakda, tä­ze önüm­le­ri işläp taýýarlamakda ula­nyl­ýar.
Hormatly Prezidentimiziň ta­gal­lasy bilen 2014-nji ýylda gurlup ulan­maga berlen Tehnologiýalar mer­kezi ýurdumyzyň innowasion yk­dysadyýetiniň esasyny düzmäge gö­nükdirilendir. Bu Merkez adam serişdesini we “bilimler ykdysadyýetini” ösdürmäge, Türkmenistanyň ykdysady we tehnologik howpsuzlygyny üpjün etmäge ýardam etmek bilen, ylmy çözgütleri, işläp taýýarlamalary bir bitewi ulgama birleşdirýän we olary önümçilige ornaşdyrýan esasy edarasydyr.

 

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА