Türk­men be­hiş­di be­dew­le­riň dö­reý­şi­niň ga­dy­my­dy­gy­ny ta­ry­hy çeş­me­le­re ýüz­le­neň­de do­ly göz ýe­tir­mek bol­ýar. Be­dew at­la­ryň as­ly ta­ry­hy­nyň syr­ly gat­la­ryn­dan gaýd­ýar. Ar­heo­log­lar ga­zuw-ag­ta­ryş iş­le­ri­ni ge­çi­ri­len­de türk­me­niň beý­le­ki gym­mat­lyk­la­ry bi­len bir­lik­de be­dew­le­riň hem ga­dy­my­dy­gy­nyň üs­ti­ni aç­dy­lar.
Döw­let mu­ze­ýi­niň he­mi­şe­lik ser­gi za­lyn­da we mu­ze­ýiň gaz­na­ha­na­syn­da ýer­leş­di­ri­len es­bap­lar mu­ňa şa­ýat­dyr. Türk­men hal­ky­ny dün­ýä ta­na­dan ga­myş­gu­lak be­dew­ler öz göz­ba­şy­ny asyr­la­ryň jüm­mü­şin­den alyp gaýd­ýan bäş müň­ýyl­lyk ta­ry­hy bo­lan türk­men hal­ky­nyň mil­li gu­wan­jy­dyr. At yn­sa­nyň syr­da­şy, aty bar ada­myň my­da­ma dos­ty ýa­nyn­da ýa­ly­dyr. Türk­me­niň geç­miş­den söz aç­ýan eser­le­rin­de-de, des­san­la­ryn­da-da at ha­kyn­da gür­rüň edil­ýär. At eýe­si­ne we­pa­ly jan­dar bo­lup, ol ony äh­li kyn­çy­lyk­lar­dan alyp çyk­ma­gy ba­şar­ýar. Aty­ny ja­nyn­dan hem eziz gör­ýän türk­men ýi­gi­di aty be­ze­mä­ge hem uly üns be­rip­dir. Zer­gär­le­ri­miz ne­pis şaý-sep­le­ri kü­müş­den ýa­sap ha­kyk, pöw­ri­ze daş­la­ry bi­len be­zäp, al­tyn ça­ýyp ga­ýy­şa ber­ki­dip, şa­ýy­ny be­dew at­la­ry üçin ýa­sap­dyr­lar. Gö­wüs­ben­de, bo­ýun­ly­ga, göz­lü­ge da­ky­lan şel­pe­ler, uçup bar­ýan bür­gü­diň şe­ki­lin­de edi­lip­dir. Bu­lar­dan baş­ga­da, ga­dym­dan bä­ri at­la­ra göz deg­me­sin di­ýip hem-de be­zeg üçin ni­ýet­le­nip ula­ny­lan do­ga­bag, ala­ja ýüp, dür­li do­ga­jyk­lar da­ky­lyp­dyr.
Do­ga­bag üç bar­ma­gyň inin­de do­ka­lan bo­lup, atyň boý­nu­na da­kyl­ýar. Hä­zir­ki dö­wür­de türk­men ge­lin-gyz­la­ry be­dew at­la­ry be­ze­mek üçin tä­ze be­zeg­ler dö­red­ýär­ler.
Atyň boý­nu­na da­kyl­ýan do­ga­bag gör­nüş­dä­ki ha­ly­çy­la­ryň bir­nä­çe gör­nüş­le­ri bar, türk­men ze­nan­la­ry yh­las edip do­kan be­zeg üçin ni­ýet­le­nen ha­ly­çy­la­ry at­la­ryň gör­kü­ne görk goş­ýar. Öň­ki wagt­lar­dan bä­ri so­wuk­dan, çy­byn-çir­keý­den, ýa­ra düş­mek­den go­ra­mak üçin atyň üs­tü­ne ýa­pyl­ýan ýa­pyn­ja­lar my­da­ma aýal-gyz­lar ta­ra­pyn­dan taý­ýar­la­nyp­dyr. Ola­ra jül, at ke­çe, ba­syr­gy, içer­gi, der­lik ýa­ly zat­lar gir­ýär.
Jul atyň üşe­mez­li­gi üçin onuň üs­ti­ne ýa­pyl­ýan ört­gi, köý­nek­çe bol­sa jü­lüň be­zeg üçin edi­len gör­nüş­dir. Hä­zir­ki dö­wür­de jü­lüň köý­nek­çä­niň dür­li ma­ta­dan ti­kil­ýän gör­nü­şin­den baş­ga­da ha­ly gör­nü­şi hem bar. Onuň ha­ly gör­nü­şi­ni aýal-gyz­lar dür­li türk­men göl­le­ri bi­len be­zäp, atyň üs­tü­ne, kä ýag­daý­lar­da eýe­riň üs­ti­ne la­ýyk ge­ler ýa­ly edi­lip baý­ram­çy­lyk­lar­da be­zeg ýa-da sow­gat et­mek mak­sa­dy bi­len do­kal­ýar. Umu­man, at be­zeg­le­ri­niň äh­li­si­ne syn ede­ni­miz­de dün­ýä bo­ýun­ça be­hiş­di be­dew­le­ri­mi­ziň şeý­le eý gö­rü­lip be­ze­len­di­gi­ni göz ýe­tir­ýär­siň. Mu­nuň şeý­le­di­gi­ni hor­mat­ly Ar­ka­da­gy­my­zyň “Ahal­te­ke be­de­wi bi­ziň buý­san­jy­myz we şöh­ra­ty­myz”, “Ga­nat­ly be­dew” at­ly aja­ýyp eser­le­rin­de açyk aý­dyň gör­mek bol­ýar.
Ýur­du­my­zyň we­la­ýat­la­ryn­da at­çy­lyk sport top­lum­la­ry gur­lup, hä­zir­ki wagt­da olar­da at ça­py­şyk­la­ry, toý ýa­ryş­la­ry yzy­gi­der­li ge­çi­ri­lip dur­ýar.
At türk­men­ler üçin mu­kad­des­lik­dir, ol ha­kyn­da gör nä­çe ro­wa­ýat­lar, er­te­ki­ler, ata­lar paý­ha­sy söz­ler, na­kyl­lar dö­re­dil­di.
Türk­men ýel­den ýüw­rük be­dew­le­ri­miz hy­ýa­ly be­ýan et­me­ler türk­men zer­gär­le­rin­de, ha­ly­çy­ly­gyn­da hem söý­gü­li gah­ry­man­la­ryň bi­ri bol­ma­gy geň däl­dir.
Bu ba­bat­da atyň keş­bi edil folk­lor ese­rin­de bol­şy ýa­ly ar­zuw-hy­ýal, şow­lu­lyk, äh­li aý­dyň we hoş­ni­ýet­li zat­lar bi­len ut­ga­şyp ada­myň kal­by­na ba­ra­bar su­rat­lan­dy­ryl­ýar. My­sal üçin, Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let tug­ra­sy­nyň mer­ke­zin­de şe­kil­len­di­ri­len ahal­te­ke be­de­wi­niň keş­bi ýur­dy­my­zyň azat­ly­ga we ga­raş­syz­ly­ga bes­le­nip, ýag­ty gel­je­ge ta­rap ok­gun­ly­ly­gy­ny be­ýan ed­ýär. Hä­zir­ki döw­rüň žur­na­list­le­ri­niň köp­lenç türk­men yk­dy­sa­dy­ýe­ti­niň ösü­şi­niň çalt dep­gin­le­ri­ni be­dew ba­dy bi­len de­ňeş­dir­ýän­dik­le­ri ýö­ne däl­dir.
Edil dur­muş­da­ky aja­ýyp or­nu­nyň bol­şy ýa­ly, türk­men be­de­wi­niň te­bi­ga­ta ýa­kyn­ly­gy, ýa­ra­şyk­ly­ly­gy, ýel ýa­ly ýyn­dam­ly­gy, ýa­ry­şan­da guş­dan oz­ma­gy asyr­la­ryň dö­re­den aja­ýyp aý­dy­my­dyr.
Türk­men be­dew­le­ri­niň sun­gat­da­ky ýe­ten şöh­ra­ty ony dün­ýä meş­hur eden aja­ýyp syn-sy­rat­la­ry­nyň bi­ri­dir. Ahal­te­ke be­dew­le­ri we ne­pis ha­ly­la­ry, şaý-sep­le­ri türk­me­niň dün­ýä me­de­ni­ýe­ti­ne go­şan ba­ha­syz go­şan­dy bo­lup dur­ýar. Ahal­te­ke be­dew­le­ri­ni yl­my taý­dan öw­ren­mek­de, ola­ryň şan şöh­ra­ty­ny dün­ýä ýaý­mak­da hem wa­gyz et­mek­de hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň we Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň ta­gal­la­sy bi­möç­ber­dir. Türk­men be­hiş­di be­dew­le­ri­niň at-ab­ra­ýy, şan-şöh­ra­ty dün­ýä öz­bo­luş­ly ýal­kym sa­çyp, onuň gel­je­gi bar­ha art­ýar. Ga­raş­syz­lyk ýyl­la­ry için­de türk­men be­de­wi­niň baý­ra­my ulu­dan tu­tul­ýar. 2011-nji ýyl­da Türk­men be­de­wi­niň baý­ra­my my­na­sy­bet­li Aş­ga­bat­da Hal­ka­ra ahal­te­ke at­çy­lyk as­so­sia­si­ýa­sy­nyň 1-nji mej­li­si hem-de “Türk­men be­de­wi we dün­ýä­niň se­ýis­çi­lik sun­ga­ty” at­ly III Hal­ka­ra yl­my mas­la­ha­ty bo­lup geç­di.
Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň “Ahal­te­ke be­dew­le­ri – bi­ziň buý­san­jy­myz we şöh­ra­ty­myz”, “Ga­nat­ly be­dew­ler” at­ly ki­tap­la­ry bu gün­ki gün tö­we­re­ge ýal­kym sa­çyp dur. Bu ki­tap­lar­da aja­ýyp mil­li mi­ra­sy­myz bo­lan naý­ba­şy ahal­te­ke at­lar ba­ra­da gür­rüň be­ril­ýär. Şeý­le hem ýaş ne­sil­le­re at­çy­ly­ga bo­lan söý­gü­si­ni ös­dür­mek­de, gel­jek­ki at­şy­nas­lar bol­ma­ly­dy­gy­na göz ýe­tir­ýär­siň.

Tä­ze­gül ÖWEZ­MY­RA­DO­WA,
Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let me­de­ni­ýet mer­ke­zi­niň Döw­let mu­ze­ýi­niň bö­lüm mü­di­ri.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА