Sa­ýa­wan. Gün­de­lik dur­muş­da Gün­den, ýa­gyn­dan go­ran­mak üçin ula­nyl­ýan ho­ja­lyk es­bap­la­ry­nyň bi­ri hem sa­ýa­wan­dyr. Sa­ýa­wan­lar pal­ma ýap­rak­la­ryn­dan, ta­wus ýe­lek­le­rin­den baş­lap, şu gün­ki gör­nü­şe gel­ýän­çä bir­nä­çe öz­ge­ri­şi baş­dan ge­çi­rip­dir. Hä­zir­ki wagt­da teh­no­lo­gik bi­rik­me­le­riň gi­ri­zil­me­gi esa­syn­da «Blue­tooth»-ly hem-de uç­ýan gör­nüş­li sa­ýa­wan­lar hem bar. Eý­sem, sa­ýa­wa­nyň nä­çe ýyl­lyk ta­ry­hy bar­ka? Kim, ha­çan oý­lap tap­dy­ka? Ge­liň, bu­lar ba­ra­da öw­re­ne­liň!
Sa­ýa­wan il­kin­ji ge­zek, tak­my­nan, 4 müň ýyl mun­dan ozal Gün­ba­tar Azi­ýa­nyň ta­ry­hy se­bi­ti bo­lan Me­so­po­ta­mi­ýa­da oý­la­nyp ta­pyl­ýar. Şol dö­wür­ler­de bu en­jam ys­sy ho­wa şert­le­ri se­bäp­li Gün şöh­le­sin­den go­ran­mak mak­sa­dy bi­len ula­nyl­ýar. «Sa­ýa­wan» sö­zi köp dil­le­re dür­li gör­nüş­de ge­çip, «go­rag, kö­le­ge» ma­ny­sy­ny ber­ýär. Sa­ýa­wan il­ki pal­ma ýap­rak­la­ryn­dan, soň­ra pa­pi­rus ga­byk­la­ryn­dan hem-de ta­wus ýe­lek­le­rin­den ýa­sa­lyp baş­lan­ýar. Il­kin­ji sa­ýa­wan­la­r ga­ty agyr bo­lan­dy­gy se­bäp­li, gö­ter­mek­de köp güý­ji ta­lap edip­dir. Me­so­po­ta­mi­ýa­dyr Mü­sür se­bit­le­rin­de pa­ty­şa­lar üçin ula­ny­lan Gün­den go­raý­jy en­jam or­ta asyr­lar­da Hy­ta­ýa hem ýaý­ra­ýar. Ýö­ne Hy­taý­da bu en­ja­my bam­buk çy­byk­la­ryn­dan ýa­sap, üs­tü­ni ýap­rak ýa-da ýe­lek bi­len ört­ýär­ler. Soň­lu­gy bi­len ne­bit­li ka­gyz­lar bi­len üs­ti ör­tü­len bu en­ja­myň ag­ra­my has ýe­ňil­le­şip, ýa­gyş­dan go­ran­mak üçin hem ula­ny­lyp baş­lan­ýar. Hy­taý­da söw­da­nyň ös­me­gi bi­len sa­ýa­wan­lar Be­ýik Ýü­pek ýo­ly ar­ka­ly Ýa­po­ni­ýa, Ko­re­ýa, Gre­si­ýa, Hin­dis­ta­na, Ri­me, hat­da De­mir­ga­zyk Ame­ri­ka çen­li ba­ryp ýet­ýär.
Sa­ýa­wan XVII asyr­da Gün­ba­tar ýurt­la­ryň me­de­ni­ýe­tin­de, esa­sa­nam, Ita­li­ýa­da, Fran­si­ýa­da we Ang­li­ýa­da uly orun eýe­le­ýär. Il­ki­baş­da bu en­jam di­ňe ze­nan­la­ryň ýa­gyş­dan go­ran­ma­gy üçin ula­ny­lan ze­nan es­bap­la­ry ha­sap­la­nyp, iň­lis er­kek­le­ri­niň sa­ýa­wan­dan peý­da­la­nyp baş­la­ma­gy bi­len äh­li ki­şi üçin deň­lik bol­ýar. Baý­ly­gyň, at-ab­ra­ýyň hem-de me­de­ni­ýe­tiň ny­şa­ny ha­sap­la­nan kö­le­ge­li en­ja­myň ba­ha­sy gym­mat bo­lup­dyr. Ýew­ro­pa­da jem­gy­ýe­tiň ýo­ka­ry gat­la­gy­nyň we­kil­le­ri­niň sa­ýa­wa­ny ula­nyp, ma­ha­ba­ty­ny ýe­tir­me­gi bi­len bu en­jam el­ýet­mez ha­ryt­la­ryň bi­ri­ne öw­rül­ýär. Gün­ba­tar ýurt­lar­da bu en­jam ki­tiň süň­kün­den ýa­sa­lyp, üs­ti agaç­dyr ga­la­ýy, al­ýu­min­dir aý­na bi­len ör­tül­ýär. 1830-njy ýyl­da te­le­ke­çi Jeýms Smit «Sons» at­ly sa­ýa­wan dü­ka­ny­ny aç­ýar we bu dü­kan hä­zir­ki wagt­da hem Lon­don­da müş­de­ri­le­ri­ne hyz­mat ed­ýär.
1928-nji ýyl­da oý­lap ta­py­jy Hans Haupt ta­ra­pyn­dan il­kin­ji kö­me­lek gör­nüş­li sa­ýa­wan iş­le­nip dü­zül­ýär. Neý­lon gör­nüş­li ma­ta bi­len üs­ti ýa­py­lan bu en­jam ýe­ňil we berk me­tal­lar bi­len kä­mil­leş­di­ril­ýär. 1969-njy ýyl­da Bred­ford
Fi­lips ep­len­ýän sa­ýa­wa­ny üçin pa­tent al­ýar. Ýö­ne ep­len­ýän sa­ýa­wa­nyň ga­ty çyl­şy­rym­ly bo­lan­dy­gy üçin bu en­ja­myň kä­mil­leş­di­ril­me­gi do­wam et­di­ril­ýär. Hä­zir­ki wagt­da sa­ýa­wa­nyň ep­len­ýän, aw­to­ma­tik, ki­çi, uly, ýe­le we gu­rak ho­wa çy­dam­ly bir­nä­çe gör­nü­şi, şol san­da gül ýa­ly açyl­ýan, «akyl­ly» we uç­ýan gör­nüş­le­ri bar. Şeý­le hem ça­ga­lar üçin ni­ýet­le­nen na­gyş­ly, dür­li şe­kil­li ki­çi­jik gör­nüş­le­ri hem bar.

Gy­zyk­ly mag­lu­mat­lar

1959-njy ýyl­da Ga­wai­dä­ki myh­man­ha­na­la­ryň bi­rin­de myh­man­la­ra il­kin­ji ge­zek bul­gu­ry­na ki­çi­jik sa­ýa­wan ber­ki­di­len içim­lik­ler hö­dür­len­ýär.
1965-nji ýyl­da Ken­net Harz it­ler we pi­şik­ler üçin sa­ýa­wan oý­lap tap­ýar.
2011-nji ýyl­da eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa sa­ýa­wan ýa­salyp, bu «ýa­şyl» sa­ýa­wan ösüm­lik ma­te­ri­al­la­ryn­dan, şeý­le hem gaý­ta­dan iş­le­nen «Coca-Cola» çüý­şe­le­rin­den ön­dü­ril­di.
2016-njy ýyl­da öý­jük­li te­le­fo­nyň
«Blue­tooth»-yna bi­rik­di­ril­ýän «akyl­ly» sa­ýa­wan iş­le­nip dü­zül­di. Bu sa­ýa­wan eýe­si­ne ho­wa mag­lu­ma­ty­ny sms ed­ýär.
2018-nji ýyl­da Ýa­po­ni­ýa­da uç­ýan sa­ýa­wan iş­le­nip dü­zül­di. Bu sa­ýa­wan ut­ga­şyk­ly he­re­ket edip, eýe­si­ni ýa­gyş­dan go­ra­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА