Bi­ziň ýa­şa­ýan döw­rü­mi­ziň iň gym­mat­ly baý­ly­gy, ylym-bi­lim­dir. “Men hal­ky­myň eş­ret­li dur­mu­şy­nyň göz­baş­la­ry­ny ylym-bi­lim ul­ga­my­nyň kä­mil­leş­me­gin­de gör­ýä­rin” di­ýip, nyg­ta­ýan hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz ylym-bi­li­mi döw­le­tiň saz­la­şyk­ly öňe git­me­gi­ni kes­git­le­ýän güýç hök­mün­de hä­si­ýet­len­dir­ýär. Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz 2007-nji ýy­lyň 12-nji iýu­nyn­da ýur­du­my­zyň yl­my jem­gy­ýet­çi­li­gi bi­len du­şu­şyp, yl­my we teh­ni­ka­ny mun­dan beý­läk ös­dür­me­giň anyk ýol­la­ry­ny sal­gy ber­di. Yl­my ös­dür­mä­ge düýp­li esas bol­jak “Türk­me­nis­tan­da ylym ul­ga­my­ny kä­mil­leş­dir­mek ha­kyn­da”, “Türk­me­nis­ta­nyň Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň işi ha­kyn­da” we beý­le­ki mö­hüm Ka­rar­la­ra gol çek­di.
Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň 2008-nji ýy­lyň 14-nji ýan­wa­ryn­da­ky “Türk­me­nis­tan­da ýo­ka­ry de­re­je­li hü­när­men­le­ri we yl­my iş­gär­le­ri taý­ýar­la­ma­gy hem-de yl­my tas­la­ma­la­ra döw­let ma­li­ýe gol­da­wy­ny ber­mek ha­kyn­da” Ka­ra­ry bi­len ýur­du­my­zyň ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­rin­de as­pi­ran­tu­ra­lar we dok­to­ran­tu­ra­lar dö­re­dil­di.
Alym­la­ryň yl­my açyş­la­ry­na, oý­lap ta­pyş­la­ry­na jem­gy­ýet ta­ra­pyn­dan my­na­syp ba­ha be­ril­ýär. Yl­my açyş­lar üçin me­dal­lar, hor­mat hat­la­ry, baý­rak­lar dö­re­di­lip, alym­lar sy­lag­la­nyl­ýar. Giň hal­ka­ra jem­gy­ýet­çi­li­gi ta­ra­pyn­dan yk­rar edi­len şeý­le baý­rak­la­ryň bi­ri hem 1900-nji ýy­lyň 29-njy iýu­nyn­da esas­lan­dy­ry­lan hal­ka­ra No­bel baý­ra­gy­dyr.
No­bel baý­ra­gy­nyň dö­re­ýiş ta­ry­hy­ny bil­mek her kim üçin gy­zyk­ly bol­sa ge­rek.
Ylym üçin köp tä­ze­lik­le­ri gi­ri­zen we baý­ra­gy esas­lan­dy­ran Alf­red No­bel (1833-1896) Şwe­si­ýa­nyň paý­tag­ty Stok­golm şä­he­rin­de do­gul­ýar. Onuň ka­ka­sy Em­ma­nu­el ( 1801-1872) su­was­ty gä­mi­ler üçin mi­na­ny oý­lap ta­pyp­dyr.
Ol 1842-nji ýyl­da Rus­si­ýa gö­çüp bar­ýar. Em­ma­nu­el 1842-1859 ýyl­lar­da Pe­ter­burg­da ýa­şa­ýar. Em­ma­nue­liň üç og­ly (Ro­bert, Lýud­wig, Alf­red) bo­lup­dyr. Ze­hin­li in­že­ner we işe­wür te­le­ke­çi Lýud­wig ka­ka­syn­dan mi­ras ga­lan kär­ha­na­ny ös­dü­rip, ony iri ma­şyn-gur­lu­şyk za­wo­dy­na öwür­ýär. Ol bu za­wod­da bug ma­şyn­la­ry­ny, ne­bit çy­ka­ry­jy en­jam­la­ry, he­re­ket­len­di­ri­ji­le­riň dür­li gör­nüş­le­ri­ni ön­dür­ýär. Do­gan­lar No­bel­ler 1876-njy ýyl­da Ba­kuw­da ne­bit kär­ha­na­sy­ny dö­red­ýär­ler. Olar bu kär­ha­na­da ne­bi­ti gaý­ta­dan iş­le­me­gi hem-de tur­ba ge­çi­ri­ji­ler ar­ka­ly da­şa­ma­gy ýo­la goý­ýar­lar.
XIX asy­ryň ahy­ryn­da do­gan­lar No­bel­ler Türk­me­nis­ta­nyň Çe­le­ken ýa­rym ada­syn­da se­na­gat äh­mi­ýet­li ne­bi­ti çy­ka­ryp baş­la­ýar­lar. Olar Çe­le­ken­de uzyn­ly­gy 9 km bo­lan il­kin­ji ne­bit ge­çi­ri­ji­si­ni gu­rup­dyr­lar. Alf­red No­bel 1867-nji ýyl­da part­laý­jy mad­da­ny (di­na­mi­ti) oý­lap tap­ýar.
Gurp­ly se­na­gat­çy, in­že­ner, te­le­ke­çi Alf­red No­be­liň teh­ni­ka­da ga­za­nan üs­tün­lik­le­ri däl-de, 1895-nji ýy­lyň 27-nji no­ýab­ryn­da öl­me­zi­niň öň ýa­nyn­da ýa­zyp gi­den wes­ýet­na­ma­sy dün­ýä­niň äh­li halk­la­ry üçin geň gal­dy­ry­jy­dyr. Wes­ýet­na­ma­nyň maz­mu­ny şeý­le­dir: “Men aşak­da gol çe­ken Alf­red Bern­hard No­bel, akyl­ly-baş­ly pi­kir­le­ne­nim­den soň mä­lim ed­ýä­rin… Me­niň yzym­da gal­jak äh­li em­lä­gi­mi ynam­ly gym­mat­ba­ha ka­gyz­la­ra öw­rüp, gaz­na eme­le ge­ti­rip, on­dan gel­jek her ýyl­ky gir­de­ji­le­ri, her ýy­lyň do­wa­myn­da adam­za­dyň bäh­bit­le­ri­ne uly peý­da ge­ti­ren adam­la­ra baý­rak gör­nü­şin­de paý­la­ma­ly. Gir­de­ji­le­ri bäş bö­le­ge bö­lüp, şu aşak­da­ky gör­nü­şin­de: bir bö­le­gi fi­zi­ka yl­myn­da açyş­la­ry we oý­lap ta­pyş­la­ry ama­la aşy­ran ada­ma, bir bö­le­gi hi­mi­ýa yl­myn­da has wa­jyp açyş­lar eden ada­ma, bir bö­le­gi luk­man­çy­lyk­da ýa-da fi­zio­lo­gi­ýa­da mö­hüm açyş­la­ry eden ada­ma, bir bö­le­gi ede­bi­ýat­da has gör­nük­li işi dö­re­den ada­ma, bir bö­le­gi hem hal­kyň pa­ra­hat­çy­ly­gy­ny, je­bis­li­gi­ni ber­ki­dip, go­şun­la­ryň sa­ny­ny azalt­mak üçin uly go­şant go­şan ada­ma paý­la­ma­ly. Me­niň aý­ra­tyn is­le­gim – baý­ra­ga hö­dür­le­nen da­laş­gä­riň haý­sy mil­let­den­di­gi bol­man, skan­di­naw­ly­my ýa-da baş­ga mil­let­den bol­sun, ta­pa­wu­dy ýok, has my­na­syp­la­ra baý­ra­gyň gow­şu­ryl­ma­gy­dyr”.
Il­kin­ji ge­zek No­bel baý­ra­gy Alf­red No­be­liň ara­dan çy­ka­nyn­dan 5 ýyl ge­çe­nin­den soň, 1901-nji ýy­lyň 10-njy de­kab­ryn­da gow­şu­ryl­ýar. Fi­zi­ka­dan il­kin­ji No­bel baý­ra­gy­na rent­gen şöh­le­si­ni açan ne­mes fi­zi­gi Wil­gelm Rent­gen my­na­syp bol­ýar. Pa­ra­hat­çy­lyk ug­run­da il­kin­ji No­bel baý­ra­gy­na hal­ka­ra Gy­zyl Haç jem­gy­ýe­ti­ni esas­lan­dy­ry­jy Žan An­ri Dýu­nan my­na­syp bol­ýar. No­be­liň mil­le­ti şwed bo­lan­soň, bu baý­ra­gy Şwe­si­ýa­nyň No­bel gaz­na­sy gow­şur­ýar.
Her ýy­lyň 10-njy de­kab­ryn­da Şwe­si­ýa­da No­be­liň gü­ni bel­le­nil­ýär. Şol gün Stok­golm­da No­bel baý­ra­gy­nyň gow­şu­ry­lyş da­ba­ra­sy bol­ýar. Paý­tag­tyň mer­ke­zin­dä­ki kon­sert­ler öýü­niň uly za­ly­na döw­let iş­gär­le­ri, şwed alym­la­ry, ýa­zy­jy­la­ry, il­çi­ler, ha­bar be­riş se­riş­de­le­ri­niň we­kil­le­ri, je­mi 2 müň­den gow­rak adam ýyg­nan­ýar. Baý­ra­ga my­na­syp bo­lan­la­ry we ola­ryň eden iş­le­ri giň köp­çü­li­ge aýan edil­ýär. Baý­ra­ga my­na­syp bo­lan­lar No­be­liň şe­ki­li ýer­leş­di­ri­len al­tyn me­dal we de­giş­li dip­lom bi­len sy­lag­lan­ýar. Soň­ky üç asy­ryň do­wa­myn­da ylym we teh­ni­ka güýç­li dep­gin bi­len ösüp adam­za­dyň bäh­bit­le­ri­ne hyz­mat edip, jem­gy­ýe­te köp peý­da ge­tir­di. Hä­zir­ki wagt­da yl­my açyş üçin dö­re­di­len baý­rak­la­ryň sa­ny 100-den hem geç­ýär.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ta­gal­la­sy bi­len ylym we teh­ni­ka­nyň ös­me­gi­ne uly ýol­lar açyl­dy. Yl­my açyş­lar et­mä­ge müm­kin­çi­lik­ler dö­re­dil­di.
Biz ber­ka­rar döw­le­ti­miz­de, yl­myň, teh­ni­ka­nyň, sun­ga­tyň, çe­per dö­re­di­ji­li­giň pa­jar­lap ös­me­gi üçin şeý­le uly müm­kin­çi­lik­le­ri dö­red­ýän Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­za çuň­ňur hoşal­ly­gy­my­zy bil­dir­ýä­ris!

Aý­je­mal Dur­dy­ýe­wa,
TGM-niň Har­by ins­ti­tu­ty­nyň
Jem­gy­ýe­ti öw­re­niş ylym­la­ry
ka­fed­ra­sy­nyň uly mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА