Türk­men te­at­ry­nyň sah­na­syn­da kö­püň al­ky­şy­ny alyp, meş­hur­lyk ga­za­nan ar­tist­le­ri­miz­dir akt­ri­sa­la­ry­my­z sanardan köp. Ola­ryň dö­re­den keşp­le­ri türk­men teatr sun­ga­ty­nyň ta­ry­hyn­da-da, to­ma­şa­çy­lar köp­çü­li­gi­niň aňyn­da-da öçmejek yz goýdy. Te­at­ryň sah­na­syn­da ge­çi­ri­len ýyl­lar ola­ryň bi­ren­te­gi­niň maň­la­ýy­na ga­syn bas­dy, sa­çy­na ak sep­di. Me­niň gür­rü­ňi­ni et­jek ha­ly­pa­myň özü­ni bi­lip gö­re­ni sah­na, eşi­de­ni to­ma­şa­çy­la­ryň sag­bol­su­ny bo­lup­dy. Ol öz iş­län te­at­ry­nyň ody bi­len gi­rip, kü­li bi­len çy­kan ar­tist­le­riň ha­ta­ryn­da ta­nal­ýar. Ony di­ňe bir teatr sun­ga­ty­ny öw­re­ni­ji­ler ýa-da onuň bi­len iş sa­ly­şan adam­lar däl, hat­da to­ma­şa­çlar-da onuň köp ta­rap­ly akt­ri­sa­dy­gy­ny bil­ýär. Ol teatr­da iş­län döw­ründe sah­na­da dür­li ýaş­da­ky, dür­li mil­let­den bo­lan ze­nan maş­ga­la­la­ryň dürli keş­bi­ni dö­re­dip­di. Öm­rü­ni teatr sun­ga­ty­na ba­gyş eden, ozal­ky Mol­la­ne­pes adyn­da­ky dra­ma te­at­ry­nyň sah­na­syn­da tä öm­rü­niň ahy­ry­na çen­li dürli keşpleri jan­lan­dy­ran Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti Ma­ma Ba­ba­ýe­wa öz muş­dak­la­ry­nyň kal­byn­da yz gal­dy­ran ha­ly­pa ar­tist­le­riň ha­ta­ryn­da ta­nal­ýar. Ha­ly­pa akt­ri­sa­ny to­ma­şa­çy­lar köp­çü­li­gi­ne has äş­gär eden keşp­le­riň bi­ri, ir dö­wür­ler şol te­at­ryň sah­na­syn­da goý­lan öz­bek ýa­zy­jy­sy Ham­za He­kim­za­da Ni­ýa­zy­nyň “Baý we bat­rak” at­ly ese­rin­dä­ki Je­mi­lä­niň keş­bi bo­lup­dy. Türk­men to­ma­şa­çy­lary­nyň “Baý we bat­rak” spek­tak­ly bi­len il­kin­ji ge­zek ta­n­şyp, ga­ryp gy­zy Je­mi­lä­ni sö­ýe­nin­den bä­ri en­çe­me ýyl­lar geç­di. Ony dür­li wagt­da, dür­li re­žiss­ýor­lar sah­na çy­kar­dy. Je­mi­lä­niň keş­bi bir­nä­çe türk­men akt­ri­sa­sy­na ab­raý ge­ti­rip­di. Akt­ri­sa äh­li dö­re­den keşp­le­ri­niň için­de has ýa­ky­ny­nyň Je­mi­lä­niň keş­bi bo­lan­dy­gy­ny buý­sanç bi­len bellärdi.
Ma­ma Ba­ba­ýe­wa 1920-nji ýyl­da Ahal we­la­ýa­ty­nyň Ka­ka et­ra­by­nyň “Ýüzba­şy” daý­han bir­le­şi­gin­de iş­çi maş­ga­la­syn­da dün­ýä in­ýär. Ol 1939-njy ýy­lyň mart aýyn­da Mol­la­ne­pes te­at­ryn­da he­re­ket ed­ýän teatr stu­di­ýa ka­bul edil­ýär. Bu ýer­de Ma­ma akt­ýor­çy­lyk sun­ga­ty­nyň in­çe til­sim­le­ri­ni öw­ren­ýär, he­mem ar­tist bo­lup zäh­met çek­ýär. Şeý­le­lik­de, Ma­ma okuw bi­len zäh­me­ti bi­le­lik­de alyp git­mek bag­ty mi­ýes­ser ed­ýär.
– Biz te­at­ryň ga­py­syn­dan il­kin­ji ge­zek ät­lä­ni­miz­de, en­tek 16 hem ýa­şa­man­dyk. Bi­ze ýet­gin­jek­lik pas­por­ty­myzy hem teatr­da gow­şur­dy­lar. Ine, in­di bol­sa ene bol­duk – di­ýip, Ma­ma daý­za ge­çen gün­le­ri­ni buý­sanç bi­len ýat­la­ýar­dy. Ma­ma Ba­ba­ýe­wa 1939-njy ýyl­da Sa­byr Ata­ýe­wa, Täç­bi­bi Ga­fu­ro­wa, Fah­ri­ýa Aly­ýe­wa da­gy bi­len il­kin­ji ge­zek te­at­ryň ga­py­syn­dan ät­le­ýär. Ola­ryň il­kin­ji mu­gal­ly­my meş­hur re­žiss­ýor Ar­ka­diý Isa­ýe­wiç Ab­ru­sin bol­ýar. Ab­ru­sin türk­men te­at­ry­nyň sah­na­syn­da il­kin­ji ge­zek “Zöh­re we Ta­hyr” spek­tak­ly­ny sah­na­laş­dyr­ýar we Gül­za­da­nyň keş­bi­ni jan­lan­dyr­ma­gy Ma­ma yna­nýar. Bu keşp Ma­ma Ba­ba­ýe­wa­nyň te­at­ryň sah­na­syn­da il­kin­ji keş­bi bol­ýar. Gül­za­da­nyň keş­bi diý­seň şow­ly çyk­ýar. Şon­dan soň te­at­ryň re­žiss­ýor­la­ry Ma­ma di­ňe baş gah­ry­ma­nyň keş­bi­ni yna­nyp baş­la­ýar­lar.
– Me­niň il­kin­ji ha­ly­pa­la­rym türk­men te­at­ry­nyň düý­bü­ni tu­tan­lar – meş­hur “Aý­gyt­ly ädim” fil­min­dä­ki baş gah­ry­man Ar­ty­gyň eje­si­niň keş­bi­ni jan­lan­dy­ran Ogul­gur­ban Dur­dy­ýe­wa, şol film­de Eziz ha­nyň keş­bi­ni jan­lan­dy­ran Mu­ham­met Çer­ke­zow, şeý­le hem Ba­zar Ama­now, Gy­lyç Ber­di­ýew da­gy bol­dy. Bi­ziň ýaş­ly­gy­myz, il­kin­ji zäh­met ýo­lu­myz uruş ýyl­la­ry­na ga­bat gel­di. Gi­je daň at­ýan­ça iş­läp, tä­ze spek­tak­ly ko­mis­si­ýa tab­şyr­ma­ly bol­ýar­dyk. Ir­den bol­sa ke­sel­ha­na­la­ra nä­sag­la­ryň ara­sy­na kon­sert to­pa­ry bi­len gi­der­dik. Spek­takl­lar­dan bö­lek­ler gör­ke­zer­dik. Mo­no­log­lar okar­dyk. Şon­da-da şeý­le kyn­çy­lyk­la­ra ga­ra­maz­dan, diý­seň ag­zy­bir­dik. Ag­zyň bir bol­sa, alyn­ma­jak ga­la ýok eken. Me­n-ä el­my­da­ma ýaş­la­ra ag­zy­bir bol­ma­gy ün­de­ýän – di­ýip, Ma­ma daý­za ýaş­lyk ýyl­la­ry­ny ýat­la­r­dy.
Ma­ma daý­za el­my­da­ma:
– Men teatr­syz dur­mu­şy­my as­la göz öňü­me-de ge­ti­rip bi­le­mok, sah­na me­niň dur­mu­şym, to­ma­şa­çy­lar bol­sa, me­niň hos­sar­la­rym – di­ýer­di. Ma­ma daý­za sö­züň do­ly ma­ny­syn­da hal­kyň adam­y­dy. Te­at­ryň ga­py­syn­dan gi­rip, çyk­ýan ar­tist­le­riň hem­me­si oňa ha­ly­pa di­ýip ýüz­len­ýär­di­. Teatr muş­dak­la­ry hem ony hor­mat­la­ýar­dy­lar, sy­la­ýar­dy­lar. Çün­ki ol sy­lag-hor­ma­ta my­na­syp aktrisady. Ma­ma daý­za­nyň te­at­ryň sah­na­syn­da jan­lan­dy­ran keşp­le­ri, çy­kyş eden spek­takl­la­ry sa­nar­dan kän. 400-e ýa­kyn dür­li kär­dä­ki, dür­li yk­bal­lar­da­ky adam­la­ryň keş­bi­ni bir-bi­ri­ne meň­zet­män, ýe­ri­ne ýe­tir­mek, ar­tist­den örän us­sat­ly­gy ta­lap ed­ýär. Ma­ma daý­za mu­nuň höt­de­sin­den gel­me­gi ba­şar­ýar. Şol keşp­le­riň tas ýa­ryn­dan gow­ra­gy baş gah­ry­man­la­ryň keşp­le­ri­di. Ozalky Mol­la­ne­pes adyndaky te­at­ry­nyň sah­na­syn­da öz­bek ýa­zy­jy­sy Se­ýit Ah­me­diň pýe­sa­sy esa­syn­da te­at­ryň re­žiss­ýo­ry, Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti, mer­hum Aman Kö­me­ko­wyň sah­na­laş­dy­ran “Ge­lin­le­riň goz­ga­la­ňy” at­ly gül­kü­li spek­tak­lyn­da­ky Ma­ma daý­za­nyň jan­lan­dy­ran keş­bi­ni ýat­lap geç­mek ýer­lik­li bo­lar­dy. Spek­tak­lyň wa­ka­sy ýe­di ogul­ly, ýe­di ge­lin­li ga­ýynene maş­ga­la­ba­şy Per­man­bi­bi­niň how­lu­syn­da bo­lup geç­ýär. Ge­lin­ler ga­ýynene­le­ri­niň ga­har­jaň­ly­gy­na, gy­syk­ly­gy­na, kö­ne­çil­li­gi­ne döz ge­lip bil­män ga­har­ly söz­leş­ýär­ler. Em­ma ikin­ji gel­ni ola­ryň ter­si­ne el­my­da­ma ga­ýynene­si­ne şa­dy­ýan ýüz­le­nen­de her ge­zek “şu di­ýýän-ä ene­si!” di­ýip, söze başlaýar. Mu­ňa bol­sa ga­ýynene­si­niň ga­ha­ry ge­lip, şol söz­den bi­zar bo­lan­dy­gy­ny, gu­da­sy­nyň hem, ýag­ny gel­ni­niň eje­si­niň hem el­my­da­ma sö­zü­niň ba­şy­ny şol söz­den baş­la­ýan­dy­gy­ndan zeý­ren­ýär. Bu ýagdaý spek­takl­da şow­hu­ny eme­le ge­tir­ýär. Şol ge­lin bol­sa, bi­ziň gah­ry­ma­ny­myz Ma­ma Ba­ba­ýe­wa­dyr. Bu spek­takl uzak ýyl­la­ryň do­wa­myn­da te­at­ryň sah­na­syn­dan düş­män gel­di. Em­ma Ma­ma daý­za­nyň jan­lan­dy­ran “şu diý­ýä­n-ä” diýen ýerini hiç bir akt­ri­sa Ma­ma daý­za­ça ba­şar­man­dy. Ma­ma daý­za­nyň dö­re­den bu keş­bi teatr muş­dak­la­ry­nyň ýat­la­ryn­dan hiç wagt çyk­maz.
Bu­lar­dan baş­ga-da, Ma­ma Ba­ba­ýe­wa­nyň te­at­ryň sah­na­syn­da jan­lan­dy­ran şow­ly çy­kan keşp­le­rin­den “Ju­ma­da” Gül­des­se, “Aý­gyt­ly ädim­de” Aý­na, “Yk­bal­da” Uzuk, “Was­ýa Že­lez­no­wa­da” Na­tal­ýa, “Iki ada­myň hyz­mat­kä­rin­de” Kla­ri­çe, “Taý­fun­da” Tsi­fin, “Mol­la­ne­pes­de” Lä­le, “Bal­sa­ýat we ja­dy­la­nan Me­le­guş­da” Na­bat, “Daň ata­nyn­da” Bos­sa­ny ýat­lap geç­mek bo­lar. El­bet­de, Ma­ma daý­za­nyň te­at­ryň sah­na­syn­da jan­lan­dy­ran gah­ry­man­la­ry­ny bi­rin-bi­rin ag­zap geç­mek müm­kin däl. Ma­ma Ba­ba­ýe­wa­ny to­ma­şa­çy­lar köp­çü­li­gi di­ňe bir te­at­ryň sah­na­syn­da jan­lan­dy­ran keşp­le­ri ar­ka­ly däl, eý­sem, ki­no sun­ga­ty­nyň üs­ti bi­len hem ta­na­ýar­dy­lar. Mu­ňa my­sal edip “Der­ýa­nyň aňy­r­sy ser­het” fil­min­dä­ki Ata at­ly gah­ry­ma­nyň eje­si­niň keş­bi­ni, şo­nuň ýa­ly-­da “Ço­pan og­ly”, “Aşyr aga­nyň höt­jet­li­gi” çe­per film­ler­indä­ki jan­lan­dy­ran keşp­le­ri-de ki­no muş­dak­la­ry­myz ta­ra­pyn­dan oňat gar­şy al­nan keşp­ler­dir. Şo­nuň ýa­ly-da, Ma­ma Ba­ba­ýe­wa “Türk­men­film” ki­nos­tu­di­ýa­syn­da “Dubl­ýaž” ter­ji­me bö­lü­min­de hem en­çe­me ýyl­la­ryň do­wa­myn­da film­le­re ses be­rip­di. Ma­ma daý­za “Türk­men­film” ki­nos­tu­di­ýa­sy­nyň dubl­ýaž bö­lü­min­de iş­län dö­wür­le­ri­ni ýat­lap şeý­le di­ýip­di: – Ma­ňa ter­ji­me bö­lü­mi­niň re­žiss­ýo­ry Aşyr Işan­gu­ly­ýew nä­me üçin­dir el­my­da­ma çalt gür­le­me­li keşp­le­ri ses­len­dir­me­gi ynan­ýar­dy. Ol ýer­de iş diý­seň gy­zyk­ly gid­ýär­di.
Ma­ma Ba­ba­ýe­wa di­ňe bir teatr ýa-da ki­no sun­ga­ty bi­len meş­gul­lan­man, eý­sem, te­le­wi­zi­on spek­takl­lar­da we ra­dioo­ýun­lar­da-da en­çe­me ýyl­la­ryň do­wa­myn­da çy­kyş edip, özü­niň te­bi­gy ze­hi­ni bi­len hal­ka me­de­ni­ýet­li hyz­mat eden ze­nan­dyr. Ol hat­da hor­mat­ly dynç al­şa çy­ka­nyn­dan so­ňam, öý­de ar­ka­ýyn otu­ryp ma­za­sy bolma­ýar. Ol ýe­ne-de sah­na­da­ky dur­mu­şy­ny do­wam et­dir­me­li bol­ýar.
Ma­ma daý­za­nyň ýü­zi he­mi­şe gü­lüp du­ran­dyr. Ol el­my­da­ma şa­dy­ýan­dy, şat­ly­gy­nyň çä­gi ýok­dy. Nu­ra­na ýüz­li ar­tist ze­nan özü­ni örän bagt­ly sa­ýar­dy. Ol özü­niň ar­tist­lik kä­ri­ni do­wam et­dir­mek bi­len lez­zet al­ýan­dy­gy­ny, sah­na çy­kan wag­ty ýa­daw­ly­gy­nyň zym-zy­ýat bol­ýan­dy­gy­ny, işe bo­lan höwesiniň öň­kü­den-de art­ýan­dy­gy­ny, ju­wan­laş­ýan­dy­gy­ny, te­at­ra sä­hel bar­ma­sa, içi­niň gy­syp baş­la­ýan­dy­gy­ny, käha­lat­lar­da spek­takl­da çy­kyş edip, öýe ge­le­nin­den soň hem köp wagt­lap sah­na­nyň ja­dy­laý­jy pur­sa­dyn­dan çy­kyp bil­me­ýän­di­gi­ni öw­ran-öw­ran nyg­ta­ýar­dy.
Us­sat ha­ly­pa ar­tist Ma­ma Ba­ba­ýe­wa Ga­raş­syz hem hemişelik Bi­ta­rap di­ýa­ry­myz ba­ra­da şeý­le diý­ýär­di: – Asu­da Wa­ta­ny­my­za gu­wa­nyp ýa­şaň. Öz sö­ýen kä­ri­ňi­ze eýe bo­lup, on­dan lez­zet al­ma­gy ba­şa­ryň. Wa­ta­ny­ňy­za gi­je-gün­diz hyz­mat edip, peý­da­ly iş bi­len meş­gul bo­luň – diý­mek bi­len, özü­niň ýa­şan ma­ny­ly öm­rün­de mu­nuň ýa­ly dur­mu­şy öň gör­män­di­gi­ni aý­dyp­dy. “Çek­seň zähmet, ýa­gar räh­net” diý­li­şi ýa­ly, Ma­ma Ba­ba­ýe­wanyň öz wag­tyn­da ir­gin­siz çe­ken dö­re­di­ji­lik­li zäh­me­ti­ni göz öňün­de tu­tup, Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti di­ýen hor­mat­ly at da­kyl­ýar. Şeý­le-de Ma­ma daý­za dür­li ýyl­lar­da ön­jeý­li çe­ken zäh­me­ti üçin en­çe­me hor­mat hat­la­ryna hem eýe bol­ýar. Bu gün­ki gün Ma­ma daý­za­nyň ös­dü­rip, ke­ma­la ge­ti­ren üç gy­zyn­dan dört ag­ty­gy, al­ty çow­lu­gy bar. Ol gyz­la­ry­nyň üçü­si­nem – Ma­ral, Gö­zel, Ja­han da­gy­ny ýo­ka­ry bi­lim­li edip ýe­tiş­dir­ýär. Ýe­ri ge­len­de, Ma­ma daý­za­nyň ýanýol­da­şy­nyň hem ta­ny­mal ar­tist bo­lup ge­çen­di­gi­ni aýt­ma­gy­myz ge­rek. Ol Türk­me­nis­ta­nyň halk ar­tis­ti Gy­lyç Ber­di­ýew­dir.
Köp­le­riň ha­ly­pa­sy, us­sat aktrisa Türk­me­nis­ta­nyň at ga­za­nan ar­tis­ti te­at­ra öm­rü­ni baglan Ma­ma Ba­ba­ýe­wa 2005-nji ýy­lyň 6-njy few­ra­lyn­da ara­dan çyk­ýar.

Ak­my­rat Ho­ja­ber­di­ýew,
Teatr sun­ga­ty­ny öw­re­ni­ji

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА