«Bizi bagyşla!»

(Hekaýa)

Ýu­riý Bon­da­rew, rus ýa­zy­jy­sy.

Çyl­şy­rym­ly agyr iş­den ha­lys ýa­dan Pa­wel Ge­or­gi­ýe­wiç Sa­fo­now Gara deňziň ke­naryn­da­ky şy­pa­ha­na­da dynç al­mak mak­sa­dy bi­len ýol­ha­ty al­dy. Ýa­ňy kyr­ky te­ge­län Sa­fo­now bel­li uçar konst­ruk­to­ry bo­lup, ýur­duň uly za­wod­la­ry­nyň bi­rin­de zäh­met çek­ýär­di. Maş­ga­la­sy, bir og­ly bo­lan us­sat hü­när­me­niň işi örän jo­gap­kär­li­di. Ol gü­nor­ta­da go­wy dynç alyp, Mosk­wa do­lan­dy. Ot­ly Sa­fo­no­wyň dog­lan, önüp-ösen we köp ýyl­lap bu ýer­de bol­ma­dyk şä­her­çe­si­niň üs­tün­den geç­ýär­di. Şon­da ol mek­dep ýyl­la­ryn­da­ky il­kin­ji söý­gü­si We­ra­ny ýa­dy­na sal­dy. Dog­duk de­pe­si­ni küý­sän Sa­fo­now şä­her­çä aý­la­nmagy, uzak ýyl­lar­dan soň üýt­gäp, öz­ge­ren zat­la­ry gö­zi bi­len gör­me­gi, ýet­gin­jek­lik ýyl­la­ryn­da­ky ta­nyş-bi­liş­le­ri bi­len gö­rüş­me­gi ýü­re­gi­ne düw­di. Sa­fo­now ikir­jiň­len­män goş­la­ry­ny çe­me­da­na ýer­leş­di­rip, aw­gust aýy­nyň sa­ba-sä­her­le­rin­de ki­çi­jik be­ket­de dü­şüp gal­dy-da, şä­her­çä çen­li py­ýa­da git­me­li di­ýen ka­ra­ra gel­di. Ot­ly­nyň şa­kyr­dy­syn­dan soň, tö­we­re­gi üm­süm­lik gur­şap al­dy.
Ol uzakly gün şä­he­ri aý­la­nyp, ony ta­na­ma­dy. Şä­her­de köp zat öz­ge­ren eken, onuň gö­zü­ne bu şä­her­çe ha­ma­la di­ýer­siň tä­ze­den gur­lan ýa­ly­dy. Sa­fo­no­wyň pal­çyk­dan sal­nan ki­çi­jik öý­le­ri­niň du­ran kö­çe­si­niň ýe­ri­nde in­di uly se­ýil­gäh bar­dy. Ol ke­se otur­gyç­da otu­ryp, se­ýil­gä­hi syn­la­dy. Bu kö­çä­niň öň­ki dur­kun­dan, onuň ça­ga­lyk ýyl­la­ryn­da­ky gör­nü­şin­den nam-ny­şan gal­man eken. Şol wagt Sa­fo­no­wyň ün­sü­ni mek­dep dos­ty Wit­ka­nyň ýa­şan kö­çe­si özü­ne çek­di. Ol hak­da bir zat­lar bil­mek is­le­di: «Ýog­sa-da, ol ni­re­de­kä? Ýag­da­ýy ni­çik­kä?».
Safonow göz­le­ýän ja­ýy­ny ta­pan­soň, ol ýer­de ony gar­ta­şan aýal gar­şy al­dy:
– Ýok, Sne­gi­rew­le­riň maş­ga­la­sy uruş­dan soň bu ýer­den göç­üp gitdiler. Olar Swerd­lowsk­da ýa­şa­ýar öýd­ýän. Wit­ka ol ýer­de za­wo­dyň di­rek­to­ry bo­lup iş­le­ýär. Iki ýyl mun­dan öň zäh­met rug­sa­dy döw­rün­de bu ýe­re ge­lip hem gi­dip­di. Siz onuň nä­me­si bol­ýar­sy­ňyz?
Pa­wel Ge­or­gi­ýe­wiç üns­li diň­läp dur­şu­na, şlýa­pa­sy­ny çy­ka­ryp, ba­şy­ny sy­pa­la­dy-da, gaý­gy­ly hal­da ba­şy­ny ýaý­kap:
– Men onuň daşgynrak ga­ryn­daş­la­rynyň bi­ri – diý­di-de, la­py­keç hal­da as­sy­ryn­lyk bi­len bo­sa­ga­dan aşak düş­di.
In­di ni­rä git­me­li? Şeý­le-de bol­sa, ol kim­dir bi­ri­ni gör­mek umy­dy­ny ýi­tir­me­di. Ol kö­çä­niň iň so­ňun­da­ky We­ra­nyň bir wagt­lar ýa­şan ja­ýy­nyň go­la­ýyn­da­ky der­man­ha­na­ny unut­man eken. Her ni­çik­-de bol­sa, tol­gu­nyp, bu ja­ýa ýa­kyn­laş­dy. Bi­raz de­mi­ni dür­se­mek üçin de­rek­le­riň aşa­gyn­da eg­len­di. Ol maň­laý de­ri­ni sü­pü­rip, ja­ňyň düw­me­si­ne bas­dy. Ga­py­ny We­ra­nyň gar­ran eje­si aç­dy. Ony bir­ba­da ta­na­ma­dyk We­ra­nyň eje­si:
– Eý, Taň­rym Paw­lu­şa, asyl, bu sen­mi? Sag-aman gel­di­ňiz­mi?! – di­ýip, Sa­fo­no­wy gu­jak açyp gar­şy al­dy.
Di­wan­da jaý­la­şyk­ly otu­ran Sa­fo­now hal-ah­wal so­ra­şan­dan soň We­ra­nyň eje­sin­den:
– We­ra ni­re­de? – di­ýip so­ra­dy.
– Paw­lu­şa, ha­ba­ry­ňyz ýok­du­my? In­di We­ra ýok. Ol sö­weş­de we­pat bol­dy, şe­pa­gat uýa­sy­dy – di­ýip, We­ra­nyň eje­si ham­syk­dy. Şon­dan soň, Sa­fo­no­wyň üs­tü­ne dün­ýä ýy­ky­lan ýa­ly bol­dy.
Ol şä­her­çe­dä­ki to­mus­ky gar­ba­nyş­ha­na­la­ryň bi­rin­de uzak wagt­lap otur­dy, soň­ra ýe­ne-de aý­lan­ma­ga çyk­dy, ýö­ne hiç ki­me ga­bat gel­me­di. Ol ag­şam sa­gat on­dan iş­län­de ýa­daw hal­da trol­leý­bus du­ral­ga­sy­na bar­dy. Bir­de­nem onuň göz­le­ri öň­kü­si ýa­ly sak­la­nyp ga­lan bir­ wagt­ky okan mek­de­bi­ne dü­şüp, çalt ädim­ler bi­len ol ýe­re ýö­nel­di. Sa­fo­now mek­dep se­ýil­gä­hin­de ge­zim edip, çagalyk we ýetginjeklik ýyl­la­ry­ny ýat­la­dy. Şol wagt onuň ýa­dy­na özü­niň ma­te­ma­ti­ki gel­je­gi­ne we­li­lik eden Ma­ri­ýa Pet­row­na düş­di. Ma­te­ma­ti­ka mu­gal­ly­my Sa­fo­no­wyň iň go­wy gör­ýän mu­gal­ly­my­dy. Ýö­ne ol in­di gar­rap, bü­tin­leý ýal­ňyz ga­lyp­dy. Mu­gal­lym ze­nan se­ýil­gä­hiň bir kün­jün­dä­ki kö­ne jaý­da ýa­şa­ýar­dy.
Se­ýil­gä­hiň jüm­mü­şi­ne ara­la­şan Sa­fo­now agaç­la­ryň aşa­gyn­da­ky ki­çi­jik ja­ýyň gy­zyl per­de tu­tu­lan pen­ji­re­si­niň öçüg­si ýag­ty­ly­gy­ny gö­rüp, tolgunmadan ýaňa de­mi tu­tul­dy. Olar nä­çe ýyl bä­ri bi­ri-bi­ri­ni gör­män­di­ler. Ol şu ýer­de­mi­kä? Bar­my­ka?
Sa­fo­now çe­kin­jeň­lik bi­len bo­sa­ga­dan ät­läp, ga­raň­ky dä­li­ze gir­di-de ga­py­ny kak­dy. Jo­gap bol­man­soň al­jy­raň­ňy ýag­daý­da ýa­pyk ga­py­ny it­di, ýö­ne ga­py açyl­ma­dy. Ol öz bol­şu­ny ha­la­man, ga­raň­ky dä­li­ziň ug­ry bi­len ser­me­nek­läp yzy­na çyk­mak­çy bol­dy. Şol bar­ma­na hem dä­li­ziň gy­ra­syn­da du­ran bed­rä büd­räp, ala-şa­kyr­dy ses gö­te­ril­di. Bir­de­nem:
– Ol ýer­de kim bar? – di­ýen ses eşi­dil­di.
Bed­rä­ni gal­dyr­mak­çy bo­lan Pa­wel Ge­or­gi­ýe­wiç yzy­na ga­ran­da, ga­py­nyň işi­gin­den özü­ne se­re­dip du­ran gys­ga boý­ly hor­ja ze­na­nyň ýü­zü­ni aýyl-sa­ýyl görme­se-de der­rew ta­nap:
– Ma­ri­ýa Pet­row­na, bu men ta­na­dy­ňyz­my? – di­ýip, ýu­waş­lyk bi­len ses­len­di.
– Içe­ri ge­çiň! – di­ýip, Ma­ri­ýa Pet­row­na my­la­kat­ly­dan ag­ras se­si bi­len jo­gap ber­di. Pa­wel Ge­or­gi­ýe­wiç bed­rä­ni ýe­rin­de goý­dy-da, mu­gal­ly­my­nyň göz­le­ri­ne se­re­dip:
– Ta­na­ma­dy­ňyz öýd­ýän. Ma­ri­ýa Pet­row­na, bu men…
Gar­ry mu­gal­lym ony boý­dan-ba­şa syn­la­dy. Pa­wel Ge­or­gi­ýe­wiç ony ýyl­la­ryň nä­de­re­je­de öz­ger­den­di­gi­ni gö­rüp gy­nan­dy, di­ňe onuň agaran gys­ga saç­la­ry gö­zü­ne ta­nyş gö­rün­di.
– Pa­şa Sa­fo­now… Pa­şa bu sen­mi? – di­ýende Ma­ri­ýa Pet­row­na­nyň se­si san­dy­rap çyk­dy: – Ge­çiň otu­ryň, öýüň ça­lam-çaş­ly­gy üçin ba­gyş­laň! Ha­ny, şu ýe­re ge­çiň! Sto­luň ba­şy­na ge­çiň, Pa­şa…
– Bol­ýa, bol­ýa, men hä­zir! – di­ýip Sa­fo­now, Ma­ri­ýa Pet­row­na­nyň ýe­ke-täk pal­to­sy­nyň asyl­gy du­ran as­gy­jyn­da ýa­pyn­ja­sy­ny, şlýa­pa­sy­ny gys­dy­ryp dur­ka, şa­dy­ýan gür­le­di. Ýö­ne ol özü­niň edil mek­dep okuw­çy­sy ýa­ly al­jy­rap gy­zar­ýan­dy­gy­na dü­şün­me­ýär­di. Olar sto­luň ba­şy­na geç­di­ler. Ma­ri­ýa Pet­row­na, haý­sy­dyr bir pikire gümralyk bi­len ýyl­gy­ryp:
– Bol­ýar, Pa­şa, sag-aman gel­di­ňiz­mi? Ta­nar ýa­ly bol­man­sy­ňyz. Iş sa­pa­ry bi­len bu ýer­le­re düş­dü­ňiz­mi? – diý­di.
– Men ge­çip bar­ýar­dym – di­ýip, ol jo­gap be­rdi. Safonow gü­nor­ta­da dynç alan­dy­gy­ny aýt­ma­dy, se­bä­bi bu hak­da aýtmak bi­ma­ny­dy we oňaý­syz­dy.
– Hä­zir bi­le­je çaý içe­ris… Bi­raz ga­ra­şyň, men hä­zir çaý dem­lä­ýin – di­ýip, Ma­ri­ýa Pet­row­na ýe­rin­den tur­dy, bir­de­nem ys­gyn­dan ga­çan ýa­ly ýe­ne-de otur­dy-da hor­ja el­le­ri­ni sto­luň üs­tün­de go­ýup, ynam­syz ýyl­gyr­dy. – Ha­wa, Pa­şa… Men as­la ga­ra­şa­mok­dym, Pa­şa Sa­fo­now…
– Ma­ri­ýa Pet­row­na, çaý hök­män däl. Men ýa­ňy­ja ag­şam­lyk edin­dim – di­ýip, Sa­fo­now al­jy­raň­ňy ses­len­di.
Ol di­ňe Ma­ri­ýa Pet­row­na bi­len gür­le­şip otur­mak is­le­ýär­di. Ýö­ne Ma­ri­ýa Pet­row­na, ony diň­le­me­ýän ýa­ly, çäý­ne­gi alyp, aş­ha­na ýö­ne­len­de gar­ry mu­gal­ly­myň he­re­ke­ti Sa­fo­no­wa has agyr gö­rün­di.
– Men hä­zir, Pa­şa … Sa­ňa şeý­le diý­ýä­nim üçin ga­ty gör­me. Sen in­di…
Ol sö­zü­ni soň­la­man, aş­ha­na git­di, de­mi­ni dür­sän Pa­wel Ge­or­gi­ýe­wiç ulu­dan de­mi­ni alyp, tö­we­re­gi­ne göz aý­la­dy. Öň­kü­si ýa­ly sak­la­nyp ga­lan bu ki­çi­jik öý­de Ma­ri­ýa Pet­row­na­nyň bir özi ýa­şa­ýar­dy. Hem­me zat öň­ki bol­şy ýa­ly­dy: stol, di­wa­rdaky ha­ly, ki­tap­lar­dan do­ly şkaf; sto­luň üs­tün­de bol­sa, sy­ýa çüý­şe­si, bir top dep­der hem-de yk­jam ýi­ti­le­nen ga­lam­lar ýa­tyr­dy.
Eli çäý­nek­li içe­ri gi­ren Ma­ri­ýa Pet­row­na şa­dy­ýan hal­da:
– Ine, hem­me zat taý­ýar! Ha­ny, on­da Pa­şa, sen özüň hak­da gür­rüň ber­se­ne, ýag­daý­la­ryň ni­çik? Şeý­le-de bol­sa, men sen hak­ynda kän zat bil­ýän. Ga­zet­ler­den ma­ka­la­la­ry­ňy­zy, ki­ta­by­ňy­zy hem oka­dym. Ýog­sa-da, sen öý­len­diň­mi? – di­ýip, gys­san­maç so­ra­dy.
– Ha­wa, Ma­ri­ýa Pet­row­na – di­ýip, Sa­fo­now baş atdy.
Ol oňa şüb­he­li­den my­la­ka­t­ly se­ret­di.
– Ýeri onsoň bagt­ly­myň?
– Bagt­ly ýa­ly öz-ä, Ma­ri­ýa Pet­row­na. Bir og­lum bar.
Ol mu­ny eşit­me­dik ýa­ly, şoba­da gür­rü­ňi­ni do­wam et­dir­di:
– Ýe­ri bol­ýar. Iş­leriňiz gowumy? Nä­me iş­le­ýär­si­ňiz?
– Tä­ze tas­la­ma­nyň üs­tün­de iş­le­ýä­rin, Ma­ri­ýa Pet­row­na.
– Nä­hi­li on­soň, ug­ru­na bol­ýar­my?
– Men en­tek bi­le­mok. Ýog­sa-da, Ma­ri­ýa Pet­row­na, gel ge­çen gün­ler, mek­dep ýyl­la­ry ba­ra­da gür­rüň ede­li.
Ma­ri­ýa Pet­row­na ba­şy­ny ýaý­ka­dy-da, pi­kir­le­nip şeý­le diý­di:
– Si­ziň syn­py­ňyz me­niň ýa­dym­da ga­ty go­wy ga­lyp­dyr. Ur­şuň öňü­sy­ra­sy­dy. Se­niň Wit­ka Sne­gi­rew bi­len dost­lu­gyň ýa­dym­da.
– Ma­ri­ýa Pet­row­na, al­geb­ra­dan ma­ňa pes ba­ha go­ýa­ny­ňyz ýa­dy­ňyz­da­my? Ýal­ňyş­ma­sam ýe­din­ji synp­da­kam…
– Ha­wa. Öý işiňi etmeseň-de sen­den bir zat­lar çyk­ja­gy­na ynan­ýar­dym. Ma­te­ma­ti­ka­dan go­wy bil­ýär­diň, ýö­ne ýal­ta­dyň.
Ol sö­zü­ni soň­la­man­ka çaş­ka­la­ra çaý gu­ýup, çem­çä­ni eli­ne al­dy-da, şeý­le diý­di:
– Mi­şa Şeh­ter ýa­dyň­da­my?
– Ha­wa-la! Oňa gö­züm gid­ýär­di. Biz sa­pak­da­kak onuň «Tat­ýa­na­nyň keş­binden», «Akyl ze­rar­ly has­ratdan» ýazan düzmelerini alyp oka­ýar­dyk.
– Ol žur­na­list bo­lup ýe­tiş­di. Ýur­duň hem­me ýe­ri­ne aý­la­nyp, ara­syn­da da­şa­ry ýurt­la­ra-da gid­ýär, men köp­lenç, onuň ma­ka­la­la­ry­ny oka­ýa­ryn – di­ýip, Ma­ri­ýa Pet­row­na ýuwaşja gepledi.
– Ol bu ýe­re gel­di­mi?
– Ýok-la.
– Düş­nük­li – di­ýip, Sa­fo­now dil­len­di: – Ola­ryň her haý­sy bir ýe­re dar­gap git­di­ler… Men Wit­ka Sne­gi­re­wiň Ural­da­ky za­wo­dyň di­rek­to­ry­dy­gy­ny eşit­dim. Ig­na­tew Sen­ka bol­sa uly bir eda­ra­nyň baş­ly­gy. Men oňa Mosk­wa­da ga­bat ge­lip­dim. Ol hem gel­me­di­mi?
– Ýok – di­ýip, Ma­ri­ýa Pet­row­na ýu­waş­ja­dan baş at­dy-da: – Pa­şa, ça­ýy­ňy iç­se­ne! – diý­di.
– Ma­ri­ýa Pet­row­na, bi­ziň syn­py­myz­dan bir adam se­niň ga­pyň­dan ga­ra­dy­my? – di­ýip, Sa­fo­now tol­gu­nyp so­ra­dy. – Ýog­sa-da, Gri­şa Sa­moý­low gel­di­mi? Ar­tist.
– Men ony di­ňe ki­no­da gö­rüp­dim, Pa­şa!
– Me­nem. Bä.. ol hem gel­me­di diý­se­ne on­da.
Ma­ri­ýa Pet­row­na jo­gap ber­me­di, ba­şy­ny sal­lap, çem­çe­jik bi­len çaş­ka­da­ky ça­ýy­ny ga­ryş­dyr­dy. Sa­fo­now mu­gal­ly­my­nyň bar­ma­gyn­da sy­ýa teg­mil­le­ri­niň ga­lan­dy­gy­ny gör­di, na­za­ry­ny onuň hor­ja ýü­zü­ne öw­ren­de, ýy­gyrt­la­ry gö­rüp haý­py gel­di.
– Ma­ri­ýa Pet­row­na, diý­mek on­da Wit­ka Sne­gi­rew bu ýe­re gel­män­dir. Ol ge­çen ýyl bu ýere gelip giden eken – di­ýip, Sa­fo­now haýaljakdan gürledi.
Gar­ry mu­gal­lym ozal­ky­sy ýa­ly ba­şy­ny sallap otu­ry­şy­na di­ňe çaş­ka­da­ky çem­çe­si­niň he­re­ke­ti­ni ha­ýal­lat­dy.
– Ýok, gel­me­di…
– Ge­len boldumy?
– Bol­ýa-la.. Sen ha­ny so­wa­man­ka ça­ýy­ňy iç­se­ne.
– Ma­ri­ýa Pet­row­na, eý­sem, sa­ňa ola­ryň bir­den-bi­ri hat bir ýaz­dy­my? Wo­lod­ýa Boý­kow, Ni­na Wi­no­ku­ro­wa da­gy bar­dy, ýa­dy­ňdamy? Bor­ýa Gmyr­ýa? Olar barada bir zat bil­ýä­ňiz­mi?
Ma­ri­ýa Pet­row­na ýe­ne-de jo­gap ber­män pen­ji­rä ta­rap gö­zü­ni aý­la­dy.
– Ýok, Pa­şa. Köp­lenç me­niň ýa­ny­ma Kol­ýa Si­bir­sew gel­ýär. Ol mag­dan kä­nin­de iş­le­ýär. Dur­muş­da onuň­ky ug­ru­na bol­ma­dy.
Sa­fo­now Kol­ýa Si­bir­se­wi kyn­lyk bi­len ýa­dy­na sal­dy. Gör­nü­şi­ne gö­rä, üm­süm, çe­kin­jeň, hiç hi­li aý­ra­tyn uky­by bi­len ta­pa­wut­lan­ma­ýan ol ýi­gi­diň keş­bi­ni Pa­wel Ge­or­gi­ýe­wiç zor­dan göz öňü­ne ge­tir­di.
– Ol ga­ty go­wy ýa­dym­da däl, unu­dyp­dy­ryn – di­ýip, Sa­fo­now eg­ni­ni gys­dy.
– Beýt­mä­ňiz-ä bo­la­nok – di­ýip, Ma­ri­ýa Pet­row­na ne ki­na­ýa­ly, ne-de ýaz­gar­ýan äheň­de dil­len­di.
Olar dym­dy­lar. Em­ma onuň «Beýt­mä­ňiz-ä bo­la­nok» di­ýen soň­ky söz­le­rin­den soň Sa­fo­now özü­ni ga­ty bi­yn­ja­lyk duý­dy, onuň iki ma­ny­sy­nyň bar­dy­gy­na dü­şün­di. Şon­dan soň­ky dö­rän dy­myş­lyk­da, çaş­ka­ny öňü­ne süý­şür­di-de, şe­ke­re eli­ni uzat­dy. Şon­da ol Ma­ri­ýa Pet­row­na­nyň ki­tap şkafyna iç­gin se­re­dip, bir zat­lar göz­le­ýän­di­gi­ni gör­di. Sa­fo­now gaň­ry­lyp se­re­den­de bi­rin­ji ha­tar­da uçar gur­lu­şy­gy ba­ra­da ýa­zan soň­ky ki­ta­by­na gö­zi kaklyşdy.
– Ma­ri­ýa Pet­row­na, gör­ýän we­lin siz­de me­niň ki­ta­bym hem bar öýd­ýän – di­ýip, ýu­waş­ja ses­le­nen Sa­fo­now bu ki­ta­by mu­gal­ly­my­na ug­rat­man­dy­gy ýa­dy­na dü­şüp, ökün­di.
– Ha­wa, men ony okap­dym.
Utan­jyn­dan ýü­zi gy­za­ran Sa­fo­now ýe­rin­den tu­rup, şkaf­dan «Uça­rlaryň konstruksiýasy» at­ly ki­ta­by­ny çe­kip al­dy-da, sa­hy­pa­la­ry­ny ag­da­ryş­dy­ryp şeý­le diý­di:
– Ma­ri­ýa Pet­row­na, eger rug­sat ber­se­ňiz ki­ta­ba bir zat­lar ýa­za­ýyn?
Bir­de­nem ki­ta­byň için­den ki­çi­jik bir ka­gyz­jyk ga­ýyp düş­di, how­luk­maç­lyk bi­len ka­gy­za eli­ni uza­dan Sa­fo­now, onuň ga­zet­den gyr­ky­lyp al­nan öz su­ra­ty­dy­gy­ny bi­lip, al­jy­raň­ňy hal­da Ma­ri­ýa Pet­row­nanyň ýü­zü­ne se­ret­di.
– Oňat ki­tap eken, uly gy­zyk­lan­ma bi­len okap­dym. Ol bol­sa, «Praw­da»-dan, Pa­şa. Ony gö­re­nim­de saňa te­leg­ram­ma hem ug­ra­dyp­dym – di­ýip, çem­çe­si bi­len ça­ýy­ny bu­lap otu­ran Ma­ri­ýa Pet­row­na jo­gap ber­di.
Sa­fo­now özü­ni ýaz­gar­ýan, ýa­kym­syz bir za­dy giz­le­ýän my­sa­ly, ka­gy­zy how­luk­maç­lyk bi­len ki­ta­byň içi­ne sal­dy. Ol özü­ni gap­lap alan utanç duý­gu­sy bi­len, iki ýyl mun­dan ozal beý­le­ki bir­gi­den gut­lag te­leg­ram­ma­la­ry bi­len bir­lik­de te­leg­ram­ma alan­dy­gy­ny we beý­le­ki­le­re jo­gap ber­se-de, mu­gal­ly­my­na jogap ýazmandygyny ýa­dy­na sal­dy.
Sa­fo­now ki­tap­da ýa­zan zat­la­ry­ny anyk ýa­dy­na sa­lyp bil­me­se-de, nä­dip hoş­la­şan­dy­gy­ny ýa­dy­na sa­lyp bil­di. Ol gar­ry mu­gal­ly­myň kö­ne­len pal­to­sy­nyň gap­da­lyn­da asyl­gy du­ran tä­ze ýa­pyn­ja­sy­ny eli­ne al­dy-da, tü­ke­nik­siz gü­nä­kär­lik duý­gu­sy bi­len baş eg­di. Ma­ri­ýa Pet­row­na dä­liz­dä­ki çy­ra­ny ýa­kyp, ony ug­rat­mak üçin da­şa­ry çyk­dy.
Sa­fo­now dym­dy. Dy­myş­lyk ara dü­şen­soň, Ma­ri­ýa Pet­row­na çe­kin­jeň­lik bi­len:
– Pa­şa, siz ma­ňa aý­dyň, se­niň işiň­de me­niň sähelçejik goşandym bar­my? Iň bol­man­da bi­raz – diý­di.
– Ma­ri­ýa Pet­row­na, siziň aýd­ýa­nyňyz nä­me! Eger-de siz bol­ma­dyk bolanyňyzda! – di­ýip, Sa­fo­now al­jy­raň­ňy ses­len­di.
Gar­ry mu­gal­lym Sa­fo­no­wyň göz­le­ri­ne se­re­dip, san­dy­ra­ýan se­si bi­len şeýle diýdi:
– Seni görenime gaty begendim. Bu gün men­de üýt­ge­şik myh­manyň bolandygy barada er­tir hökman okuw­çy­la­ry­ma gür­rüň be­re­rin. Bol­ýa Pa­şa, üs­tün­lik ýa­ra­nyň bol­sun. Bagt­ly bol…
Olar hoş­laş­dy­lar. Sa­fo­now ga­raň­ky ba­gyň için­dä­ki ýo­da­dan çalt ädim­ler bi­len ýö­räp bar­şy­na yzy­na ga­ra­man sak­la­nyp bil­me­di. He­niz hem açyk du­ran ga­py­dan ga­raň­ky se­ýil­gä­he sa­ry ýag­ty­lyk düş­ýär­di. Eý­wan­da du­ran Ma­ri­ýa Pet­row­na­nyň hor­ja, he­re­ket­siz şe­ki­li ga­py­nyň ag­zyn­da me­se-mä­lim ga­ra­lyp gö­rün­ýär­di.
Mosk­wa bar­ýan­ça kö­şe­şip bil­me­dik Sa­fo­now, çe­kip-çy­dap bol­ma­jak utanç duý­gu­sy­ny baş­dan ge­çir­di. Ol Wit­ka Sne­gi­rew hak­da, Şeh­ter hak­da, Sa­moý­low hak­da – bir­wagt­lar bi­le okan synp­daş­la­ry­nyň her bi­ri hak­da pi­kir edip, ola­ra ga­har­ly, gö­nü­mel hat­la­ry ýa­za­sy gel­di. Ýö­ne ola­ryň sal­gy­la­ry­ny bil­me­ýär­di. Ol soň­ra Ma­ri­ýa Pet­row­nadan ötünç sorap, uzyn hat ýaz­ma­gy ýü­re­gi­ne düw­di, ýö­ne öýü­niň bel­gi­si­ni bil­me­ýän­di­gi­ne gy­nan­dy.
Sa­fo­now uly men­zil­le­riň bi­rin­de ga­har­ly we yn­ja­lyk­syz hal­da ot­lu­dan düş­di. Ol poç­ta bö­lü­mi­ne ba­ryp, mek­de­biň sal­gy­sy­na Ma­ri­ýa Pet­row­na­nyň ady­na te­leg­ram­ma iber­di. Bu te­legram­ma­da di­ňe iki söz bar­dy:
«Bi­zi ba­gyş­la!».

Rus di­lin­den ter­ji­me eden Şadurdy Sa­dy­kow,
Et­rek et­ra­by­nyň Magtymguly adyndaky 4-nji or­ta mek­de­biniň mu­gal­ly­my.