Türkmenistanyň at gazanan artisti Gülälek Akmyradowa sahnalardaky we filmlerdäki dürli keşpleri bilen giňden tanalýar. Ol 20 ýyldan gowrak wagt bäri Türkmenistanyň Baş akademiki drama teatrynyň aktrisasy bolup zähmet çekýär. Soňky ýyllarda ol teatr režissýory hünärinde hem özüni synap görýär. Gülälek özüni ilkinji nobatda teatr artisti hasaplaýar. Oňa teatrda iň gowy keşpleriň onlarçasyny ýerine ýetirendigi üçin hem-de Garaşsyz Türkmenistanyň milli teatr sungatyny ösdürmekde we halk köpçüligine ýaýmakda bitiren hyzmatlary göz öňünde tutulyp, 2008-nji ýylda «Türkmenistanyň at gazanan artisti» diýen hormatly at dakyldy. Şeýle hem ol «Türkmenistanyň Garaşsyzlygynyň XX ýyllygyna» atly ýubileý medalynyň eýesi, Türkmenistanyň Prezidentiniň «Türkmeniň Altyn asyry» bäsleşiginiň ýeňijisidir. Golaýda biz özüniň tebigydan owadan sesi bilen tanalýan ruhubelent zenan Gülälek Akmyradowa bilen söhbetdeşlik guradyk.
– Gülälek, söhbetdeşligimiziň başyny şu sowaldan başlasak ýerlikli bolarmyka diýýärin. Siziň aktrisa bolmak baradaky kararyňyza kimdir biriniň täsiri boldumy?
– Çagalygymdan gyzlaryň köpüsi ýaly arzuwçyldym. Ejemiň okaýan çeper eserleri mende edebiýata bolan çynlakaý höwes döretdi. Şeýlelikde, mekdebi tamamlap Magtymguly adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň türkmen dili we edebiýaty fakultetine okuwa girmäge synanyşdym. Dogrusy, meniň ol synanyşygym şowsuz boldy. Ýöne durmuşymyň şol şowsuzlygy arkaly täze maksatlara tarap ýol açyldy. Elbetde, artist bolmak baradaky maksadymda ejemiň hyzmaty uly. Men okuwçy döwrümde-de mekdepde geçirilýän döredijilik çärelerine işjeň gatnaşýardym. Edebiýat, sungat, žurnalistika we mugallymçylyk bilen deň derejede gyzyklanýardym. Meniň bu meýillerimi ejem makullaýardy. Ejem Aýnabat geçen asyryň altmyşynjy ýyllarynda Marydaky mugallymçylyk mekdebinde okaýan döwürleri, Mary etrabynyň medeniýet öýündäki gurnaga gatnapdyr. Şol döwürde ejem wokal aýdymlary aýdyp, medeni çäreleriň alypbaryjysy hökmünde tanalypdyr. Ejem nahar taýynlaýan ýa-da bir işe güýmenen wagty ýuwaşjadan hiňlenende, mahmal owazy hiç kimi biparh goýanokdy. Jigilerimi ýatyranda aýdýan hüwdüleri hem özboluşlydy… Biraz gamgyndy… Indi-indiler ejemiň owazynda, arzuwlarynyň zarynyň bolandygyna düşünýärin. Göwnüme bolmasa, ejem maňa öz arzuwlaryny miras goýup giden ýaly duýgulary başdan geçirýärin.
– Türkmen döwlet medeniýet institutynyň “Teatr sungaty” fakultetiniň “Drama we kino aktýory” bölüminde alan bilimiňiz Mollanepes teatrynda zähmet ýoluna düşeniňizden soň ýeterlik boldumy?
– Adam ömürboýy okap ýörse-de, heniz öwrenilmedik zatlaryň aňyrsy-bärsi görnenok. Hem aňyrdan gelýän gymmatlyklary öwrenmeli, hem täzeliklerden habarly boljak bolmaly.
– Türkmen döwlet medeniýet institutynda okan döwrüňizde haýsy halypalardan tälim aldyňyz?
– Talyplyk ýyllary ynsanyň iň bagtly günleridir. Biziň kämillige barýan ýolumyzda Türkmenistanyň halk artisti Oguldurdy Mämmetgulyýewa, «Aktýoryň ussatlygy» sapagyndan tälim beren Türkmenistanyň kinematografiýa birleşiginiň agzasy, kinorežissýor, ssenariçi Öwlüýäguly Kulyýew, kinorežissýor Durdy Nyýazow, sahna ussady, Türkmenistanyň at gazanan artisti Oguljan Nyýazberdiýewa dagynyň aýratyn zähmetleri bar. Çünki olar öz ýörelgelerinde berk durýan, talapkär mugallymlardy, olaryň eden talaplary bize diňe ýagşylyk bolup dolandy.
– Talyplyk ýyllaryňyz sapakda ýerine ýetiren keşbiňiziň haýsysy ýadyňyzda galdy?
– Ýadymda galan wakalaryň biri, 2-nji ýyl talypdym. Bir gün men sapakda haýsydyr bir zenanyň içgepletmesini keşbe girip beýan etmelidim. Men şonda öz durmuşymda emele gelen ýagdaý arkaly gahrymanyň keşbini ýüze çykarmakçy bolanymda, monologymy ünsli diňläp oturan mugallymymyz Oguldurdy Mämmetgulyýewa: «Ýok, bul-a bolmady. Bu janlandyran keşbiň seniň özüň ýaly-la, maňa sen däl, gahrymanyň içki dünýäsi gyzykly. Sen bar, ol ýok. Hany ol?» diýip, soragly nazaryny maňa gönükdiripdi.
– Teatrda döredijilik ýoluna düşeniňizden soň, haýsy sahna oýnuna gatnaşdyňyz. Elbetde ähli zadyň başy näbellilikden başlanansoň, size-de birbada ýeňil düşen däl bolsa gerek!
– 1998-nji ýylda Türkmen döwlet medeniýet institutynyň drama we kino aktýory bölümini tamamlap, şol ýyl ozalky Mollanepes adyndaky Türkmen döwlet akademiki drama teatrynda döredijilik ýoluna düşdüm. Teatrda turuwbaşdan ussat režissýor, Türkmenistanyň halk artisti Täçmämmet Mämmetweliýew bilen işleşmek miýesser etdi. Men bu teatrda ilkinji gezek «Gala» spektaklynda köpçülik sahnasynda çykyş edipdim. Şol wakanyň ýyly, aýy, güni, sagadyna çenli ýadymda. Ilkinji gezek uly artistler bilen mukaddes sahna çykmak, olaryň keşpdäki durmuşyny ýakyndan synlamak, indi görüp otursam, durmuşymyň aýgytly sahypalarynyň biri eken. Şonda mugallymyň gahrymanyň dünýäsi barada aýdanlary ýüregime jüňk boldy. Şol gün sahnada meniň tanaýan artistlerimden nam-nyşan ýokdy. Diňe keşplerdäki gahrymanlar bardy. Şeýlelikde, meniň durmuşymda täze döwür başlap, milli dramaturgiýanyň we dünýäniň nusgawy eserlerinden sahnalaşdyrylan spektakllarda maňa birnäçe keşpleri ynanyp başladylar. Ajaýyp eserler bilen dünýä döwletleriniň onlarçasynyň sahnalarynda çykyş etdik. Şol sahnalarda türkmen diliniň şirinligi bilen dürli gahrymanlara jan berdik.
– Siz teatryň ýanynda döredilen 10 aýlyk “Teatr studiýasynda” hem mugallymçylyk etdiňiz. Siziň ýetişdiren talyplaryňyzyň arasyndan öňe saýlananlary boldumy? Eger şeýle bolsa olardan käbirini ýatlap geçseňiz?
– Hawa, şol teatr studiýasynda bu ugurdan ilkinji tälim alyp, şu wagt türkmen teatr sungatynda, sungatyň beýleki ugurlarynda kämilleşýän ýaşlardan mysallar bar. Häzirki döwürde biziň Türkmenistanyň Baş akademiki teatrynyň sahnasynda gahryman ýigitleriň keşbiniň birnäçesini döredip, halypalaryň ynamyny gazanan ýaş artist Begenç Garlyýewiň, Marynyň Kemine adyndaky drama teatrynyň ýaş režissýory Läle Esenowanyň, ýene biziň teatrymyzda zähmet çekýän zehinli gyzlar Şemşat Hotjyýewanyň, Ogulgöwher Muhammedowanyň we başga-da birnäçe oglan-gyzlaryň teatr ugrundan geljegi uly bolar diýip pikir edýärin.
– Ozalky Mollanepes teatryndan başlan zähmet ýoluňyz indi durmuşyňyzda 20 ýyldan gowrak wagt bäri dowam edýär. Ady rowaýata öwrülen bu teatryň meşhur sahna ussatlarynyň başda sizi nähili garşylandyklary barada gürrüň beräýseňiz?
– Ýaş artist hemişe gaty seresaplylyk bilen kabul edilýär, menem şeýle aktrisalaryň hataryndadym. Islendik kärde-de täze işgäriň peýda bolmagy halypalarda gyzyklanma döredýän bolmaly. «Bu gelen kim? Biziň ýolumyzy dowam etdirip biljekmi ýa-da orta ýolda yzyna gaýtjakmy? Ukyp-başarnygy, zehini nähilikä? Häsiýet babatda neneňsi?». Garaz, şu kysmy sowallary halypalaryň gabat gelen ýerlerinde, olaryň gözlerinden okaýardym. Elbetde topardaky halypalar tötänden bolaýan säwliklere sabyrly bolsalar-da, talabediji sahna ussady, Türkmenistanyň halk artisti Ýelizaweta Garaýewa ýaly ägirtleriň içiňden parran geçip gidýän içgin bakyşlary şu günki ýaly ýadymda. Ýöne her niçikde bolsa, olar sungat adamlary bolansoň, dözümsiz bolup, elmydama özboluşly, ugurtapyjylygy bilen göwnümize degmän düşündirýärdiler. Olar hiç wagt hem özleriniň halypadygyny görkezjek bolup çytraşmaýardylar. Islendik wagt kömege taýyndylar. Has takygy, halypalar ýaşlardan bir zat talap etseler, diňe halypanyň derejesinde talap edýärdiler.
– Gülälek, men teatryň repertuary bilen tanyşdym welin, siz köp sanly spektaklda esasy keşpleri ýerine ýetiripsiňiz. Bularyň ählisi dürli häsiýetdäki zenanlaryň keşplerini açmaga, siziň drama artisti bolup kämilleşmegiňize ýardam berendir diýip pikir edýärin. Şu ýerde ýene bir sowal bizi gyzyklandyrýar, geçen asyryň 50-nji ýyllarynda ýazylan käbir pýesalaryň häzirki döwre nädereje laýykdygy, häzirki ýaş nesillere näderejede düşnüklidigi barada gürrüň berseňiz?
– Toparymyzyň sahnalaşdyrýan pýesalarynyň möwritini geçirýän sahna oýunlar däldigini, hiç haçan könelmeýän täze sahna oýunlarydygyny belläsim gelýär. Has irki döwürlerde ýazylan dünýä belli nusgawy eserlerden hem sahna oýunlary goýulýar. Teatr – duýgularyň mesgeni. Bu ýerde pikirden hem öňde duýgy çöşlenilýär. Mysal üçin, ynsanyň içki duýgularyny inçelik bilen yzarlaýan söýgi temasy hiç wagt könelmez. Tomaşaçy sahnadan özüne gerekli zady alýar, oňa özüçe baha berýär, zerur halatynda öz durmuşynda ulanýar. Men ol sahna oýunlarynyň hiç haçan hem öz gymmatyny ýitirmejekdigine ynanýaryn.
– Haýsy keşpleri oýnamak isleýäňiz?
– Keşbiň gowudygyny ýa-da erbetdigini doly aýdyp bolmajak mahaly has-da gyzykly. Dogrusy, maňa ykbaly çylşyrymly adamlaryň keşbini oýnamak has gyzykly.
– Edebiýat bilen sahnanyň arabaglanyşygy barada aýdaýsaňyz?
– Edebiýat we sungat her bir adamyň durmuşynda aýratyn orun eýeleýär. Hatda jemgyýetiň durmuşyny edebiýatsyz we sungatsyz göz öňüne getirip bilmeris. Edebiýat söz sungaty bolup, olar arkaly sahna eserleri döredilýär. Sahna üçin niýetlenip ýazylan eserler bizi durmuşa atarýar, öwredýär we ondan özümiziň iň näzik ruhy duýgularymyzy tapýarys. Edebiýat durmuşa akyl ýetirmäge kömek edýän bolsa, sahna olary janlandyrýar. Ýazyjy öz pikirini, duýgularyny we dünýägaraýşyny ýüze çykaryp, okyja täsir etmek üçin edebi eserleri döredýär. Režissýoryň esasy maksady hem şundan ybarat. Sahna bilen edebiýat bir-biri bilen özara baglanyşykly bolup, olaryň biri beýlekisine has çuňňur düşünmäge mümkinçilik berýär. Has takygy, sungatlar bir-birine geçip, olaryň bir görnüşi özüniň dowamatyny we üstüniň ýetirilmesini beýleki bir sungatda ýüze çykarýar. Durmuş bilen bile dörän bu iki ugur biri-biri bilen aragatnaşykda durmuşyň dürli wakalaryny we adamlaryň içki duýgularyny ýüze çykarýar.
– Söýüp okaýan ýazyjy-şahyrlaryňyz barmy?
– Özüme hem-de töweregimdäki dünýä düşünmäge kiçijigem bolsa kömek edýän eserleri okamagy has gowy görýärin. Köplenç Magtymgulynyň, Gurbannazar Ezizowyň goşgularyny, daşary ýurt ýazyjylaryndan liwan-amerikan ýazyjysy Jebran Haliliň, awstriýaly ýazyjy Stefan Sweýgiň eserlerini okaýan.
– Siziň gatnaşmagyňyzda belli bir döwürlerde birnäçe filmler hem surata düşürilip tomaşaçylara ýetirildi. Olaryň içinde haýsy keşp siziň göwnüňizden turdy?
– Dogrusy, filmlerdäki keşplerimi gutarnykly hasap edemok, has gowy edip bolardy diýip pikir edýärin. «Şa geňeşiniň öň ýany» filminde gahryman gelniň başdan geçirýän wakalary gaty gyzykly hem tolgundyryjy bolupdy…
– Meniň pikirimçe, siz harby durmuş bilen baglanyşykly filmde ýerine ýetiren keşbiňiz bilen köpleriň ýadynda galdyňyz. «Kasam edýäris» filminde siz kiçi leýtenant Döwletowanyň keşbini ýerine ýetireniňiz ýadymda…
– Bu filmde surata düşmek üçin menden başga-da birnäçe gyz çagyrylypdy, biz bu filmi surata düşürmek üçin daga gidipdik, şol ýerde meýdan şertlerinde ýaşap, harby tälimler bilen meşgul bolup, daga dyrmaşmak üçin alpinistlerden sapak alypdyk.
– Kinodaky wakalaryň durmuşyňyza täsirini ýetiren halatlary boldumy?
– Aslynda, her keşp bir yz goýýar. «Kasam edýäris» filminden soň, harby gyzlar ýaly tutanýerli, dogumly häsiýetler mende-de kemala gelen ýaly boldy. Iň soňky düşen «Zybagözel» atly filmden soň biraz ýumşadym öýdýän. Sebäbi filmdäki rowaýata çalymdaş wakada Zybagözeliň ejesi – meniň keşbimiň gahrymany şeýle ýumşak häsiýetli zenan. Ýanýoldaşy şol bir ýumşy näçe gezek buýursa-da, ol şonça gezek gaşyny çytman ýerine ýetirýär.
– Režissýorlar bilen işleşeniňizde kynçylyk ýüze çykýan halatlary bolýarmy?
– Hawa, režissýor Orazmyrat Gummadow ynjykdan juda talabediji adamdy. Iş gyzykly geçýärdi. Režissýor bilen käte düşünişmezlik bolup, bize gygyrýan halatlary hem bolýardy, ýöne, onuň soňy ýokdy, hat-da gatyrak gidenligi üçin bizden öňürdip, ötünç soraýardy. Şonuň üçin hemmämiz onuň bilen hoşamaý gatnaşykda bolýardyk.
– Sahnada ýa-da filmde, esasan, kimiň pikiri möhüm rol oýnaýar?
– Eseri düzmäge gatnaşýan adamlaryň ählisiniň pikirini hormatlamak hemmeleriň borjy. Ýöne, esasy söz režissýoryňky. Ýazyjy haýsam bolsa bir pikiri orta atyp, eser ýazýar. Režissýor ýazyjynyň eserdäki öňe sürýän ideýasyny nähili ýol bilen nirä çenli alyp gitmelidigini kesgitleýär. Artist bolsa, şol pikirleri jemläp, özünem goşup, keşp döredýär. Haýsy artistiň öz pikiri, söýgüsi çuň bolsa, şonuň keşbi hem täsirli bolýar. Keşpleriň jemlenmesinden hem sahna oýny emele gelýär.
– Geljekki meýilnamalaryňyz barada hem durup geçseňiz?
– Häzirki wagtda men meşhur britan dramaturgy Piter Şefferiň «Amadeý» atly pýesasyny tanymal terjimeçi Çary Geldimyradowa terjime etdirip, öz iş meýilnamama goşdum. Eger-de ähli zat ugruna bolsa, onuň geljekde şowly sahna eserleriniň biri boljakdygyna ynamym uly.
– Häzire çenli siziň režissýorlygyňyzda haýsy sahna oýunlary tomaşaçylara hödürlendi?
– Häzire çenli dramaturg Gowşutgeldi Daňatarowyň «Yşgyň gämisi», rus ýazyjysy Anton Çehowyň «Aýy» pýesasy esasynda sahnalaşdyrylan adybir sahna eseri, iňlis dramaturgy Wilýam Şekspiriň «Romeo we Julýetta», dramaturg Taňryberdi Hojakgaýewiň «Wah, siz aýallar…» sahna oýunlarynda özümi režissýor hökmünde synap gördüm. Olar giň halk köpçüligine hödürlendi. Tomaşaçylarymyz halan bolsalar zähmetimiziň ýerine düşdügi bolardy.
– Gülälek, siziň bilen söhbetdeşlik gaty gyzykly boldy. Şeýle gyzykly söhbetdeşlik üçin okyjylaryň adyndan köp sagbolsun aýdýarys. Teatrda, kinoda, teleradioýaýlymlardaky çykyşlaryňyzda üstünlik arzuw edýäris.
– Sag boluň!
Söhbetdeş bolan Ýegenmämmet Taýlyýew.
«Zaman-Türkmenistan».