24-nji maý­da “Awa­za” mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gyn­da Türk­me­nis­ta­nyň VIII Hal­ka­ra Gaz kong­re­si we oňa ba­gyş­la­nan pu­dak­la­ýyn ser­gi öz işi­ni ta­mam­la­dy. Bu çä­re ener­ge­ti­ka pu­da­gyn­da hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gyň ös­dü­ril­me­gi­ne tä­ze iter­gi ber­di.
Kong­re­se dür­li mi­nistr­lik­le­riň, pu­dak eda­ra­la­ry­nyň, iri hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ryň we ne­bit-gaz pu­da­gyn­da ägirt uly tej­ri­be­si bo­lan ne­bit­gaz kom­pa­ni­ýa­la­ry­nyň we­kil­le­ri­niň gat­naş­ma­gy dün­ýä­niň işe­wür to­par­la­ry­nyň ägirt uly yk­dy­sa­dy müm­kin­çi­li­gi bo­lan Türk­me­nis­tan bi­len öza­ra gat­na­şyk­la­ry ýo­la goý­ma­ga uly gy­zyk­lan­ma bil­dir­ýän­di­gi­niň su­but­na­ma­sy­na öw­rül­di. Oňa dün­ýä­niň 36 döw­le­tin­den, şol san­da ABŞ-dan, Ýa­po­ni­ýa­dan, Hy­taý­dan, Ko­re­ýa Res­pub­li­ka­syn­dan, Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gin­den, Rus­si­ýa­dan we GDA-nyň beý­le­ki ýurt­la­ryn­dan, şeý­le hem BAE-den, Tür­ki­ýe­den, Ma­laý­zi­ýa­dan, Sin­ga­pur­dan, Eý­ran­dan, Ow­ga­nys­tan­dan, Pa­kis­tan­dan we­ki­li­ýet­le­riň 300-den gow­ra­gy gat­naş­dy. Hal­ka­ra gaz kong­re­si­niň işi­niň bar­şyn­da bel­le­ni­li­şi ýa­ly, Türk­me­nis­ta­nyň hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­niň ýol­baş­çy­ly­gyn­da yzy­gi­der­li dur­mu­şa ge­çi­ril­ýän ener­ge­ti­ka sy­ýa­sa­ty ýur­du­my­zyň ýan­gyç-ener­ge­ti­ka top­lu­my­nyň hem­me­ta­rap­la­ýyn ösü­şi­ne we onuň hal­ka­ra ener­ge­ti­ka ul­ga­my­na saz­la­şyk­ly go­şul­ma­gy­na gö­nük­di­ri­len­dir. Ýur­du­myz­da bu ul­gam­da ama­la aşy­ryl­ýan giň möç­ber­li ma­ýa go­ýum tas­la­ma­la­ry­nyň di­ňe bir yk­dy­sa­dy bäh­bi­di bol­man, eý­sem, ol se­bit­le­ýin ener­ge­ti­ka howp­suz­ly­gy­nyň ber­ki­dil­me­gin­de mö­hüm orun eýe­le­ýär.
Mä­lim bol­şy ýa­ly, Türk­me­nis­tan yk­rar edi­len te­bi­gy gaz gor­la­ry bo­ýun­ça dün­ýä­de dör­dün­ji or­ny eýe­le­ýär. Hä­zir­ki dö­wür­de ol Mer­ke­zi Azi­ýa se­bi­tin­de “ma­wy ýan­gy­jy” esa­sy ug­rad­ýan ýurt­la­ryň ha­ta­ry­na go­şul­dy. Amat­ly geo­sy­ýa­sy ýag­da­ýy we ug­le­wo­do­rod se­riş­de­le­ri­ne baý ýa­tak­la­ry bi­len ýur­du­myz dür­li ugur­lar, şol san­da Ýew­ro­pa we Azi­ýa ba­zar­la­ry bo­ýun­ça ga­zyň eks­por­tu­ny mun­dan beý­läk-de art­dyr­mak üçin ägirt uly kuw­wat­lyk­la­ra eýe­dir.
“Gal­ky­nyş” gaz kä­ni ýur­du­my­zyň ýan­gyç-ener­ge­ti­ka top­lu­my­nyň ösü­şi­niň esa­sy ugur­la­ry­nyň bi­ri bo­lup dur­ýar. Hä­zir­ki dö­wür­de bu kän­de se­na­gat taý­dan aba­dan­laş­dyr­mak iş­le­ri al­nyp ba­ryl­ýar. Bu iş­le­ri “Türk­men­gaz” döw­let kon­ser­ni da­şa­ry ýurt­ly hyz­mat­daş­la­ry bi­len bi­le­lik­de alyp bar­ýar. Bu ýer­de ýyl­da 30 mil­liard kub metr ha­ryt­lyk ga­zy ön­dür­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­ýän des­ga­lar top­lu­my ulan­ma­ga be­ril­di.
Pa­kis­ta­nyň ne­bit we te­bi­gy se­riş­de­ler mi­nist­ri je­nap Jam Ka­mal Han we Ko­re­ýa­nyň gaz kor­po­ra­si­ýa­sy­nyň pre­zi­den­ti je­nap Sang-Hun Li öz çy­kyş­la­ryn­da dün­ýä ba­zar­la­ry­na türk­men te­bi­gy ga­zy­nyň eks­por­tu­nyň ös­dü­ril­me­gi bi­len bag­la­ny­şyk­ly me­se­le­ler ba­ra­da aýt­dy­lar. Azi­ýa ýurt­la­ry­nyň yk­dy­sa­dy ösü­şi, ila­tyň sa­ny­nyň art­ma­gy we mil­li yk­dy­sa­dy­ýet­le­riň ýo­ka­ry sarp edi­ji­li­gi şert­le­rin­de eko­lo­gi­ýa taý­dan aras­sa ha­sap­la­nyl­ýan ener­gi­ýa se­riş­de­le­ri­ne gy­zyk­lan­ma­lar yzy­gi­der­li ar­tar.
Şeý­le­lik­de, soň­ky ýyl­lar­da dün­ýä­niň bir­nä­çe se­bit­le­rin­de gy­sy­lan te­bi­gy ga­zyň önüm­çi­lik möç­ber­le­ri­niň art­ýan­dy­gy­nyň gö­ze il­ýän­di­gi­ne ga­ra­maz­dan, Türk­me­nis­tan­dan tur­ba­ge­çi­ri­ji­ler ar­ka­ly ýan­gyç aky­my dur­nuk­ly we uzak­ möh­let­le­ýin esas­da ug­ra­dy­lar. Mu­nuň özi bäs­deş­li­ge ukyp­ly we sarp edi­ji­le­riň is­leg­le­ri­ne la­ýyk gel­ýär di­ýip, çy­kyş eden­ler bel­le­di­ler. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, Türk­me­nis­tan – Hy­taý hal­ka­ra gaz ge­çi­ri­ji­si­niň kuw­wat­lyk­la­ry­ny art­dyr­ma­gyň, onuň “Be­ýik ýü­pek gaz ýo­ly” ul­ga­my­na go­şul­ma­gy­nyň we Azi­ýa – Ýu­waş um­ma­ny se­bit­le­ri­niň ýurt­la­ry­nyň gat­naş­ma­gy­nyň müm­kin­çi­lik­le­ri sel­je­ril­di.
Hy­ta­ýyň “CNPC In­ter­na­tio­nal Turk­me­nis­tan” mil­li ne­bit­gaz kor­po­ra­si­ýa­sy­nyň baş di­rek­to­ry je­nap Den Min­min türk­men hyz­mat­daş­la­ry­nyň bi­le­lik­dä­ki işi­niň ne­ti­je­le­ri­ne ýo­ka­ry ba­ha ber­di. Önüm paý­laş­mak ha­kyn­da­ky şert­na­ma la­ýyk­lyk­da, müň­ler­çe türk­men hü­när­men­le­ri­niň iş­le­ýän CNPC kom­pa­ni­ýa­sy Türk­me­nis­tan – Hy­taý gaz ge­çi­ri­ji­si üçin esa­sy çig mal çeş­me­le­ri­niň bi­ri bo­lup dur­ýan “Bag­ty­ýar­lyk” çä­gin­dä­ki ýa­tak­da göz­leg, aba­dan­laş­dy­ryş we öz­leş­dir­mek iş­le­ri­ni alyp bar­ýar­lar. “Türk­men­gaz” döw­let kon­ser­ni bu ug­ruň işe gi­ri­zi­len döw­rün­den baş­lap, 110 mil­liard kub metr­den gow­rak te­bi­gy gaz ug­rat­dy.
CNPC kom­pa­ni­ýa­sy­nyň ug­ra­dan ga­zy bol­sa, 60 mil­liard kub metr­den gow­rak. Bu tas­la­ma gö­nük­di­ri­len ma­ýa go­ýum­la­ryň umu­my muk­da­ry şu ýy­lyň ahy­ry­na çen­li ABŞ-nyň 7 mil­liard dol­la­ry­na go­laý­lar. Onuň çäk­le­rin­de çä­giň seýs­mi­k bar­lag­la­ry ýe­ri­ne ýe­ti­ril­di, sy­nag we ula­nyş gu­ýu­la­ry­nyň 115-si bu­raw­lan­dy, ze­rur önüm­çi­lik, ulag we dur­muş dü­zü­mi dö­re­dil­di. Bu ýer­de gur­lan ga­zy gaý­ta­dan iş­le­ýän kär­ha­na­la­ryň ýyl­lyk kuw­wa­ty 13 mil­liard kub met­re ýe­ti­ril­di.
Ener­ge­ti­ka Har­ti­ýa­sy­nyň Sek­re­ta­ria­ty­nyň baş ge­ňeş­çi­si dok­tor Ho­se Alek­sand­ro Kar­ba­lo Leý­da fo­ru­ma gat­na­şy­jy­la­ra Türk­me­nis­ta­nyň Ener­ge­ti­ka Har­ti­ýa­sy­nyň Kon­fe­ren­si­ýa­sy­na baş­lyk­ly­gy­nyň çäk­le­rin­de ýe­ri­ne ýe­ti­ri­len iş­ler ha­kyn­da mag­lu­mat ber­di. Hu­su­san-da, ener­gi­ýa gö­te­ri­ji­le­riň kö­pu­gur­ly­ly­gy­ny üp­jün et­mek, ola­ryň ge­og­ra­fi­ýa­sy­ny gi­ňelt­mek ýa­ly ener­ge­ti­ka pu­da­gyn­da­ky hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gyň mö­hüm ugur­la­ry­na aý­ra­tyn üns be­ril­ýär.
Ne­ti­je­li­lik, ener­gi­ýa tyg­şyt­la­ýyş, tä­ze­çil teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň we do­lan­dy­ry­şyň döw­re­bap usul­la­ry­nyň or­naş­dy­ryl­ma­gy, onuň eko­lo­gi­ýa ug­ry we gaý­ta­dan di­kel­dil­ýän ener­gi­ýa çeş­me­le­ri­niň peý­da­la­nyl­ma­gy, hal­ka­ra ýan­gyç akym­la­ry­nyň yg­ty­bar­ly­ly­gy we howp­suz­ly­gy, ener­gi­ýa gö­te­ri­ji­le­riň deň­hu­kuk­ly we açyk­lyk esa­syn­da hal­ka­ra üs­ta­şyr ge­çel­ge­le­riň üp­jün edil­me­gi, yk­dy­sa­dy we tä­jir­çi­lik taý­dan esas­lan­dy­ryl­ma­gy, ener­ge­ti­ka pu­da­gyn­da­ky ma­ýa go­ýum işi, ma­ýa go­ýum­la­ryň ne­ti­je­li­li­gi­niň we ola­ryň go­rag­ly­ly­gy­nyň ýo­kar­lan­ma­gy ýa­ly ugur­lar mö­hüm ha­sap­la­nyl­ýar.
Gel­jek hep­dede Aş­ga­bat­da bol­jak Ener­ge­ti­ka Har­ti­ýa­sy­nyň no­bat­da­ky mas­la­ha­tyn­da ener­ge­ti­ka ul­ga­myn­da bar bo­lan hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gyň gu­ral­la­ry­ny kä­mil­leş­dir­me­giň me­se­le­le­ri, hal­ka­ra hu­ku­gyň we döw­let­ler hem-de hal­ka­ra gu­ra­ma­lar ta­ra­pyn­dan bu ugur­da top­la­nan döw­re­bap tej­ri­be­le­riň umu­my yk­rar edi­len ka­da­la­ry­nyň esa­syn­da ener­ge­ti­ka se­riş­de­le­ri­ni üs­ta­şyr ge­çir­me­giň me­se­le­le­ri bo­ýun­ça köp­ta­rap­la­ýyn Çar­çu­wa­ly yla­la­şy­gy taý­ýar­la­ma­gyň me­se­le­le­ri jik­me-jik ara al­nyp mas­la­hat­la­şy­lar.
“To­tal”, “Dra­gon Oil”, “Burckhardt Comp­res­si­on”, “Eriell Group” kom­pa­ni­ýa­la­ry­nyň, Gru­zi­ýa­nyň Döw­let ne­bit­gaz kor­po­ra­si­ýa­sy­nyň we­kil­le­ri öz çy­kyş­la­ry­ny Türk­me­nis­ta­nyň gaz se­riş­de­le­ri­ni öz­leş­dir­mek­de hyz­mat­daş­ly­gyň gel­jek­ki ugur­la­ry­na ba­gyş­la­dy­lar.
Kong­re­siň ikin­ji gü­ni bir­nä­çe mow­zuk­la­ýyn mas­la­hat­lar­dan yba­rat bol­dy. Ola­ryň bi­ri Türk­me­nis­tan – Ow­ga­nys­tan – Pa­kis­tan – Hin­dis­tan gaz ge­çi­ri­ji­si­niň gur­lu­şy­gy­nyň tas­la­ma­sy­na ba­gyş­lan­dy. Gaz ge­çi­ri­ji­si­niň 214 ki­lo­metr­lik türk­men bö­le­gi­niň gur­lu­şy­gy işiň ter­tip­na­ma­sy­na la­ýyk­lyk­da al­nyp ba­ryl­ýar. Ony 2018-nji ýy­lyň ahy­ry­na çen­li do­ly ta­mam­la­mak me­ýil­leş­di­ril­ýär. Şu ýy­lyň ýan­war aýyn­da Aş­ga­bat­da “TA­PI Pi­pe­li­ne Com­pa­ny Li­mi­ted” we GFR-iň “ILF” kom­pa­ni­ýa­la­ry­nyň ara­syn­da Ow­ga­nys­tan Ys­lam Res­pub­li­ka­sy­nyň we Pa­kis­tan Ys­lam Res­pub­li­ka­sy­nyň çäk­le­rin­de gur­lu­şy­gy des­lap­ky tas­la­ma­laş­dyr­mak we do­lan­dyr­mak bo­ýun­ça hyz­mat­la­ry ýe­ri­ne ýe­tir­mä­ge gö­nük­di­ri­len şert­na­ma gol çe­kil­di. Bu döw­let­le­riň çäk­le­rin­dä­ki teh­ni­ki iş­le­re ba­dal­ga be­ril­di.
2017-nji ýy­lyň do­wa­myn­da göz­leg iş­le­ri top­lu­my­ny, seýs­mi­k bar­lag­la­ryň aero su­ra­ta dü­şü­ri­li­şi, şol san­da TOPH-yň oňyn ug­ru­ny kes­git­le­mek, gaz gy­sy­jy be­ket­le­ri we gaz ge­çi­ri­ji­niň ug­run­da beý­le­ki goş­ma­ça des­ga­la­ry ýer­leş­dir­mek, şeý­le hem bu tas­la­ma­nyň daş­ky gur­şa­wa tä­si­ri­ni anyk­la­mak iş­le­ri­ni ýe­ri­ne ýe­tir­mek me­ýil­leş­di­ril­ýär. Gaz ge­çi­ri­ji­niň ow­gan we pa­kis­tan bö­lek­le­ri üçin baş­lan­gyç teh­ni­ki tas­la­ma­ny, hal­ka­ra sy­nag­la­ry, hu­su­san-da, en­jam­la­ry, tur­ba­la­ry we beý­le­ki önüm­le­ri sa­tyn al­mak bo­ýun­ça sy­nag­la­ry ge­çir­mek, TOPH tas­la­ma­sy bo­ýun­ça anyk ma­ýa go­ýum çöz­gü­di­ni ka­bul et­mek üçin ze­rur res­mi­na­ma­la­ry taý­ýar­la­mak me­ýil­leş­di­ril­di.
“ILF Con­sul­ting En­gi­neers” kom­pa­ni­ýa­sy­nyň do­lan­dy­ry­jy di­rek­to­ry je­nap Ste­fan Býurk­le bu ba­bat­da­ky ha­sap­la­ma­lar bo­ýun­ça anyk mag­lu­mat­la­ry ha­bar ber­di. Ow­ga­nys­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň ma­li­ýe-yk­dy­sa­dy me­se­le­ler bo­ýun­ça baş ge­ňeş­çi­si je­nap Aj­mal Ah­ma­di öz ge­ze­gin­de Ow­ga­nys­ta­nyň TOPH tas­la­ma­sy­na mö­hüm mil­li tas­la­ma hök­mün­de ga­ra­ýan­dy­gy­ny bel­le­di. “In­ter Sta­te Gas Sys­tems” kom­pa­ni­ýa­sy­nyň baş­tu­ta­ny je­nap Mo­bin Sau­lat TOPH gur­lu­şy­gy­ny dün­ýä ener­ge­ti­ka­sy­nyň mö­hüm wa­ka­sy hök­mün­de at­lan­dyr­dy. Pa­kis­ta­nyň hö­kü­me­ti­niň bu tas­la­ma­nyň tiz wagt­da dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ne uly gy­zyk­lan­ma bil­dir­ýän­di­gi­ni nyg­tap, ol hal­ka­ra ener­ge­ti­ka hyz­mat­daş­ly­gy me­se­le­le­ri­ne tä­ze­çil çe­me­leş­me­le­ri we mil­li Li­de­ri­mi­ziň bu mö­hüm pu­dak­da öňe sür­ýän iş­jeň baş­lan­gyç­la­ry üçin hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Gurbanguly Berdimuhamedowa tüýs ýü­rek­den ho­şal­lyk bil­dir­di. Azi­ýa Ösüş Ban­ky­nyň uly ge­ňeş­çi­si je­nap Çin Çun Fong we EY/AHB tas­la­ma­la­ýyn ma­li­ýe­leş­di­riş kom­pa­ni­ýa­sy­nyň ýol­baş­çy­sy dok­tor Se­bast­ýan Ho­fert won Weýs öz çy­kyş­la­ryn­da TOPH tas­la­ma­sy­nyň gur­lu­şy­gy­nyň baş­lan­ma­gy­ny uly ösüş hök­mün­de at­lan­dyr­dy­lar.
Türk­men­ba­şy­da­ky ne­bi­ti gaý­ta­dan iş­le­ýän za­wod­lar top­lu­my­nyň, “Türk­men­geo­lo­gi­ýa” döw­let kor­po­ra­si­ýa­sy­nyň, “Türk­men­gaz” we “Türk­men­ne­bit­gaz­gur­lu­şyk” döw­let kon­sern­le­ri­niň dü­züm bö­lüm­le­ri­niň ýol­baş­çy­la­ry­nyň, şeý­le hem ýur­du­my­zyň yl­my bir­leş­me­le­ri­niň we­kil­le­ri­niň Türk­me­nis­ta­nyň ga­zy gaý­ta­dan iş­le­ýän pu­da­gy­na ma­ýa go­ýum­la­ry gö­nük­dir­me­giň gel­jek­ki ugur­la­ry­na ba­gyş­la­nan çy­kyş­la­ry uly gy­zyk­lan­ma bi­len ka­bul edil­di. Şeý­le­lik­de, ýa­kyn gel­jek­de Türk­men­ba­şy­da­ky ne­bi­ti gaý­ta­dan iş­le­ýän za­wod­lar top­lu­myn­da tä­ze teh­no­lo­gi­ýa gur­na­ma­la­ryň gur­lu­şy­gy me­ýil­leş­di­ril­di. Ola­ryň ha­ta­ryn­da di­zel ýan­gy­jy­ny gid­roa­ras­sa­la­ýyş­dan ge­çir­ýän gur­na­ma, ben­zi­ni ikin­ji ge­zek gid­roa­ras­sa­la­ýyş­dan ge­çir­ýän wo­do­rod önüm­çi­li­gi-des­ga­la­ry we baş­ga-da bir­nä­çe des­ga bar.
Kong­re­se gat­na­şy­jy­la­ryň çy­kyş­la­ryn­da ýan­gyç-ener­ge­ti­ka top­lu­my­nyň işi­niň daş­ky gur­şa­wa tä­si­ri ba­ra­da bir­nä­çe ge­zek aý­dyl­dy. Şu­nuň bi­len bag­ly­lyk­da, Türk­me­nis­ta­nyň te­bi­ga­ty go­ra­mak döw­let sy­ýa­sa­ty­nyň ýur­du­my­zyň eko­lo­gi­ýa aba­dan­çy­ly­gy­nyň üp­jün edil­me­gi­ne gö­nük­di­ri­len­di­gi bel­le­nil­di.
Şeý­le hem şol gün Türk­me­nis­ta­nyň ne­bit­-gaz eda­ra­la­ry­nyň we kon­sern­le­ri­niň ýol­baş­çy­la­ry­nyň da­şa­ry ýurt­ly işe­wür­ler bi­len köpsan­ly du­şu­şyk­la­ry ge­çi­ril­di. Ge­çi­ri­len gep­le­şik­le­riň do­wa­myn­da öza­ra peý­da­ly hyz­mat­daş­ly­gyň ýo­la go­ýul­ma­gy­nyň ýur­du­my­zyň gaz se­na­ga­ty­nyň, döw­le­ti­mi­ziň bäh­bi­di­ne bol­şy ýa­ly, tu­tuş dün­ýä bi­le­le­şi­gi­niň bäh­bi­di­ne kuw­wat­ly müm­kin­çi­lik­le­ri­niň dur­mu­şa ge­çi­ril­me­gi­ni şert­len­dir­jek­di­gi bel­le­nil­di.
VIII Hal­ka­ra gaz kong­re­si­ne gat­na­şy­jy­lar fo­ru­myň ahy­ryn­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ady­na Ýüz­len­me ka­bul et­di­ler.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА