Paýhas damjalary

Met­ro­da
So­wuk ýan­war sä­he­ri Wa­şing­to­nyň met­ro be­ket­le­ri­niň bi­ri­ne bir adam ge­lip, skrip­ka çal­ma­ga baş­lap­dyr. Ol 45 mi­nu­tyň do­wa­myn­da 6 sa­ny saz ese­ri­ni ýe­ri­ne ýe­ti­rip­dir. Şol wagt gat­na­wyň has ýyg­jam wag­ty bo­lan­ly­gy üçin onuň de­ňin­den müň­ler­çe adam ge­çip, ola­ryň kö­pü­si hem işe bar­ýan eken.
Üç mi­nut­dan soň­ra or­ta ýaş­la­ryn­da­ky bir adam sa­zan­da dyk­gat­ly se­re­dip, ädim­le­ri­ni ha­ýal­la­dyp, sä­hel­çe salym aýak çekipdir we soň­ra öz işi­ne how­lu­gyp­dyr.
Ýe­ne-de bir mi­nut­dan soň, skrip­ka­çy özü­niň il­kin­ji ga­zan­jy­ny alyp­dyr: bir aýal gu­ta pul taş­lap, ýo­lu­ny do­wam et­di­rip­dir.
Soň­ra bir­nä­çe mi­nut­­dan bir er­kek ki­şi di­wa­ra söýenip, diň­le­mä­ge baş­lap­dyr, ýö­ne ol hem ba­sym sa­ga­dy­na se­re­dip, öz ýo­lu­ny do­wam et­di­rip­dir.
Üç ýaş­ly­ja og­lan­jyk sa­zan­da aý­ra­tyn üns be­rip­dir. Onuň eje­si how­luk­maç­lyk bi­len ça­ga­ny özü­ne çe­kip­dir, ýö­ne og­lan­jyk skrip­ka­ça se­ret­mek üçin sak­la­nyp­dyr. Eje­si ça­ga­ny has ga­ty çe­kip­dir, ýö­ne og­lan­jyk do­wam­ly yzy­na gaň­ry­lyp, eje­si bi­len ýo­lu­ny do­wam et­di­rip­dir. Bu ýag­daý baş­ga-da bir­nä­çe ça­ga­da gaý­ta­la­nyp­dyr. Ene-ata­la­ryň äh­li­si ka­da­ny boz­man, ça­ga­la­ry­na bir mi­nut hem du­rup se­ret­mä­ge müm­kin­çi­lik ber­män­dir.
45 mi­nu­tyň için­de di­ňe 6 adam az wagt­lyk aýak çe­kip, diň­läp­dir, ýe­ne-de 20-si bol­sa, sak­lan­man di­ňe pul taş­lap geçipdir. Sa­zan­da­nyň ga­zan­jy 32 dol­lar bo­lup­dyr.
Ge­çip bar­ýan­la­ryň hiç bi­ri­si hem skrip­ka­çy­nyň dün­ýä bel­li sa­zan­da Jo­şua Bell­di­gi­ni bil­män­dir. Ol ha­çan-da bol­sa, bir ma­hal ýa­zy­lan iň kyn saz eser­le­ri­niň bi­ri­ni ýe­ri­ne ýe­ti­rip­dir, saz gu­ra­ly hök­mün­de bol­sa, ba­ha­sy 3,5 mil­li­on dol­la­ra ba­ra­bar bo­lan Stra­di­wa­ri­niň skrip­ka­sy hyz­mat edip­dir. Met­ro­da çy­kyş et­mez­den iki gün ozal, onuň Bos­ton­da eden çy­ky­şyn­da anş­lag yg­lan edi­lip, bi­le­tiň or­ta­ça ba­ha­sy 100 dol­la­ra deň bo­lan eken.
Jo­şua Bel­liň met­ro­da­ky çy­ky­şy “Wa­shing­ton Post” ga­ze­ti­niň öteg­çi­le­riň duý­gur­ly­gy, hö­we­si we ün­si ba­ra­da ge­çi­ren so­si­al bar­lag­la­ry­nyň bir bö­le­gi bo­lup, onuň mak­sa­dy iş gün­le­rin­de bi­ziň oňaý­syz pur­sat­da gö­zel­li­gi du­ýup bil­ýän­li­gi­mi­zi we ga­ra­şyl­ma­dyk ýag­daý­da ze­hin­le­ri ta­nap ba­şar­ýan­ly­gy­my­zy aý­dyň­laş­dyr­mak­dan yba­rat bo­lup­dyr.

Bir ur­gy­nyň ba­ha­sy
Bir fer­me­riň trak­to­ry döw­lüp­dir. Fer­me­riň we onuň goň­şu­sy­nyň trak­to­ry be­jer­jek bo­lup eden ta­gal­la­la­ry­nyň ba­ry bi­de­rek bo­lup­dyr. Ahyr­da ol us­sa ça­gyr­ma­ly bo­lup­dyr.
Ol ka­po­ty açyp, äh­li ýe­ri­ne dyk­gat­ly na­zar aý­lap­dyr. Soň­ra eli­ne çe­ki­ji­ni alyp, mo­to­ry bir ge­zek urup­dyr we­lin, ol iş­läp baş­lap­dyr. Mo­tor, ha­ma­la di­ýer­siň hiç nä­saz­lyk tap­ma­dyk ýa­ly he­re­ke­te ge­lip­dir.
Ha­çan-da, us­sa nyr­hy­ny aý­dan­da, fer­mer oňa alar­yp şeý­le di­ýipdir:
– Ala­ga-da bir ge­zek çe­kiç­läp, nä­dip 100 dol­lar diý­mä­ge yn­sa­byň çat­ýar?!
– Gar­daş – di­ýip, us­sa gür­rü­ňe baş­lap­dyr.
– Men bir ge­zek çe­kiç­lä­nim üçin di­ňe bir dol­lar al­ýan, ga­lan 99 dol­la­ry bol­sa, ge­rek­li ýe­ri­ne ur­ma­gy ba­şar­ýan­ly­gym ba­ra­da­ky yl­mym üçin al­ýan – di­ýip, kes­git­li jo­gap be­rip­dir.
Soň­ra hem bi­raz dy­myp, sözüniň üstüni ýetiripdir:
– Ga­ly­ber­se-de, men se­niň wag­ty­ňy tyg­şyt­la­dym. Sen edil hä­zi­riň özün­de trak­to­ry­ňy ar­ka­ýyn ula­nyp bi­ler­siň.

Sow­gat
Ben­net Serf ABŞ-nyň gü­nor­ta­syn­da­ky oba­la­ryň ara­syn­da­ky gu­mak ýol­da bar­ýan aw­to­bus­da ga­bat ge­len tä­sir­li wa­ka­sy ba­ra­da şeý­le gür­rüň be­rip­di.
Otur­gyç­la­ryň bi­rin­de elin­de ter gül des­se­si­ni sak­lap otu­ran çal saç­ly hor­taň go­ja otyr­dy. Ge­çel­gä­niň beý­le­ki ta­ra­pyn­da bolsa, ýaş gyz otu­ryp, onuň göz­le­ri do­wam­ly go­ja­nyň el­le­rin­dä­ki gül­ler­de eg­len­ýär­di. Go­ja düş­me­li du­ral­ga­syna ýetipdi. Ol gül­le­ri hy­juw bi­len gy­zyň eline tutduryp, “Si­ziň bu gül­le­ri halandygyňyzy duý­dum” di­ýip, gyza ýüzlenipdir. “Me­ge­rem, me­niň aýa­lymam bu­la­ryň sa­ňa go­wuş­ma­gy­ny is­lär­di, men hök­man oňa gül­le­ri sa­ňa be­ren­di­gi­mi aý­da­ryn”.
Gyz gül­le­ri ka­bul edip­dir. Soň­ra bol­sa, go­ja­nyň aw­to­bus­dan dü­şüp, go­laý­da­ky uly bol­ma­dyk go­nam­çy­ly­gyň der­we­ze­si­ne tarap ýö­ne­len­di­gi­ni gö­rüp ga­lyp­dyr.

Ra­hat­lyk zo­la­gy
Guş­ja­gaz hemişe çöl-be­ýe­wa­nyň or­ruk or­ta­ra­syn­da gu­rap galan aga­jyň şa­ha­la­ryn­da pe­na­la­ýar­dy. Gün­le­riň bir gü­ni tu­pan tu­rup, aga­jy kö­ki-sö­ki bi­len go­pa­ryp, hon­da taş­la­ýar. Bet­bagt guş­ja­gaz pe­na­la­ma­ga ýer göz­läp, ýüz­ler­çe mil ýo­ly kül­ter­le­me­li bo­lýar. Ol ahyr­da bul­du­rap du­ran çeş­me­li, bahar ysy bark urýan sal­kyn sa­ýa­ly miweli ba­gyň üs­tün­den bar­ýar.
Ha­wa, gu­ry agaç abat ga­lan bol­sa­dy, on­da guş­ja­ga­zy öz öw­re­ni­şen ýe­ri­ni taş­lap gaýt­ma­ga hiç bir güýç mej­bur et­mez­di.

Gu­ry agaç
Ýo­luň ug­run­da gu­rap ga­lan geň-ena­ýy agaç töň­ňe­si du­ran eken. Gi­je­si­ne ol ýer­den ge­çip bar­ýan og­ry­nyň oňa gö­zi kak­ly­şyp, kim­dir bi­ri özü­ni tut­ma­ga hy­ýal­lan­ýan­dyr öý­düp, tis­gi­nip gi­dip­dir. Soň ol ýer­den aşyk ýi­git ge­çip bar­ýan eken, ol aga­jy söý­gü­li­si­dir öý­düp, ýü­re­gi şat­lyk­dan gür­sül­däp urup­dyr. Gor­ku­ly er­te­ki­le­ri diň­län ça­ga bol­sa, aga­jy ar­wah­dyr öý­düp, ag­la­ma­ga baş­lap­dyr.
Ýö­ne agaç her hi­li ýag­daý­lar­da hem şol bir agaç­ly­gy­na ga­lyp­dyr. Bi­ziň özü­miz nä­hi­li bol­sak, dün­ýä­ni hem edil şo­nuň ýa­ly gör­ýä­ris.

Og­lan­jyk we tä­sin­li­ge ynam
Bir og­lan­jyk akyl-paý­ha­sa ýug­ru­lan er­te­ki­le­ri oka­ma­gy ha­lap­dyr we ol ýer­de ýa­zy­lan­la­ra do­ly yna­nyp­dyr. Şo­nuň üçin ol dur­muş­da hem tä­sin­li­giň ser­gez­da­ny bo­lup­dyr, ýö­ne özü­niň sö­ýüp oka­ýan er­te­ki­le­rin­dä­ki bo­lup geç­ýän zat­la­ra ga­bat gel­män­dir.
Ol öz göz­leg­le­rin­den göw­ni ge­çip, gün­le­riň bir gü­ni eje­sin­den:
– Eje, eý­sem sen, tä­sin­li­ge ynan­ýaň­my?! Ýa-da dur­muş­da tä­sin­lik di­ýen zat bol­ma­ýar­myka?!
– Eziz balam – di­ýip, eje­si söý­gi bi­len sö­ze baş­lap­dyr.
– Eger-de sen go­wy ýi­git bo­lup ýe­tiş­seň, dur­mu­şyň­da­ky äh­li er­te­ki­ler ama­la aşar. Tä­sin­li­giň göz­len­me­ýän­di­gi, me­ge­rem, onuň go­wy adam­la­ry özü­niň tap­ýan­dy­gy­ny unut­ma!

Hat­lar
Ýaş og­lan bir gy­zy sö­ýüp­dir. Ol uzak wagt­lap öz duý­gu­la­ry hak­da oňa aý­dyp bil­män­dir, çün­ki, gy­zyň özün­den bo­ýun ga­çy­ra­ryn­dan çe­ki­nip­dir. Soň­lu­gy bi­len gyz oňa dü­şü­nip, ony özi gö­rüş­mä­ge ça­gy­ryp­dyr.
Ahyr­so­ňy ýaş ýi­git öz söý­gü­si­ne gow­şup­dyr. Ol nä­me diý­je­gi­ni bil­män, oňa uzak wagt­lap ýa­zan, ýö­ne ug­rat­ma­dyk bir pet­de söý­gi hat­la­ry­ny çy­ka­ryp, oka­ma­ga baş­lap­dyr. Bu hat­lar­da öz söý­gü­si hak­da we ony gö­re­si ge­lip nä­hi­li ejir çek­ýän­li­gi hem-de onuň bo­ýun ga­çyr­ma­gyn­dan hem ätiýaç edýänligi ba­ra­da ýa­zy­lan eken. Ahy­ry gyz sak­la­nyp bil­män­dir we onuň sö­zü­ni bö­lüp­dir:
– Diň­le­se­ne, men eý­ýäm, se­niň ýa­nyň­da ahy­ryn, sen bol­saň he­niz hem öz ejir çek­ýän en­di­giň­den sap­la­nyp bil­män otyr­syň!

Tur!
Şä­girt ha­ly­pa­sy­na ýüz­le­nip:
– Ha­ly­pam, me­niň ýy­ky­lan­ly­gym ba­ra­da eşit­se­ňiz nä­me di­ýer­di­ňiz?!
– Tur!
Bu ýag­daý ýe­ne-de gaý­ta­lan­sa nä­me di­ýer­di­ňiz?
– Ýe­ne-de tur di­ýer­dim.
– Eý­sem, bu ýy­ky­lyp-ga­lyp dur­magym näçe wagt do­wam ederkä?!
– En­tek di­ri­käň ýy­kyl­saň, gal­ma­ga dyr­jaş, çün­ki ýy­ky­lyp gal­ma­ýan­lar ölü­dir­ler.

Fer­mer we mek­ge­jö­wen
Bir ýo­la met­bu­gat iş­gä­ri hil bo­ýun­ça ge­çi­ril­ýän bäs­le­şik­de ýy­lyň-ýy­ly­na ýe­ňiş ga­zan­ýan fer­mer­den özü­niň ös­dü­rip ýe­tiş­dir­ýän mek­ge­jö­we­ni­niň sy­ry­ny paý­laş­ma­gy­ny so­rap ýüz tu­tup­dyr. Fer­mer mu­nuň sy­ry­nyň ekiş üçin iň go­wy to­hum­la­ry­ny äh­li goň­şu­la­ry­na paý­la­ýan­ly­gyn­dan bo­lup bil­jek­di­gi­ni aýdypdyr.
– Eger-de olar he­mi­şe se­niň bi­len bilelikde, äh­li bäs­le­şik­le­re gat­na­şyp, bäs­deş­le­riň bol­jak bol­sa­lar, nä­me üçin ola­ra iň go­wy to­hum­la­ry paý­la­ýan­ly­gy­ňa we­lin, hiç dü­şünmeýärin?
– Nä­hi­li dü­şün­dir­sem­käm – di­ýip, fer­mer ýyl­gy­ryp­dyr. – Ýel­ler me­niň ekin meý­da­nym­dan goň­şu­la­ry­myň ekin meý­dan­la­ry­na toz­ga­la­ry sü­rüp äkid­ýär­ler ýa-da ter­si­ne ge­tir­ýär­ler. Eger-de goň­şu­la­ry­myň eken to­hum­la­ry­nyň hi­li pes bol­sa, on­da ba­sym me­niň­ki hem er­bet­le­şip baş­lar. Bi­ziň ekin meý­dan­la­ry­na nä­hi­li ideg edi­şi­miz, eý­ýäm baş­ga me­se­le.
Şu­nuň ýa­ly ýag­daý adam­la­ryň dur­mu­şyn­da hem bo­lup geç­ýär. Kim­de-kim işi­niň şow­ly bol­ma­gy­ny is­le­ýän bol­sa, on­da ýa­kyn­la­ry­ny ala­da bi­len gur­şap, üs­tün­lik ga­zan­ma­ga kö­mek et­me­li. Se­bä­bi tö­we­re­giň­dä­ki­leň iş­le­ri nä­çe ro­waç bol­sa, se­niň­ki hem şeý­le bol­ýar. Çün­ki bi­ziň äh­li­miz bu dün­ýä­de bir-bi­ri­mi­ze bag­ly ýa­şa­ýa­rys.

Uçut­da­ky agaç sü­tü­ni
Bir adam dag­da ýa­şa­ýana ýüz­le­nip:
– Diň­le­se­ne, gar­daş, sen nä­dip uçut ga­ýa­nyň üs­tün­dä­ki pürs­den beý­le aň­sat­lyk bi­len geç­me­gi ba­şar­ýaň?! Men bol­sam, tutuş dur­kum bi­len san­dy­rap zor­dan…
– Men bu aga­jyň üs­tün­den o ta­ra­py­na maş­ga­la­ma suw al­mak üçin geç­ýän, çün­ki ça­ga­lam suw­suz he­läk bol­ýar, yzy­ma dö­nem­de bol­sa, ça­ga­la­ry­ma how­lu­gyp, aşak­da uçut bar­dy­gy­nam unud­ýa­n. Şo­nuň üçin men­de gor­ka ýer gal­ma­ýar.
Di­ňe güýç­li is­leg ýa-da ahyr­ky ze­rur­lyk uçu­dyň üs­tün­den bar­ýan­dy­gy­ňy ýatdan çykarmaga mej­bur ed­ýär.

Toplan we ter­ji­me eden
Ýe­gen­mäm­met Taý­ly­ýew,
“Za­man-Türk­me­nis­tan”.