Kä­bir jan­dar­la­ryň reň­ki gys­ga wagtda, kä­bir­le­ri­niň­ki bol­sa, möw­sü­me bag­ly­lyk­da uzak wagt­da üýt­ge­ýär. My­sal üçin, te­bi­ga­tyň al-ýa­şyl öwüs­ýän ba­har pas­lyn­da ýa­şyl reňk­li bol­ýan çe­kirt­ge, güý­züň ge­lip, ýap­rak­la­ryň sa­ral­ma­gy bi­len go­ňur reňk­li bol­ýar. Kä­bir jan­dar­la­ryň reň­ki bol­sa ýa­şa­ýan ýe­rin­dä­ki top­ra­ga meň­ze­ýär. My­sal üçin, şeýle jandarlar çöl­de ýa­şa­ýan bol­sa, çä­ge reňk­li bol­ýarlar. Reň­kiň üýt­ge­me­gi, adat­ça oňur­ga­ly jan­dar­la­ra de­giş­li­dir. Bu jan­dar­la­ryň be­den gur­luş­la­ryn­da dür­li reň­kiň eme­le gel­me­gi üçin ýag­ty­ly­gy şöh­le­len­dir­ýän, dar­gad­ýan kris­tal­lar we reňk mo­le­ku­la­la­ry­ny (pig­ment­le­ri) öz içi­ne al­ýan hro­ma­to­for öý­jük­ler bol­ýar. Jan­ly or­ga­nizm­le­riň reň­ki­niň üýt­ge­me­gi de­ri­niň öý­jük­le­rin­dä­ki pig­ment­le­riň ýag­ty­ly­gyň «siň­di­ril­me­gi» ýa-da do­ku­ma­lar­da we öý­jük­ler­de bio­lo­gik na­no­gur­lu­şyň şöh­le­len­me­gi we ýaý­ra­ma­gy ar­ka­ly ýü­ze çyk­ýar. Ýag­ty­ly­gyň ýa-da tem­pe­ra­tu­ra­nyň üýt­ge­me­gi hem reň­kiň üýt­ge­me­gi­ne se­bäp bo­lup bil­ýär. Şeý­le-de bol­sa, jan­ly-jan­dar­lar­da bu amal, adat­ça daş­ky gur­şa­wyň üýt­ge­me­gi­ne jo­gap hök­mün­de ýü­ze çyk­ýar. Dür­li öý­jük­le­ri bo­lan me­la­no­for­lar reň­kiň üýt­ge­me­gi­ne düýpli tä­sir ed­ýär. Me­la­no­for öý­jük­le­ri­niň için­dä­ki me­la­nin pig­ment­le­ri­niň he­re­ke­ti reň­kiň üýt­ge­me­gi­ne se­bäp bol­ýar.
Haý­sy jan­dar­lar reň­ki­ni üýt­ged­ýär?
Reň­ki­ni üýt­ged­ýän jan­dar diý­len­de, il­ki bi­len ha­me­le­on ýa­dy­ňa düş­ýär. Bu jan­dar­la­ryň de­ri­si­niň reň­ki­niň üýt­ge­me­gi tem­pe­ra­tu­ra­nyň we daş­ky gur­şaw­da­ky ýag­ty­ly­gyň üýt­ge­me­gi bi­len bag­la­ny­şyk­ly­dyr. Ha­me­le­on­la­ryň kä­bir gör­nüş­le­ri is­len­dik reň­ke di­ýen ýa­ly öw­rü­lip bil­ýär. Ha­me­le­on­lar­yň de­risi­niň aşa­gyn­da ýö­ri­te pig­ment gö­te­ri­ji öý­jük­le­ri bar. Bu üýt­ge­şik­lik ba­ry-ýo­gy 16-20 se­kunt­da bo­lup geç­ýär. Ola­ryň ag­la­ba­sy Ma­da­gas­kar ada­syn­da ýa­şa­ýar­lar. Ola­ryň göz­le­ri 360 de­re­je görmäge ukyplydyr, ýag­ny kel­le­si­ni öwür­män is­len­dik ta­ra­py gö­rüp bil­ýärler. Ha­me­le­on­la­ryň dil­i be­de­nin­den iki es­se uzyn­dyr.
De­mir­ga­zyk pol­ýu­sa go­laý ýa­şa­ýan ark­ti­ka til­ki­le­ri­niň uzyn­ly­gy 40-70 san­ti­metr ara­ly­gyn­da bol­ýar. Olar ga­lyň gar as­tyn­da hin­de ýa­şa­ýar­lar. Bu jan­dar­la­ryň eşi­diş uky­by örän ýokary bo­lup, ümür­li ho­wa­da-da aw edip bil­ýär­ler. 50 de­re­je so­wuk­da ýa­şa­ma­ga ukyp­ly bo­lan bu jan­dar­la­ryň reň­ki gyş­da gar ýa­ly ak bol­ýar. Şeý­le­lik bi­len, olar awu­na go­laý ba­ryp bil­ýär­ler. To­mus­da ola­ryň reň­ki go­ňur bol­ýar.
Al­tyn pyş­dyl tom­za­gy De­mir­ga­zyk Ame­ri­ka­da duş gel­ýän ki­çi­jik mö­je­jik­dir. Reňk­ini çalt üýt­get­mek uky­by bo­lan al­tyn pyş­dyl tom­za­gy üstüne howp aba­nan­da reňkini açyk al­tyn­dan mä­mi­şi reň­ke üýt­ged­ýär. Bu reňk üýt­ge­me­gi, adat­ça 2 mi­nu­tyň için­de bo­lup geç­ýär. Al­tyn pyş­dyl tom­za­gy reň­ki­ni üýt­ge­de­nde, zä­her­li mör-mö­jek ýa­ly bo­lup, duş­man­la­ry­ny gor­kuz­ýar. Ola­ryň uzyn­ly­gy 7 mil­li­metr tö­we­re­gi bol­ýar.
De­mir­ga­zyk Ame­ri­ka­nyň gün­ba­ta­ryn­da, Ýu­waş um­ma­nyň ke­na­ry­na go­laý ýerde ýa­şa­ýan gur­ba­ga hem reň­ki­ni üýt­ged­ýän jan­dar­la­ryň bi­ri­dir. Bu jan­dar reň­ki­ni bir­nä­çe mi­nu­tyň do­wa­myn­da üýt­ge­dip bil­ýär. Bu aý­ra­tyn­ly­gyň kö­me­gi bi­len olar ýyr­ty­jy­lar­dan, guş­lar­dan we ýy­lan­lar­dan giz­len­me­gi ba­şar­ýar­lar.
Os­mi­nog­la­ryň Hin­di we Ýu­waş um­ma­nyn­da duş gel­ýän bir­nä­çe gör­nü­şi bar. Bu jan­da­ryň haý­ran gal­dy­ry­jy aý­ra­tyn­ly­gy onuň se­kiz­den hem gow­rak jan­dar­la­ra meň­zäp bil­me­gi­dir. Bu jan­dar suw ýy­la­ny, kam­ba­la, skat, me­du­za, de­ňiz ak­ti­ni­ýa­sy we bo­go­mol leň­ňeç ýa­ly suw jan­dar­la­ry­na meň­zäp bil­ýär. Olar mu­ny aýak­la­ry­nyň şe­ki­li­ni we reň­ki­ni üýt­get­mek ar­ka­ly ýe­ri­ne ýe­tir­ýär­ler.
Kam­ba­la bir ýer­den baş­ga bir ýe­re gö­çe­nin­de der­rew şol ýe­re uý­gun­laş­ýar we 5-10 se­kun­dyň için­de reň­ki­ni üýt­ged­ýär. Bu jan­dar, adat­ça ýyr­ty­jy­lar­dan ga­ça dur­mak üçin gi­je­le­ri­ne aw ed­ýär. Aw eden­le­rin­de deň­ziň düý­bün­de he­re­ket­siz ýag­daý­da bu­ku­da ýat­ýar­lar we duý­dan­syz ýag­daý­da to­pu­lyp, ow­nuk de­ňiz jan­dar­la­ry­na hü­jüm ed­ýär­ler.
Kal­mar ba­ly­gy dün­ýä um­man­la­ryn­da duş gel­ýän or­ta ulu­lyk­da­ky moll­ýusk­lar­dyr. Bu jan­da­ryň ýüz­den gow­rak gör­nü­şi bo­lup, olar hem dür­li te­bi­gy şert­le­re uý­gun­laş­ma­ga ukyp­ly­ly­gy bi­len ta­pa­wut­lan­ýar­lar. Şeý­le­lik­de, olar deň­ziň düý­bün­de aň­sat­lyk bi­len giz­le­nip bil­ýärler.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА