Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de Ha­zar­ýa­ka ýurt­la­ry­nyň halk­la­ry bi­len dost­luk­ly gat­na­şyk­lar, öza­ra peý­da­ly hyz­mat­daş­lyk ýö­rel­ge­le­ri bar­ha pug­ta­lan­ýar. Hor­mat­ly Prezidentimiziň baş­tu­tan­ly­gyn­da ýur­du­myz ta­ra­pyn­dan Ha­zar deň­zi bo­ýun­ça goň­şy ýurt­lar bi­len ne­ti­je­li hyz­mat­daş­ly­gy ber­kit­mek­de giň ge­rim­li iş­le­riň al­nyp ba­ryl­ma­gy mu­nuň aý­dyň be­ýa­ny­dyr.
Ýur­du­myz pa­ra­hat­çy­lyk sö­ýü­ji­lik­li, dö­re­di­ji­lik­li da­şa­ry sy­ýa­sy stra­te­gi­ýa­ny yzy­gi­der­li dur­mu­şa ge­çir­mek bi­len, Ha­zar deň­zin­de öza­ra bäh­bit­li hyz­mat­daş­ly­gy pug­ta­lan­dyr­mak­da, se­bit äh­mi­ýet­li wa­jyp me­se­le­le­riň saz­la­şyk­ly çöz­güt­le­ri­ni iş­läp taý­ýar­la­mak­da mö­hüm orun eýe­le­ýär. Şu gün paý­tag­ty­myz Aş­ga­bat­da Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­riň Baş­tu­tan­la­ry­nyň VI sam­mi­ti da­ba­ra­ly ge­çi­ri­ler. Aş­ga­bat sam­mi­ti­niň gün ter­ti­bi­ne ile­ri tu­tul­ýan ugur­lar­da ne­ti­je­li döw­le­ta­ra hyz­mat­daş­ly­gy mun­dan beý­läk-de ös­dür­mä­ge de­giş­li me­se­le­le­riň uly top­lu­my gi­ri­zi­ler. Şeý­le hem fo­ru­myň çäk­le­rin­de bir­nä­çe iki­ta­rap­la­ýyn du­şu­şyk­lar ge­çi­ri­ler.
Türk­me­nis­ta­n ke­nar­ýa­ka ýurt­la­ryň ara­syn­da söw­da-yk­dy­sa­dy gat­na­şyk­la­ryň di­wer­si­fi­ka­si­ýa ýo­ly bi­len ös­dü­ril­me­gi, Ha­zar deň­zi se­bi­ti­niň ägirt uly se­riş­de, ulag-ara­gat­na­şyk, ener­ge­ti­ka we se­na­gat kuw­wa­ty­nyň ne­ti­je­li dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi ug­run­da yzy­gi­der­li çy­kyş ed­ýär. Şu­nuň bi­len bir ha­tar­da, me­de­ni-yn­san­per­wer hyz­mat­daş­lyk, eko­lo­gi­ýa we daş­ky gur­şa­wy go­ra­mak, ga­dy­my Ha­za­ryň bio­dür­lü­li­gi­ni aýaw­ly sak­la­mak, te­bi­gy baý­lyk­la­ryn­dan re­je­li peý­da­lan­mak ýa­ly mö­hüm ul­gam­lar­da gat­na­şyk­la­ra uly äh­mi­ýet be­ril­ýär.
Ha­zar se­bi­ti ta­ry­ha, me­de­ni­ýe­te, dos­ta­na gat­na­şyk­la­ra uly äh­mi­ýet be­ren se­bit hök­mün­de bel­li­dir. Özü­niň möç­be­ri, ösüş ta­ry­hy bo­ýun­ça Ha­zar deň­zi dün­ýä­de iň uly suw bas­seý­ni ha­sap edil­ýär. Aňyr­sy-bär­si­ne göz ýet­me­ýän ma­wy deň­ze Wol­ga, Em­ba, Ural, Te­rek, Ku­ra, Su­lak hem-de ki­çi der­ýa­lar guý­ýar. Re­le­fi­niň hä­si­ýe­ti we gid­ro­lo­gik aý­ra­tyn­ly­gy bo­ýun­ça ol De­mir­ga­zyk, Or­ta hem-de Gü­nor­ta bö­lek­le­re bö­lün­ýär.
Deň­ziň Ga­za­gys­tan, Türk­me­nis­tan, Azer­baý­jan, Eý­ran we Rus­si­ýa döw­let­le­rin­de ke­na­ry bar­dyr. Go­ja­man Ha­zar­da ýük da­şa­mak ul­ga­myn­da hal­ka­ra äh­mi­ýe­te eýe bo­lan bir­nä­çe iri port­lar ýer­leş­ýär. Olar ýur­du­myz­da­ky Türk­men­ba­şy­nyň Hal­ka­ra de­ňiz por­ty, Azer­baý­ja­nyň Ba­ku por­ty, Rus­si­ýa Fe­dera­si­ýa­sy­nyň Ast­ra­han se­bi­ti­niň port­la­ry, Ga­za­gys­ta­nyň Ak­tau por­ty hem-de Eý­ran Ys­lam Res­pub­li­ka­sy­nyň En­ze­li we Ne­ka port­la­ry­dyr.
Ha­zar deň­zi­niň çuň gat­lak­la­ry özün­de kal­siý kar­bo­nat­la­ry­ny sak­la­ýan alew­ro­lit we gyr­man­ça çö­kün­di­le­rin­den yba­rat bo­lup, düý­bün­de ne­bit we gaz kän­le­ri bar­dyr. Mag­lu­mat­la­ra gö­rä, dün­ýä­niň ne­bit go­ru­nyň 4 gö­te­ri­mi, te­bi­gy gaz go­ru­nyň 6 gö­te­ri­mi Ha­zar­da­dyr. Ga­ra­bo­gaz aý­la­gy bol­sa mi­ra­bi­lit du­zu­na baý­dyr. Ol ýer­de asyr­la­ryň do­wa­myn­da top­la­nyp, gat­lak-gat­lak, tok­ga-tok­ga bo­lup du­ran duz­lar giň pro­fil äh­mi­ýet­li­dir.
Ha­zar deň­zin­de ba­lyk­çy­lyk ho­ja­ly­gynyň äh­mi­ýe­ti örän ulu­dyr. Ol ýer­de ba­lyk­la­ryň tak­gaz, si­le­ba­lyk, ça­pak, ke­pir, töp, ga­ra ba­lyk, ak ba­lyk, kil­ka, ke­fal ýa­ly gör­nüş­le­ri has giň­den ýaý­ran­dyr. Bek­re ba­ly­gy bol­sa, dün­ýä­de tu­tul­ýan ba­lyk­la­ryň 82 gö­te­ri­mi­ne deň­dir. Ol ýer­de ba­lyk­la­ryň gym­mat­ly to­hum­la­ry­ny kö­pelt­mek ba­bat­da uly iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Deň­ziň ýa­ýy­lyp gid­ýän gi­ňiş­lik­le­rin­de ösüm­lik­le­riň 728-den gow­rak gör­nü­şi we dür­li haý­wan­la­ryň 854 gör­nü­şi ha­sa­ba al­nan­dyr. Bu gym­mat­lyk­lar de­ňiz ek­wa­to­ri­ýa­sy­ny eme­le ge­tir­ýän esa­sy ala­mat­lar­dyr.
Bir söz bi­len aý­dy­lan­da, Ha­zar gi­ňiş­li­gi ägirt uly yk­dy­sa­dy, ener­ge­ti­ka we ulag kuw­wa­ty­na eýe bo­lan mö­hüm stra­te­gik se­bit­dir.

Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­ri­niň ara­syn­da dün­ýä­niň iň uly yk­ly­mi­çi suw ýa­ta­gy bo­lan Ha­zar deň­zi­niň hu­kuk de­re­je­si­ni res­mi­leş­dir­mek me­se­le­si 1996-njy ýy­lyň no­ýab­ryn­da Aş­ga­bat şä­he­rin­de Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­ri­niň da­şa­ry iş­ler mi­nistr­le­ri­niň il­kin­ji du­şu­şy­gyn­da baş­lan­dy. Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­ri ta­ra­pyn­dan esa­sy res­mi­na­ma­nyň – Ha­zar deň­zi­niň hu­kuk de­re­je­si ha­kyn­da Kon­wen­si­ýa­nyň iş­le­ni­lip dü­zül­me­gi bi­len ugur­daş­lyk­da se­bi­ta­ra hyz­mat­daş­ly­gy­nyň aý­ra­tyn al­nan ugur­la­ry bo­ýun­ça hem res­mi­na­ma­la­ryň iş­le­ni­lip dü­zül­me­gi do­wam et­di­ril­di. 2003-nji ýy­lyň no­ýab­ryn­da Täh­ran­da gol çe­ki­len Ha­zar deň­zi­niň de­ňiz gur­şa­wy­ny go­ra­mak bo­ýun­ça Çar­çu­wa­ly Kon­wen­si­ýa il­kin­ji bäş­ta­rap­la­ýyn res­mi­na­ma bol­dy. Hä­zir­ki wagt­da bu Kon­wen­si­ýa bo­ýun­ça dört sa­ny Tes­wir­na­ma ka­bul edil­di. Täh­ran kon­wen­si­ýa­sy 2006-njy ýy­lyň 12-nji aw­gus­tyn­da güý­je gir­di. Se­bit­de 12-nji aw­gust­da Ha­zar deň­zi­niň gü­ni bel­le­nil­ýär. Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­ri­niň Baş­tu­tan­la­ry­nyň sam­mit­le­ri Ha­zar me­se­le­si bo­ýun­ça al­nyp ba­ryl­ýan gep­le­şik­le­re uly iter­gi ber­di. Ha­zar sam­mit­le­ri­niň hä­zir­ki wag­ta çen­li je­mi bä­şi­si ge­çi­ri­lip, olar­da Ha­zar deň­zi­niň dür­li me­se­le­le­ri bo­ýun­ça res­mi­na­ma­la­ra gol çe­kil­di. Il­kin­ji Ha­zar sam­mi­ti­ne 2002-nji ýy­lyň ap­re­lin­de Aş­ga­bat şä­he­rin­de ba­dal­ga be­ril­di. On­da ke­nar­ýa­ka döw­let­le­ri­niň Ha­zar deň­zi­niň hu­kuk de­re­je­si­ne de­giş­li esa­sy ugur­lar­da: de­ňiz­de howp­suz­lyk we beý­le­ki me­se­le­ler bo­ýun­ça sy­ýa­sy yla­la­şyk­la­ryň ber­ki­dil­ýän res­mi­na­ma­sy ara al­nyp mas­la­hat­la­şyl­dy. 2007-nji ýy­lyň okt­ýab­ryn­da Täh­ran­da Ha­zar bäş­li­gi­niň döw­let Baş­tu­tan­la­ry­nyň ikin­ji mas­la­ha­ty­nyň bar­şyn­da Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­ri­niň Baş­tu­tan­la­ry ta­ra­pyn­dan bu ugur­da Jar­na­ma gol çe­kil­di. Ha­zar­ýa­ka ýurt­la­ry­nyň döw­let Baş­tu­tan­la­ry­nyň üçün­ji sam­mi­ti 2010-njy ýy­lyň no­ýabr aýyn­da Azer­baý­jan Res­pub­li­ka­sy­nyň Ba­ku şä­he­rin­de ge­çi­ril­di we Pre­zi­dent­ler Ha­zar deň­zi­niň howp­suz­ly­gy ul­ga­myn­da hyz­mat­daş­lyk ha­kyn­da Yla­la­şy­ga we sam­mi­tiň ne­ti­je­le­ri bo­ýun­ça Bi­le­lik­dä­ki Be­ýan­na­ma gol çek­di­ler. 2014-nji ýy­lyň sent­ýab­ryn­da Ast­ra­han şä­he­rin­de ge­çi­ri­len Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­ri­niň Baş­tu­tan­la­ry­nyň dör­dün­ji du­şu­şy­gyn­da Be­ýan­na­ma gol çe­kil­di. On­da Ha­zar deň­zin­de iş­le­me­giň esa­sy ýö­rel­ge­le­ri yla­la­şyl­dy. Sam­mi­tiň jem­le­ri bo­ýun­ça Be­ýan­na­ma ka­bul edil­di. Ast­ra­han­da ge­çi­ri­len sam­mit­de Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­myz ta­ra­pyn­dan Ha­zar­da ulag we söw­da-yk­dy­sa­dy ul­ga­myn­da hyz­mat­daş­lyk et­mek, şeý­le hem Ha­zar yk­dy­sa­dy fo­ru­my­ny dö­ret­mek ba­ra­da iki sa­ny tä­ze yla­la­şy­gy taý­ýar­la­mak ba­ra­da tek­lip­ler öňe sü­rül­di. 2018-nji ýy­lyň 12-nji aw­gus­tyn­da Ga­za­gys­tan Res­pub­li­ka­sy­nyň Ak­tau şä­he­rin­de ge­çi­ri­len V Ha­zar sam­mi­tin­de, Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­ri­niň Baş­tu­tan­la­ry­nyň gat­naş­ma­gyn­da Ha­zar deň­zi­niň hu­kuk de­re­je­si ha­kyn­da Kon­wen­si­ýa gol çe­kil­me­gi bu ugur­da ta­ry­hy wa­ka bol­dy. Sam­mi­tiň ne­ti­je­le­ri bo­ýun­ça Ha­zar­ýa­ka döw­let­le­ri­niň Baş­tu­tan­la­ry Be­ýan­na­ma ka­bul et­di­ler.
Ýur­du­myz­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň baş­tu­tan­ly­gyn­da kö­pu­gur­ly öza­ra bäh­bit­li hyz­mat­daş­ly­gy mun­dan beý­läk-de gi­ňelt­mek, Ha­zar deň­zi­niň ägirt uly yk­dy­sa­dy, ulag we ener­ge­ti­ka kuw­wa­ty­ny do­ly he­re­ke­te ge­tir­mek bo­ýun­ça yzy­gi­der­li çä­re­ler ge­çi­ril­ýär, bu bolsa ga­dy­my Ha­za­ra pa­ra­hat­çy­lyk, dost­luk hem-de yla­la­şyk deň­zi­niň de­re­je­si­niň be­ril­me­gi­ne hem­me­ta­rap­la­ýyn ýar­dam ed­ýär. Bu sam­mit Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rü­niň be­ýik mak­sat­la­ry­ny we ýe­ti­len aja­ýyp sep­git­le­ri­ni ýe­ne-de bir ýo­la dün­ýä ýa­ýar, ro­waç­lyk­la­ra bes­len­ýän ýur­du­my­zyň hoş­ni­ýet­li goň­şu­çy­lyk sy­ýa­sa­ty­nyň da­ba­ra­lan­ma­sy bo­lup, mun­dan beý­läk­ki ösüş­le­ri­ne öz­bo­luş­ly ba­dal­ga be­rer. Ýo­ka­ry gu­ra­ma­çy­lyk de­re­je­sin­de ge­çi­ril­jek VI sam­mi­tiň işi­niň ro­waç­lyk­la­ra bes­len­me­gi­ni ar­zuw ed­ýä­ris!

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА