Kaloriýa näme?

Dükandan haý­sy­dyr bir gap­la­nan azyk önü­mi sa­tyn al­nan­da onuň da­şyn­da ön­dü­ri­len se­ne­si, ýa­ram­ly­lyk möh­le­ti, ag­ra­my, dü­zü­mi we iý­mit­li­lik gym­ma­ty ýa­ly zat­lar ýa­zyl­gy bol­ýar. Iý­mit­li­lik kuw­wa­ty ka­lo­ri­ýa ýa-da ki­lo­ka­lo­ri­ýa bir­li­gi bi­len gör­ke­zil­ýär. Eý­sem, bu bir­lik nä­mä­ni aň­lad­ýar­ka?
At­mos­fe­ra ba­sy­şyn­da bir gram su­wuň tem­pe­ra­tu­ra­sy­ny bir de­re­je ýo­kar­lan­dyr­mak üçin ze­rur bo­lan ener­gi­ýa muk­da­ry­na ka­lo­ri­ýa di­ýil­ýär. Bir ki­lo­ka­lo­ri­ýa 1000 ka­lo­ri­ýa deň­dir. Ka­lo­ri­ýa ener­gi­ýa bir­li­gi hök­mün­de bir mad­da ber­len (ýa-da go­şu­lan) ýy­ly­ly­gyň muk­da­ry­ny kes­git­le­mek üçin ula­nyl­ýar. Hi­mi­ki üýt­geş­me­ler se­bäp­li mad­da­la­ryň ýy­ly­lyk kuw­wa­ty, ere­me­gi, bu­gar­ma­gy we re­ak­si­ýa ýy­ly­ly­gy he­mi­şe ka­lo­ri­ýa bi­len aň­la­dyl­ýar. Em­ma fi­zi­ki ka­lo­ri­ýa iý­mi­tiň ener­gi­ýa ba­ha­sy­ny gör­kez­mek üçin ula­nyl­ýan ka­lo­ri­ýa bi­len ga­ryş­dy­ryl­ma­ly däl­dir. Iý­mit­de ula­nyl­ýan ka­lo­ri­ýa «C» harpy bi­len kes­git­len­ýär.
Kaloriýa nämäni ölçeýär?
Kaloriýa ener­gi­ýa bir­li­gi­dir. Adam ýa­şa­mak, dem al­mak, he­re­ket et­mek üçin ener­gi­ýa ze­rur­lyk duý­ýar we bu ener­gi­ýa­ny iý­mit­den al­ýar. Baş­ga­ça aý­dy­lan­da, iý­mi­tiň ýo­kum­ly­ly­gy nä­çe ýo­ka­ry bol­sa, ka­lo­ri­ýa­sy şon­ça-da ýo­ka­ry bol­ýar. Gap­la­nan iý­mit­ler­dä­ki, iý­ýän iý­mit­le­ri­miz­dä­ki ener­gi­ýa we die­to­log­lar ta­ra­pyn­dan ula­nyl­ýan «ka­lo­ri­ýa» adal­ga­sy «kkal» ýa-da «kal» hök­mün­de gör­ke­zil­ýär. Be­de­niň yzy­gi­der­li iş­le­me­gi we we­zi­pe­le­ri­ni ýe­ri­ne ýe­tir­me­gi üçin ze­rur bo­lan ka­lo­ri­ýa­lar ada­myň ýa­şy­na, jyn­sy­na we fi­zio­lo­gi­ki iş­jeň­li­gi­ne gö­rä üýt­ge­ýär. Iý­mit­dä­ki ka­lo­ri­ýa­ny anyk­la­mak res­to­ran­da men­ýu­nyň, akyl­ly te­le­fon­da ýö­ri­te prog­ram­ma­la­ryň üs­ti bi­len ama­la aşy­ryl­ýar. Şeý­le-de bol­sa ki­lo­ka­lo­ri­ýa bu muk­da­ry öl­çe­mek üçin ula­nyl­ýan ýe­ke-täk ba­ha däl. Ka­lo­ri­ýa, ki­çi ka­lo­ri­ýa, uly ka­lo­ri­ýa, ki­lo­ka­lo­ri­ýa we ki­lo­jo­ul ýa­ly köp muk­dar­da öl­çeg ba­ha­la­ry bar. Iý­mit gap­la­ryn­da ýa­zy­lan iý­mit­li­lik kuw­wat­ly­gy adat­ça Kcal hök­mün­de gör­ke­zil­ýär. Ýö­ne kä­bir ýurt­da gap­la­nan iý­mit­ler­de kJ-de bir­li­gi hem ula­nyl­ýar. Kcal ba­ha­sy­ny ber­len kJ ba­ha­sy­ny 4,18-e bö­lüp ha­sap­lap bol­ýar. Soň­ky wagt­lar­da adam­lar öz ag­ra­my­nyň ka­da­ly bol­ma­gy üçin gü­nüň do­wa­myn­da nä­çe ka­lo­ri­ýa­lyk iý­mit iýen­di­gi­ni hem ha­sap­la­ýar­lar.
Her bir ada­myň gün­de­lik ka­bul et­me­li bel­li bir muk­dar­da­ky ka­lo­ri­ýa­sy bar. Ge­rek­li muk­dar­dan köp ka­lo­ri­ýa al­sa­ňyz, be­de­ni­ňiz bu ka­lo­ri­ýa­la­ry ýag gör­nü­şin­de sak­lar we ne­ti­je­de ag­ra­my­ňyz ar­tar. Edil şo­nuň ýa­ly-da, ge­re­gin­den az ka­lo­ri­ýa al­sa­ňyz, be­den sak­la­nan ýa­gy sarp eder we ne­ti­je­de hor­la­nar­sy­ňyz.

Näçe kaloriýa almaly?
Iýmitleriň ka­lo­ri­ýa ha­sap­la­ma­la­ry, adat­ça, 100 gram möç­ber­de öl­çel­ýär. Baş­ga­ça aý­dy­lan­da, ber­len ka­lo­ri­ýa bu iý­mi­tiň 100 gra­my­ny iýe­ni­ňiz­de al­jak ener­gi­ýa muk­da­ry­ňy­zy aň­lad­ýar. Her iý­mi­tiň bel­li bir ka­lo­ri­ýa muk­da­ry bar. Gök önüm­ler­den alyn­ýan ka­lo­ri­ýa muk­da­ry köp­lenç 100 ka­lo­ri­ýa ýa-da on­dan hem az­dyr. Şeý­le-de bol­sa, dü­zü­min­dä­ki şe­ke­riň muk­da­ry hem ha­sap­la­nan­da gök önüm­le­ri iý­mek mas­la­hat be­ril­ýär. Et önüm­le­ri 150-den 500 ka­lo­ri­ýa çen­li bo­lup, onuň se­bä­bi etiň dü­zü­min­de ýa­gyň bol­ma­gy­dyr. Süýt önüm­le­rin­dä­ki ka­lo­ri­ýa hem dü­zü­min­dä­ki ýa­gyň muk­da­ry­na gö­rä kö­pel­ýär. Be­den funk­si­ýa­la­ry­nyň do­ly iş­le­me­gi üçin 1000-1400 ara­ly­gy ka­lo­ri­ýa ge­rek. Bu kes­git­le­nen ka­lo­ri­ýa he­re­ket­siz wag­ty­myz üçin ha­sap­lan­ýar. He­re­ke­ti ta­lap ed­ýän gün­de­lik iş­ler bi­len meş­gul­lan­ma­ýan bol­sa­ňyz, be­den üçin ze­rur ka­lo­ri­ýa muk­da­ry hem az bol­ýar. Yzy­gi­der­li he­re­ket ed­ýän bol­sa­ňyz, adam bedeni has köp ka­lo­ri­ýa talap edýär. Esa­sy zat iý­ýän iý­mit­le­ri­mi­ziň ýa­gy­nyň, be­lo­gy­nyň we ug­le­wod­la­ry­nyň gat­na­şy­gy­ny bil­mek we şo­ňa la­ýyk­lyk­da iý­mit­le­niş me­ýil­na­ma­sy­ny dö­ret­mek­dir.
Unut­maň, şe­ker­li, ýag­ly iý­mit­ler ýa-da taý­ýar iý­mit­ler be­de­ne ka­lo­ri­ýa ber­mek däl­dir. Aç­ly­gy bas­mak üçin çips däl-de, al­ma iý­mek has peý­da­ly­dyr!