Bütindünýä garpyz baýramçylygy

Iň dat­ly bak­ja önüm­le­ri­niň bi­ri bo­lan gar­py­zyň dün­ýä­de 300 tö­we­re­gi gör­nü­şi ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýär. Ata Wa­ta­ny Gü­nor­ta Af­ri­ka ha­sap­lan­ýan bu bak­ja ekini to­mus pas­lyn­da ja­na şy­pa be­ri­ji önümleriň bi­ri­dir. Her ýy­lyň 3-nji aw­gus­tyn­da bir­nä­çe ýurt­da Bü­tin­dün­ýä gar­pyz baý­ram­çy­ly­gy bel­le­nil­ýär. Ame­ri­kan me­de­ni­ýe­tin­den göz­baş alyp gaýd­ýan bu baý­ram­çy­lyk­da di­lim­le­nen gar­pyz bi­len bir ha­tar­da, gar­pyz şer­be­ti, mü­rep­be­si, gar­pyz­dan taý­ýar­lan­ýan kon­di­ter önüm­le­ri, süý­jü­lik­ler köp­çü­li­ge hö­dür­len­ýär. Bak­ja önü­mi­niň hal­ka­ra baý­ram­çy­ly­gyn­da gar­pyz­dan dür­li şe­kil­le­ri, be­zeg­le­ri ýa­sa­mak ýa­ryş­la­ry, gar­pyz çi­gi­di­ni sa­na­mak, iň köp gar­pyz iý­mek bäs­le­şik­le­ri ge­çi­ril­ýär. Bu­lar­dan baş­ga-da, iň uly gar­pyz şü­we­le­ňi gu­ral­ýar.
Gys­ga­ça ta­ry­hy
Ta­ry­hy mag­lu­mat­la­ra gö­rä, gar­py­zyň il­kin­ji ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ri­len ýe­ri Gü­nor­ta Af­ri­ka ha­sap­lan­ýar. Soň­ra bu bak­ja önü­mi­niň çi­gi­di Mü­sü­re ýaý­rap­dyr. X asyr­da gar­pyz hy­taý­ly­la­ra mä­lim bol­ýar. Şeý­le­lik­de, Be­ýik Ýü­pek ýo­lu­nyň üs­ti bi­len bu bak­ja önü­mi tu­tuş Ýer ýü­zü­ne ýaý­ra­ýar. Ýew­ro­pa ýurt­la­ryn­da gar­pyz XII-XIII asyr­lar­da peý­da bol­ýar. XVI asyr­da bu bak­ja önü­mi il­kin­ji ge­zek Ame­ri­ka ge­ti­ril­ýär. Hä­zir­ki wagt­da tu­tuş dün­ýä­de di­ýen ýa­ly gar­pyz ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýär. Gar­py­zy iň esa­sy ön­dü­ri­ji­ler Hy­taý, Tür­ki­ýe, Eý­ran, Mü­sür, Ame­ri­ka ýurt­la­ry we Hindistan ha­sap­lan­ýar. Ýa­po­ni­ýa­da gar­py­zyň iň tä­sin gör­nüş­le­ri – dört­burç, pi­ra­mi­da gör­nüş­li, sa­ry et­li gar­pyz­lar ös­dü­ri­lip ýe­tiş­di­ril­ýär. Or­ta­ýer deň­zi­niň ke­na­ryn­da ýe­tiş­di­ril­ýän gar­pyz­lar dün­ýä­niň iň süý­ji gar­pyz­la­ry ha­sap­lan­ýar. Dün­ýä­de gar­py­zyň gün­de­lik sarp edi­li­şi bo­ýun­ça Ame­ri­ka yk­ly­my bi­rin­ji orun­da dur­ýar.
Sag­ly­ga peý­da­sy
Gar­pyz sag­lyk üçin peý­da­ly bak­ja önüm­le­ri­niň bi­ri bo­lup, esa­sy aý­ra­tyn­ly­gy be­de­ni aras­sa­la­mak­dyr. Gar­py­zyň düzüminiň 90 gö­te­rim­den gow­ra­gy suw­dan yba­rat bo­lup, ag­ra­my bo­ýun­ça 6 gö­te­rim şe­ker sak­lan­ýar. Bu bak­ja önü­mi A, B, C wi­ta­mi­ni­niň we fo­liý tur­şu­sy­nyň çeş­me­si­ni özün­de jem­le­ýär. Gar­pyz di­ňe bir im­mu­ni­te­ti ber­kit­mä­ge ýar­dam et­män, eý­sem, nerw ul­ga­my­nyň ka­da­ly iş­le­me­gi­ni, tä­ze gan öý­jük­le­ri­niň dö­re­me­gi­ni üp­jün ed­ýär. Bu­lar­dan baş­ga-da, gar­pyz­da­ky de­mir, ka­liý, nat­riý, fos­for, mag­niý ýa­ly mad­da­lar be­den­dä­ki ar­tyk­maç duz­la­ry aýyr­mak­da, iý­mit siň­di­ri­şi ýe­ňil­leş­dir­mek­de, ýü­rek-da­mar ul­ga­my­ny iş­jeň­leş­dir­mek­de peý­da­ly­dyr. Gar­py­zyň ba­gry we pe­şew ýol­la­ry­ny aras­sa­la­ýan­dy­gy hem­mä­mi­ze mä­lim­dir. Gar­pyz to­mus pas­ly­nyň ys­sy gün­le­rin­de suw­suz­ly­gy gan­dyr­mak­da hem äh­mi­ýet­li­dir. Bu bak­ja önü­min­den süý­jü­lik de­sert­le­ri, dür­li içim­lik­ler, gaý­na­dy­lan şer­bet­ler hem taý­ýar­la­nyl­ýar. Kä­bir ýer­de gar­pyz­dan bug­la­nan we duz­la­nan ta­gam­lar hem bi­şi­ril­ýär.
Kö­pi­miz gar­py­zy gy­zyl et­li, ga­by­gy ýa­şyl zo­lak­ly, to­ga­lak gör­nüş­de göz öňü­ne ge­tir­ýä­ris. Em­ma dün­ýä­de bu bak­ja önü­mi­niň ga­by­gy­nyň we eti­niň reň­ki bi­len ta­pa­wut­lan­ýan dür­li gör­nü­şi bar. My­sal üçin, gar­py­zyň ga­by­gy ak, ga­ra, açyk ýa­şyl, go­ýy ýa­şyl, ýa­şyl zo­lak­ly, ga­ra zo­lak­ly, eti bolsa gy­zyl, gül­gü­ne, ak ýa-da sa­ry görnüşde bo­lup bi­ler.