Türk­me­niň çog­ly gü­ne­şe baý top­ra­gyn­da bit­ýän bal­dan dat­ly ir-iý­miş­leri sa­nar­dan köp­dür. Al­ma, üzüm, erik, nar, in­jir, ar­myt, şet­da­ly, ül­je, hur­ma… bu sa­na­wy nä­çe uzalt­saň, uzal­dyp otur­ma­ly. Şeý­le ekin­le­riň naý­ba­şy­la­ry­nyň ha­ta­ryn­da türk­me­niň kü­pür­säp ýa­tan top­ra­gyn­da bol­luk bi­len bit­ýän ga­wun­la­ry gör­kez­mek bo­lar. Şu ýyl hal­ky­myz hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miziň baş­lan­gy­jy bi­len dün­ýä­de süý­jü­lik­de de­ňi-ta­ýy bol­ma­dyk Türk­men ga­wu­ny­nyň gü­nü­ni gö­zel paý­tag­ty­myz Aş­ga­bat­da ge­çi­ril­jek Ýa­pyk bi­na­lar­da we sö­weş sun­ga­ty bo­ýun­ça V Azi­ýa oýun­la­ry­nyň baş­lan­ma­gy­na 30 gü­n ga­lan gü­ni – 17-nji aw­gust­da baý­ram eder.
Ta­ry­hy mag­lu­mat­lar bi­zi türk­men ga­wu­ny­nyň şöh­rat­ly sa­hy­pa­la­ry­na ta­rap alyp gid­ýär. Şeý­le ýaz­gy­lar­da be­ýan edi­li­şi­ne gö­rä, türk­men ga­wun­la­ry özü­niň dat­ly­ly­gy, ja­na şy­pa be­ri­ji­li­gi bi­len daş ül­ke­ler­de hem meş­hur bo­lup­dyr. My­sal üçin, VIII-IX asyr­lar­da Merw ga­wun­la­ry­ny ýa-da ola­ryň ka­ky­ny, luk­ma hök­mün­de arap ha­ly­fat­la­ry­nyň köş­gü­ne äki­der eken­ler. Ga­dy­my Kö­ne­ür­gen­jiň mes top­rak­ly meý­dan­la­ryn­da ýe­tiş­di­ri­len ga­wun­lar bol­sa, Hin­dis­tan ýa­ly uzak ýurt­la­ra-da äki­di­lip­dir. Aka­de­mik M.E.Mas­so­nyň bel­le­me­gi­ne gö­rä, şeý­le ga­wun­lar Bag­dat­da 150 tyl­la ýa-da 700 kü­müş pu­la sa­ty­lyp­dyr.
Ga­dy­my dö­wür­ler­de ýy­ly gü­neş­li, gu­rak­sy ho­wa­ly, ga­taň­sy top­rak­ly, te­ne­kar suw­ly şert­ler­de ga­wun­lar su­wa­rym­ly, sü­rüm­li, ýa­rym dü­me, dü­me, oý­tak we sow­ma usul­lar­da ýe­tiş­di­ri­lip­dir. Ola­ryň için­de has ir biş­ýän­le­rem, gi­ji­räk ýe­tiş­ýän­le­rem bo­lup­dyr. Ara­lyk möh­let­de ýe­tiş­ýän, ter­li­gin­den ýa­ňa pa­ça­gy­na syg­man, dar­ka-dar­ka ýa­ryl­ýan wa­har­man ga­wun­la­ram bar. Ga­lyň pa­çak­ly, dy­kyz et­li, uzak möh­let­de sak­lan­ma­ga ukyp­ly ga­wun­la­ry­my­za, esa­san, daş ül­ke­ler­de hy­ry­dar kö­pe­lip­dir. Uzak ýurt­lar­dan gel­ýän tä­jir­ler öňi bi­len şeý­le ga­wun­la­ra hy­ry­dar çy­kyp­dyr­lar. Olar ga­wun­la­ry gur­şun ka­gyz­la­ry­na do­lap, uzak ül­ke­le­ri aşyp, öz ýurt­la­ry­na alyp gi­dip­dir­ler. Ga­dy­my döwürlerde şa­lar­dyr han­la­ryň toý­ly-da­ba­ra­ly des­ter­ha­ny­ny hem dat­ly türk­men ga­wun­la­ry be­zäp­dir.
Yl­my bar­lag­lar ga­wun­la­ryň ýü­rek-da­mar ke­sel­le­ri­ni, aş­ga­za­ny, böw­rek ke­sel­le­ri­ni be­jer­mek­de uly äh­mi­ýe­te eýe­di­gi­ni ýü­ze çy­ka­ryp­dyr. Dü­zü­min­de be­lok, ug­le­wod, li­mon tur­şu­sy, al­ma kis­lo­ta­sy, mag­niý, fos­for, hlor, mar­ga­nes, de­mir, mis ýa­ly ele­ment­le­riň bol­ma­gy ga­wun­la­ry­my­zyň yn­san sag­ly­gy­na ýa­ram­lydygy­ny äş­gär ed­ýär.
Ýo­ka­ry ösüş­le­re bes­len­ýän ýur­du­myz­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň taý­syz ta­gal­la­sy ne­ti­je­sin­de, gök we bak­ja ekin­le­ri­niň bol­çu­ly­gy­ny dö­ret­mek­de uly iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Ga­wun­la­ryň ga­dy­my nus­ga­la­ry­ny di­kelt­mek, ola­ryň tä­ze sort­la­ry­ny dö­ret­mek şu gün­ki gü­nüň der­wa­ýys me­se­le­le­ri­niň bi­ri bo­lup dur­ýar. We­la­ýat­la­ry­myz­da ga­wun-gar­pyz­la­ryň aý­ra­tyn nus­ga­la­ry, tä­ze dö­re­di­len sort­la­ry bo­ýun­ça bäs­le­şik­le­ri ge­çir­mek, bu ugur­da tä­ze oý­lap ta­pyş­la­ra giň ýol aç­mak iş­le­ri üs­tün­lik­li do­wam ed­ýär. Bu ugur­da ýur­du­myz­da uly tej­ri­be ga­za­nan le­bap­ly bak­ja­çy Ömür­gu­ly Ah­me­do­wyň, Ahal we­la­ýa­ty­nyň Te­jen et­ra­byn­dan Dur­dy Ne­pe­so­wyň, Da­şo­guz we­la­ýa­ty­nyň Ak­de­pe et­ra­byn­dan Al­la­my­rat Otu­zo­wyň, Dur­dy­my­rat Me­re­do­wyň, Bal­kan we­la­ýa­ty­nyň Ser­dar şä­he­rin­den At­da Gur­ban­gel­di­ýe­wiň, Ma­ry we­la­ýa­ty­nyň Mur­gap et­ra­byn­dan In­jir Ber­di­ny­ýa­zo­wyň yl­my-dö­re­di­ji­lik we oý­lap ta­py­jy­lyk iş­le­ri dur­mu­şa or­naş­dy­ryl­ýar.
Bil­şi­miz ýa­ly, hä­zir­ki dö­wür­de eki­ne ýa­ram­ly ýer­le­riň çä­gi­ni gi­ňelt­mek iş­le­ri üs­tün­lik­li al­nyp ba­ryl­ýar. Bu ba­bat­da “Al­tyn asyr” Türk­men kö­lü­ni ýat­la­mak bo­lar. Gyz­gyn Ga­ra­gu­my lä­le­zar­ly­ga öw­ren bu eme­li kö­lüň işe gi­ri­zil­me­gi ne­ti­je­sin­de, ýur­du­myz­da eki­ne ýa­ram­ly ýer­le­riň çä­gi gör­ne­tin gi­ňel­di. Mu­nuň özi pag­ta­çy­lyk bi­len bir ha­tar­da, gök-bak­ja ekin­le­ri­ni ýe­tiş­dir­mä­ge hem uly müm­kin­çi­lik dö­ret­di. Hä­zir­ki wagt­da gyz­gyn top­ra­gyň süň­ňü­ne-sü­ýe­gi­ne di­ri­lik çeş­me­si bo­lup ýaý­ran kö­lüň dür­li çäk­le­rin­de ekerançylygy ýo­la goý­mak­da ne­ti­je­li zäh­met joş ur­ýar. Mu­nuň özi ýa­kyn gel­jek­de bu kün­jek­de ga­dy­my Kö­ne­ür­genç ga­wun­la­ry­nyň ýe­tiş­dirilje­kdigi­ne uly ynam dö­red­ýär.
Mä­lim bol­şy ýa­ly, Ma­ry top­ra­gy­nyň Han­ho­wuz düz­lü­gi ýur­du­myz­da dür­li ekin­le­riň bol­luk bi­len ýe­tiş­ýän me­ka­ny hök­mün­de ta­nal­ýar. Ga­ra­gum we Te­jen der­ýa­la­ry­nyň bol su­wy bu kün­je­gi gül­zar­ly­ga öwür­mä­ge ýar­dam e­dýär. Hä­zir­ki dö­wür­de Han­ho­wuz­da iň ta­gam­ly ga­wun­la­ryň dür­li gör­nüş­le­ri ýe­tiş­di­ril­ýär. Al­tyn säh­ra et­ra­by­nyň dö­re­dil­me­gi bi­len bu kün­je­giň ha­syl­ly­ly­gy has-da art­dy. Şeý­le my­sal­la­ry ga­dy­my Da­şo­gu­zyň Şa­se­nem, Le­ba­byň Dü­ýe­bo­ýun, Bal­ka­nyň Uz­boý gi­ňiş­li­gi, Ahal we­la­ýa­ty­nyň Gä­wers düz­lük­le­ri ba­bat­da-da ge­tir­mek müm­kin. Mah­la­sy, soň­ky ýyl­lar­da Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň taý­syz ta­gal­la­sy bi­len türk­men top­ra­gy­nyň ha­syl­ly­ly­ga ýa­ram­ly ýer­le­ri­niň çä­gi bar­ha gi­ňe­ýär. “Döw­let adam üçin­dir!” di­ýen be­lent ýö­rel­ge­den göz­baş al­ýan bu iş­le­riň hem­me­si hal­ky­my­zyň döw­let­li­li­gi­niň art­ma­gy­na, ýa­şa­ýyş dur­mu­şy­nyň has-da ýo­kar­lan­ma­gy­na gö­nük­di­ri­len­dir. Bu gün­ki gün zähmetkeş ba­ba­daý­han­la­ry­my­zyň zäh­me­ti bi­len ýe­tiş­di­ril­ýän bal­dan dat­ly türk­men ga­wun­la­ry türk­men des­ter­ha­ny­ny be­ze­ýär. Mu­nuň özi hal­ky­my­zyň rys­gal-döw­let­li­li­gi­niň ny­şa­ny­dyr.
Bu iş­le­riň sa­ka­syn­da du­ran eziz Ar­ka­da­gy­my­za ba­ba­daý­han­la­ry­my­zyň, äh­li hal­ky­my­zyň buý­san­jy, gu­wan­jy çäk­siz­dir!

Ma­ýa ME­RE­DO­WA,
S.A.Ny­ýa­zow adyn­da­ky Türk­men oba
ho­ja­lyk uni­wer­si­te­ti­niň ka­fed­ra mü­di­ri.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА