Paý­has dam­ja­la­ry

Gen­ri For­duň ýa­pyn­ja­sy
Bir ge­zek amerikan mil­lio­neri Gen­ri Ford iş sa­pa­ry bi­len Ang­li­ýa barýar. Ol ho­wa men­zi­li­niň sorag-jogap gullugyndan şä­he­riň go­laý­rak­da ýer­leş­ýän is­len­dik ar­zan myh­man­ha­na­sy bi­len gy­zyk­la­nýar.
Gul­luk­çy oňa na­zar aý­lap, ýü­zü­niň ta­nyş­dy­gy­na göz ýe­ti­rýär. Çün­ki ga­zet­ler Ford ba­ra­da häli-şindi ýaz­ýan eken­ler. Hä­zir bol­sa, ol kö­ne­je pla­şyn­da onuň garşysynda dur­dy hem-de ar­zan myh­man­ha­na so­ra­ýar­dy. Gul­luk­çy ynam­syz­lyk bi­len on­dan:
– Eger-de men ýal­ňyş­ma­ýan bol­sam, siz je­nap Gen­ri Ford bolmaly? – di­ýip so­ra­ýar.
– Ha­wa – di­ýip, ol biperwaý jo­gap be­rýär.
Gul­luk­çy geň ga­lýar:
– Ara­da men şu ýerde si­ziň og­lu­ňy­zy gör­düm. Ol iň gym­mat otag sorap, ýa­şa­jak myh­man­ha­na­sy­nyň iň naý­ba­şy bol­ma­ly­dy­gy­ny aý­dyp, ol ýer­dä­ki şert­ler bi­len çynlakaý gy­zyk­lan­dy. Siz bol­sa­ňyz, ataň döwründen galan plaşy ge­ýip, ar­zan myh­man­ha­na so­ra­ýar­sy­ňyz. Eý­sem, siz pu­lu­ňy­zy tyg­şyt­la­ýar­sy­ňyz­my?
Gen­ri Ford bi­raz pi­kir­le­nip, şeý­le jo­gap be­rýär:
– Me­niň gym­mat myh­man­ha­na­da gal­ma­gy­myň onçakly ze­rur­ly­gy ýok, se­bä­bi ge­re­gin­den ar­tyk za­da tö­le­me­giň asla ma­ny­sy ýok. Men haý­sy ýer­de gal­sam-da, Gen­ri Ford. Men myh­man­ha­na­lar­yň arasynda hem uly ta­pa­wut gör­emok, çün­ki ar­zan myh­man­ha­na­da hem has gym­ma­dyn­da­ky ýa­ly dynç alyp bol­ýar. Bu plaş ba­ra­da aý­dy­lan­da bol­sa, dog­ry ony ka­ka­mam ge­ýip­dir, ýö­ne mu­nu­ňam on­çak­ly äh­mi­ýe­ti ýok, çün­ki men bu plaş­da hem ba­ry­bir Gen­ri Ford. Og­lum ba­ra­da aý­dy­lan­da bol­sa, ol he­niz ýaş, tej­ri­be­siz, eger ol ar­zan myh­man­ha­na­da gal­sa, adam­la­ryň özi ba­ra­daky et­jek gepinden heder edýär. Men bol­sa, tö­we­re­gim­dä­ki­le­riň men ba­ra­da­ky pi­ki­rin­den çe­ki­ne­mok, se­bä­bi men öz ha­ky­ky ba­ha­my bil­ýän. Men pu­ly tygşytlap bil­ýän­li­gim hem-de ýa­sa­ma za­da ga­ra­nyň­da, ha­ky­ky gym­mat­ly­gy saý­ga­ryp bil­ýän­li­gim üçi­nem mil­lio­ner bol­dum.

Duý­gy ada­sy
Ir za­man­lar bir ada bo­lup, on­da äh­li Duý­gy hem-de adam­la­ryň ru­hy gym­mat­lyk­la­ry ýa­şap­dyr: Şat­lyk, Hasrat, Akyl we beý­le­ki­ler. Olar bi­len bir­lik­de Söý­gi hem ýa­şap­dyr.
Bir ýo­la Duý­gy­ ada­nyň um­ma­na ba­typ bar­ýan­dy­gy­ny, ba­hym gark bol­jak­dy­gy­ny aňyp­dyr. Ola­ryň äh­li­si öz gä­mi­le­ri­ne mü­nüp, ada­ny taş­lap gi­dýär­ler. Söý­gi al­ňa­sa­maýar we soň­ky mi­nut­la­ra çen­li ga­ra­şýar. Ol ada­ny ha­las et­mä­ge hiç hi­li umy­dyň ýok­du­gy­na, ony eý­ýäm tu­tuş­ly­gy­na di­ýen ýa­ly su­w basyp bar­ýan­dy­gy­na göz ýe­ti­rip, kö­me­ge ça­gy­ryp ugraýar.
Onuň gap­da­lyn­dan Baý­ly­gyň ka­şaň gä­mi­si ýü­züp ge­çýär. Söý­gi özü­ni gä­mi­si­ne al­ma­gy­ny so­rap, oňa ýüz tu­týar, ýö­ne Baý­lyk gä­mi­sin­de köpsan­ly gym­mat ba­ha­ly närseleriň, al­tyn-kü­müş­le­riň bar­dy­gy­ny, Söý­gä ornuň ýok­du­gy­ny ýaňzydýar.
Söý­gi du­şun­dan ge­çip bar­ýan Te­kep­bir­li­giň gä­mi­si­ne ýüz tu­týar. Ýö­ne Söý­gi jo­gap hök­mün­de ondan Te­kep­bir­li­giň gä­mi­sin­de bol­ma­gy­nyň ka­da­ny we kä­mil­li­gi boz­ýan­dy­gy­ny eşidýär.
Söý­gi kö­mek so­rap, Has­ra­ta ýüz tu­týar. Ýöne ol:
– Eý, Söý­gi, me­niň şeý­le bir ýü­re­gim gys­ýar, şo­ňa görä, ýe­ke özüm bo­la­nym kem däl – di­ýip jo­gap be­rýär.
Ada­nyň de­ňin­den Şat­lyk ýü­züp ge­çýär, ýö­ne ol şat­lyk-şa­ga­laň bi­len şeý­le bir ba­şa­gaý eken we­lin, hat­da Söý­gi­niň se­si­nem eşit­meýär.
Bir­den­kä, Söý­gi “Bä­rik gel, se­ni ýa­ny­ma ala­ýyn” di­ýen se­si eşi­dýär. Söý­gi çal saç­ly go­ja­ny gö­rüp, bag­ty­ýar­lyk­dan ýa­ňa ýe­re-gö­ge syg­maýar, hat­da onuň ady­ny so­ra­ma­gy hem unu­dýar. Olar ke­na­ra ba­ryp ýe­ten­le­rin­de, Söý­gi dü­şüp ga­lýar, go­ja bol­sa, öz ýo­lu­na ro­wa­na bo­lýar. Go­ja­nyň gä­mi­si göz­den ýi­ten­de, oňa iň bolmanda, min­net­dar­lyk hem bil­dir­män­li­gi güp­be ýa­dy­na dü­şýär.
Söý­gi Aky­la ýüz tu­týar:
– Akyl aýt­sa­ňyz­laň, me­ni kim ha­las et­di?
– Wagt – di­ýip, Akyl jo­gap be­rýär.
– Wagt diýdiňmi? Nä­me se­bäp­den ol ma­ňa kö­mek et­di­kä? – di­ýip, Söý­gi ge­ňir­ge­nýär.
– Di­ňe Wagt dur­muş­da Söý­gi­niň nä­hi­li wa­jyp­dy­gy­ny bilýär – di­ýip, Akyl jo­gap be­rýär.
Dur­muş­da kä­wagt adam yzy­na öw­rü­lüp gi­den­den soň, onuň ar­ka­syn­da­ky ga­nat­la­ry­ gö­rüp, pe­riş­de­di­gi­ni bi­lip gal­ýar­syň.

Aw­to­bus­da­ky wa­ka
On bäş ýaş­la­ryn­da­ky ýet­gin­jek aw­to­bu­sa mün­ýär. Ol aw­to­bu­sa gi­ren­de, he­niz hiç ki­miň mün­män­di­gi­ni, ha­lan ýe­riň­de otu­ry­ber­me­li­di­gi­ni gö­rüp, ju­da be­ge­nýär. Ol ahyr­ky du­ral­ga çen­li git­me­li bo­lan­ly­gy üçin özü­ne yn­ja­lyk­ly bo­lan ýeri saý­la­ýar. Aw­to­bus ýo­lu­ny do­wam et­dir­ýär. Ýig­ri­mi mi­nut­dan soň, aw­to­bus adam­dan dol­ýar.
Ýet­gin­jek saz diň­le­ýär, aram-aram da­şa­ry se­red­ýär, on­ýan­ça-da, gar­ta­şan bir aýal onuň eg­nine ka­kyp:
– Sen­de heý utanç ýok­my, biz da­gy sen ýalykak özü­miz­den ulu­la­ra ýer ber­ýär­dik, sen bol­saň, görmediksirän bolup otyr­syň – di­ýýär.
Oňa ikin­ji aýal hem go­şu­lyp:
– Ine, gö­rüň-ä şu ma­hal­ky ýaş­la­ry, bu ýer­de sap-sa­gat ýi­gid-ä otur­ma­ly, gar­ta­şan syr­kaw ze­nan bol­sa, aýak üs­tün­de dur­ma­ly – di­ýýär.
Edil iküç mi­nut­dan soň­ra, aw­to­bus­da­ky­la­ryň hem­me­si diýen ýaly ýet­gin­je­ge şerebesini pür­küp ug­raýar­lar. Ýaş og­lan bu gy­sy­şa döz ge­lip bil­män, şeýle diýýär:
– Bol­ýa, men hä­zir tura­ýyn, ýö­ne şu ýer­de di­ňe öz aý­dan sö­zü­ne utan­ma­jak­lar otur­syn!
Onuň söz­le­ri köp­de sars­gyn dö­re­den­li­gi üçin ýaz­gar­mak­la­ry­ny bes edýär­ler. Ýetginjek al­jy­raň­ňy hal­da otur­gy­jynyň gapdalyndan birzat­lar çy­kar­ma­ga dur­ýar, il­ki pi­şe­giň bi­rin­ji ta­ýy­ny, soň­ra bol­sa, ikin­ji­si­ni çy­kar­ýar hem-de ýe­rin­den tu­rup, pi­şek­le­ri­ne da­ýan­ýar.
Haý­ran gal­mak­dan ýa­ňa hem­me­ler do­ňup gal­ýar­lar. Şeý­le za­dyň bo­lup bil­jek­di­gi­niň hiç ki­miň kel­le­si­ne gel­meý­şi­ni diý­se­ne. Oňa ga­har­ly da­ra­şan gar­ta­şan ze­nan bolsa, aýak üs­tün­de dur­şu­na nä­mäň-nä­me­di­gi­ne dü­şü­nip gal­ýar hem-de ahyr­ky du­ral­ga çen­li dy­myp gid­ýär.
Og­lan ýe­ňil bol­ma­sa-da, pi­şek­lerine daýanyp gid­ýär, ýö­ne ýo­luň bü­tin do­wa­myn­da öz otu­ran ýe­ri­niň boş gal­ma­gy oňa gaýrat ber­ýär.

Dur­mu­şyň ma­ny­sy nä­me­de?
Bir ge­zek okuw­çy­ mu­gal­ly­myna ýüzlenýär:
– Mu­gal­lym!.. eýsem, dur­mu­şyň ma­ny­sy nä­me­dekä?!
– Ýog­sa-da, onuň ma­ny­sy nä­me­dekä?! – di­ýip, mu­gal­lym so­rag­ly na­za­ry­ny okuw­çy­la­ra di­kýär.
Olar az sa­lym pi­kir­le­nip, şeý­le di­ýýärler:
– Umu­man, adam­zat dur­mu­şy bo­laý­ma­sa?
Mu­gal­lym ulu­dan de­mi­ni alýar, soň­ra okuw­çy­la­ra ýüz­le­nip:
– Jo­gap agtarmaga sy­na­ny­şyň..
Okuw­çy­la­ryň bi­ri şeý­le di­ýýär:
– Ähtimal, ol söý­gi bi­len ýa­şa­mak­dyr?!
– Ýa­man däl, ýö­ne ýa­şyň so­ňun­da, “Men boş ýa­şa­man­dy­ryn” di­ýip, aý­dar ýa­ly di­ňe söý­gi bi­len ýa­şa­mak ýe­ter­lik­mikä?!
Şol ma­hal ýe­ne bir okuw­çy dillenýär:
– Me­niň pi­ki­rim­çe, dur­mu­şyň ma­ny­sy özüň­den soň­ra asyr­la­ra nä­me­dir birzat­la­ry go­ýup git­mek.
– Bä, sen näme adam­la­ryň ag­la­ba kö­pü­si boş ýa­şa­ýar diý­jek bol­ýaňmy?! – di­ýip, mu­gal­lym ýyl­gy­rýar.
Üçün­ji bir okuw­çy ynam­syz­lyk bi­len çaklaýar:
– Me­ge­rem, onuň ma­ny­sy­ny agtarmagyň ge­re­gi ýok­dur..
– Ha­ny-ha­ny, ýö­ne nä­me üçin şeý­le pi­kir ed­ýä­ni­ňi dü­şün­dir – di­ýip, mu­gal­lym gy­zyk­lanýar.
– Me­niň pi­ki­rim­çe, bu me­se­lä gi­riş­seň, bi­rin­ji­den-ä, anyk we gu­tar­nyk­ly jo­ga­by ba­ry­bir ta­pyp bol­ma­ýar, my­dama şüb­he­le­nip gez­ýäň, ikin­ji­den bol­sa, sen nä­hi­li jo­gap tap­saň-da, ba­ry­bir he­mi­şe onuň üs­tün­de je­del­leş­jek kim­dir bi­ri ta­pyl­ýar. Şeý­le­lik­de, bü­tin öm­rüň onuň ma­ny­sy­ny göz­le­mek bi­len ge­çip gid­ýär, dur­mu­şyň ma­ny­sy bol­sa, di­ňe ýa­şa­mak­da – di­ýip, okuw­çy jogap berýär.
– Me­niň pi­ki­rim­çe, bu onuň dog­ry jo­ga­by – di­ýip, mu­gal­lym bu gün­lük­çe sa­pak­la­ryň ta­mam bo­lan­dy­gy­ny mä­lim edýär.
Toplan we ter­ji­me eden
Ýe­gen­mäm­met Taý­ly­ýew,
“Za­man-Türk­me­nis­tan”.