Dür­li dö­wür­ler­de dur­mu­şa or­naş­dy­ry­lan oý­lap ta­pyş­la­ryň iň esa­sy­la­ry­nyň bi­ri hem ýo­ly­şyk­dyr. Py­ýa­da­la­ryň, aw­tou­lag­la­ryň, kä­bir uly şä­her­ler­de we­lo­si­ped­çi­le­riň he­re­ke­ti­ni saz­la­ýan bu en­jam dur­mu­şy­my­zyň aý­ryl­maz bö­le­gi­ne öw­rül­di. Ýo­ly­şy­gyň oý­la­nyp ta­pyl­ma­gy we kä­mil­leş­di­ril­me­gi bi­len ýol he­re­ke­ti­ne bir­nä­çe düz­gün­ler, ýol bel­gi­le­ri hem gi­ri­zil­di.

Ýol he­re­ke­ti­niň ka­da­la­ry­ny ulu­lar bi­len bir ha­tar­da çagala­ryň hem bil­me­gi mö­hüm şert­le­riň bi­ri bo­lup dur­ýar. Ça­ga­lar ba­gy­na ýa-da mek­de­be gi­de­ni­ňiz­de, ýol he­re­ke­ti­niň ka­da­la­ry­ny do­ly we dog­ry ber­jaý et­mek il­ki bi­len ýol bel­gi­le­ri­ni hem-de ýo­ly­şy­gyň çy­ra­la­ry­nyň ma­ny­sy­ny öw­ren­mek­den baş­lan­ýar. Eger-de ýol­da ak zo­lak­lar ýa-da «zo­lak­dan ýö­räp bar­ýan ada­myň şe­ki­li» bel­gi­si bar bol­sa, bu si­ziň ýol­dan ge­çip bil­jek­di­gi­ňi­zi aň­lad­ýar. Ýol­dan ge­çi­len­de, il­ki çe­pi­ňe, ýo­luň mer­ke­zin­dä­ki çy­zy­ga go­laý­la­nyň­da bol­sa, sa­gy­ňa se­ret­me­gi ýat­dan çy­kar­ma­ly däl. Ýo­ly­şy­gyň bar ýe­rin­de ýol­dan ge­çi­len­de ýa­nyp-sön­ýän çy­ra­la­ra üns­li bol­ma­ly­dyr. Gy­zyl çy­ra­da geç­megiň ga­da­gan­dy­gy­ny, sa­ry çy­ra­da ýö­re­mä­ge taý­ýar­lan­ma­ly­dy­gy­ny, ýa­şyl­da he­re­ke­te geç­me­li­di­gi­ni, me­ge­rem, hem­mä­miz bil­ýän bol­sak ge­rek. Kä­bir ýo­ly­şyk­da çy­ra­la­ryň nä­çe se­kunt­dan ça­lyş­jak­dy­gy­ny gör­kez­ýän, ýag­ny aza­lyp bar­ýan san­lar hem bol­ýar. Şu­lar ýa­ly ýo­ly­şyk bar bo­lan çat­ryk­da eger san­lar no­la ýet­ýän­çä ge­çip bil­jek­di­gi­ňi­ze gö­zü­ňiz ýet­me­se, onda ga­ra­şyň! Py­ýa­da­lar üçin gaý­ta­dan gy­zyl ýa­nyp, soň­ra ýa­şyl ýa­nan­dan soň­ra ýol­dan ge­çiň! Ýol­y ke­sip geçeniňizde bi­parh­ly­ga ýa-da gys­san­maç­ly­ga ýol ber­me­li däl. Aw­tou­lag he­re­ke­ti­niň ak­gyn­ly ýer­le­rin­de ýö­ri­te py­ýa­da­lar üçin ni­ýet­le­nen ýe­ras­ty we ýe­rüs­ti ge­çel­ge­den geç­me­li­di­gi­ni unut­maň! Ata-ene­ňi­ziň ýa-da mu­gal­lym­la­ry­ňy­zyň gün­de­lik tab­şy­ryk­la­ry­na eýe­rip, ýol he­re­ke­ti­niň ta­lap­la­ry­ny do­ly we dog­ry ber­jaý ediň!

Ýo­ly­şy­gyň ta­ry­hyn­dan

Is­len­dik oý­la­nyp ta­py­lan en­ja­myň il­ki­baş­da kä­mil bol­maý­şy ýa­ly, ýo­ly­şy­gyň hem uzyn we gy­zyk­ly ta­ry­hy bar. Eý­sem, ýo­ly­şy­gy kim, ha­çan oý­lap tap­dy?
Adam­zat dur­mu­şyn­da en­tek aw­tou­lag se­riş­de­le­ri­niň oý­la­nyp ta­pyl­ma­dyk döw­rün­de il­kin­ji ýo­ly­şyk­lar peý­da bo­lup­dyr. Il­kin­ji ýo­ly­şyk tok bi­len däl-de, gaz bilen iş­läp­dir. Fo­na­ra meň­zeş ýo­ly­şy­gyň gy­zyl we ýa­şyl reňk­le­ri bo­lup­dyr. Iň­lis iň­že­ne­ri de­mir­ýol­çy Jon Pik Naý­tyň oý­lap ta­pan bu en­ja­my 1868-nji ýy­lyň ahy­ryn­da Lon­do­nyň uly kö­çe­le­ri­niň bi­rin­de ýer­leş­di­ri­lip­dir. Sy­nag­dan ge­çir­mek mak­sa­dy bi­len bir aý tö­we­re­gi ula­ny­lan bu en­ja­my el bi­len iş­let­me­li bo­lup­dyr. Şä­her­le­riň ýol­la­ryn­da at ara­ba­la­ry­nyň, we­lo­sip­edle­riň we py­ýa­da­la­ryň kö­pel­me­gi bi­len he­re­ke­ti saz­la­ýan hem-de düz­gü­ne sal­ýan en­ja­ma ze­rur­lyk duý­lup baş­lan­ýar. Şeý­le­lik­de, 1910-njy ýyl­da Ernst Sir­in ýo­ly­şy­gyň tä­ze gör­nü­şi­ni iş­läp düz­ýär. Şol ýyl­lar ame­ri­kan in­že­ne­ri Gar­ret Mor­gan hem ýol he­re­ke­ti­ni saz­la­ýan en­ja­my oý­lap tap­ýar. Mor­gan bir­nä­çe sy­na­ny­şyk­dan soň elekt­rik to­gy bi­len iş­le­ýän ýo­ly­şy­gy iş­läp düz­ýär. Onuň dö­re­den gy­zyl we ýa­şyl göz­li ýo­ly­şy­gy­na gys­ga wagt­da duý­du­ry­jy sa­ry yşyk hem go­şul­ýar. «T» har­py­na meň­ze­di­lip ýa­sa­lan Mor­ga­nyň ýo­ly­şy­gy dün­ýä­niň dür­li ýurt­la­ry­na ýaý­ra­ýar. Elekt­rik ener­gi­ýa­sy bi­len iş­le­ýän il­kin­ji ýo­ly­şyk 1914-nji ýyl­da ABŞ-nyň Oga­ýo şta­ty­nyň Kliw­lend şä­he­rin­dä­ki iň köp gat­naw­ly kö­çä­niň çat­ry­gyn­da go­ýul­ýar. On­da gy­zyl yşyk «dur», ýa­şyl yşyk «ýö­re» diý­me­gi aň­la­dyp­dyr. Reňk­le­riň çal­şy­gy ses bi­len duý­du­ry­lyp­dyr. 1926-njy ýyl­da il­kin­ji aw­to­ma­tik ýo­ly­şyk­lar peý­da bol­ýar. Reňk­le­riň nä­çe wagt­dan ça­lyş­jak­dy­gy­ny gör­kez­ýän san­ly ýo­ly­şyk­lar bol­sa, 1990-njy ýyl­lar­da py­ýa­da­lar üçin dö­re­dil­ýär. Soň­lu­gy bi­len aw­tou­lag­lar üçin hem san­ly ýo­ly­şyk­lar ula­ny­lyp baş­lan­ýar.
As­lyn­da il­ki­baş­da ýo­ly­şyk­lar, has ta­ky­gy, 1830-njy ýyl­lar­da de­mir ýol ul­ga­myn­da peý­da bol­ýar. Ak we ýa­şyl çy­ra­ly de­mir ýol yşy­gy­ny saý­gar­mak­da kyn­çy­lyk­lar ýü­ze çy­kyp baş­la­ýar. Şeý­le­lik­de, de­mir ýol üçin hem aw­tou­lag ýo­lun­da­ky ýa­ly gy­zyl, ýa­şyl we sa­ry reňk­ler ula­ny­lyp baş­lan­ýar. Bu üç reň­kiň saý­la­nyp alyn­ma­gy­nyň se­bä­bi ola­ry saý­gar­mak beý­le­ki reňk­le­re gö­rä has aň­sat.

Ýo­ly­şyk ba­ra­da gy­zyk­ly mag­lu­mat­lar:

Dün­ýä­dä­ki il­kin­ji ýo­ly­şyk 1868-nji ýyl­da Lon­don­da otur­dyl­ýar. Gaz bi­len iş­le­ýän bu en­jam bir aý tö­we­re­gi iş­le­ýär.
1920-nji ýyl­la­ra çen­li ýo­ly­şyk­da sa­ry çy­ra ýok­dy. 1920-nji ýyl­da Det­roý­tyň po­li­si­ýa iş­gä­ri Wil­ý­am Potts sü­rü­ji­ler üçin ze­rur bo­lan duý­du­ry­jy sa­ry çy­ra­ny goş­ýar.
Dün­ýä­niň iň kö­ne he­re­ket saz­laý­jy­sy Oga­ýo şta­ty­nyň Aş­wil şä­he­rin­de ýer­leş­ýär. 1932-nji ýyl­da gur­lan bu ýo­ly­şyk 90 ýyl­dan gow­rak wagt bä­ri ula­nyl­ýar.
Ame­ri­ka­ly aw­tou­lag sü­rü­ji­si her ýyl or­ta­ça 58,6 sa­ga­dy­ny gy­zyl yşykda ga­ra­şyp ge­çir­ýär.
Gy­zyl çy­ra­ny beý­le­ki reňk­le­re gö­rä tol­kun uzyn­ly­gy­nyň has güýç­li bo­la­ny üçin uzak­dan saý­ga­ryp bol­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА