s­len­dik jem­gy­ýe­tiň ru­hy baý­lyk­la­ry­nyň de­re­je­si onuň he­re­ket­len­di­ri­ji güý­jü­ni yba­rat ed­ýän at-ab­raý­ly, eder­men, pä­him-paý­has­ly ýol­baş­çy­la­ryň, alym­la­ryň, ha­lal zäh­met çek­me­giň be­lent nus­ga­sy­ny gör­ke­zip, öz­ge­le­re gö­rel­de bol­ýan adam­la­ryň, ede­bi­ýat, sun­gat, me­de­ni­ýet şah­sy­ýet­le­ri­niň bar­dy­gy bi­len kes­git­le­nil­ýär. Şol adam­la­ryň öz halk­la­ry­nyň öňün­dä­ki be­lent hyz­mat­la­ry-da ola­ryň dö­re­den ru­hy gym­mat­lyk­la­ry­nyň soň­ra tu­tuş mil­le­tiň in­tel­lek­tu­al de­re­je­si­ne ömür­lik da­hyl­ly bo­lup gal­ýan­dy­gy­dyr. El­bet­de, beý­le be­lent­lik öň­ýe­te­ne ýet­dir­ýän när­se däl­dir. Bu be­lent­lik di­ňe ze­hi­ni Hu­daý­dan ber­len­le­riň mü­di­mi­lik or­nu­dyr. Is­len­dik jem­gy­ýet­çi­lik, ylym, ede­bi­ýat, sun­gat şah­sy­ýe­ti­niň ke­ma­la gel­me­gi üçin onuň mäh­ri­ban top­ra­gy­nyň abat, ili­niň bag­ty­ýar, ýa­şan döw­rü­niň ro­waç­ly bol­ma­gy hem ze­rur­dyr.
Bi­ziň her bi­ri­miz bu oňyn ýag­da­ýy hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Gurbanguly Berdimuhamedowyň mer­da­na hal­ky­my­za ba­gyş eden Ber­ka­rar döw­le­ti­mi­ziň bag­ty­ýar­lyk döw­rü­niň kal­by joş­gun­ly ra­ýat­la­ry­my­zyň gün­de­lik çek­ýän ne­ti­je­li zäh­me­ti­niň ne­ti­je­le­rin­de, kalp­la­ry hy­juw­ly tür­gen­le­ri­mi­ziň, ta­lyp ýaş­la­ry­my­zyň hal­ka­ra bäs­le­şik­ler­dä­ki ga­zan­ýan uly ýe­ňiş­le­rin­de, ýa­zy­jy-şa­hyr­la­ry­my­zyň dö­re­di­ji­li­gin­de hä­li-şin­di gör­ýä­ris. Türk­me­nis­ta­nyň Gah­ry­ma­ny Gö­zel Şa­gu­ly­ýe­wa­nyň, Türk­me­nis­ta­nyň halk ýa­zy­jy­la­ry Baý­ram Jüt­di­ýe­wiň, Ata­my­rat Ata­ba­ýe­wiň, No­bat­gu­ly Re­je­bo­wyň, Täç­mäm­met Jür­de­ko­wyň, Gow­şut­gel­di Da­ňa­ta­ro­wyň, So­na Ýa­zo­wa­nyň, Türk­me­nis­ta­nyň sun­gat­da at ga­za­nan iş­gä­ri Ata­jan Ta­ga­nyň, Türk­me­nis­ta­nyň me­de­ni­ýet­de at ga­za­nan iş­gä­ri Aga­gel­di Al­la­na­za­ro­wyň, ze­hin­li ýa­zy­jy­la­ry­myz Kö­mek Ku­ly­ýe­wiň, Ah­met Hal­my­ra­do­wyň, Gur­ban­na­zar Oraz­gu­ly­ýe­wiň gün­de­lik met­bu­ga­ty­myz­da çap edil­ýän uly buý­sanç bi­len ýa­zy­lan ha­ly­pa­lyk de­re­je­sin­dä­ki goş­gu­la­ry, kys­sa eser­le­ri aja­ýyp döw­rü­mi­ziň bag­ty­ýar­ly­gy­nyň was­py­ny ýe­tir­ýär.
Soň­ky ýyl­lar­da kalp­la­ry hy­juw­dan do­ly Ka­ka­my­rat Re­je­bow, En­wer Ny­za­mow, Se­ýit­my­rat Gel­di­ýew, Ma­hym Ro­zy­ýe­wa, Ogul­täç Oraz­ta­ga­no­wa, Gül­şi­rin Ha­no­wa, Leý­li Gur­ba­no­wa, Aý­gül Ga­ra­ýe­wa, La­çyn Pür­jä­ýe­wa, Seý­ran Se­ýit­mäm­me­dow ýa­ly ze­hin­li ýaş­la­ryň uly to­pa­ry­nyň ede­bi­ýa­ty­my­za ge­lip go­şul­ma­gy iň­ňän gu­wan­dy­ry­jy ede­bi ha­dy­sa­dyr.
“Ýa­zy­jy-şa­hyr­lar öz döw­rü­niň gö­zi-gu­la­gy­dyr” diý­len ha­ky­kat bar­dyr. Biz mu­nuň hut şeý­le­di­gi­ni nus­ga­wy ede­bi­ýa­ty­my­zyň An­da­lyp­dan, Aza­dy­dan, Mag­tym­gu­lu­dan baş­la­nyp, Mol­la­ne­pe­siň, Seý­di­niň, Ze­li­li­niň, Ke­mi­nä­niň, Şa­ben­dä­niň, Mä­tä­ji­niň dö­re­di­ji­li­gin­de do­wam ed­ýän ta­ry­hyn­da aý­dyň gör­ýä­ris. Mer­da­na hal­ky­my­zyň şol dö­wür­ler­dä­ki ýa­şa­ýyş-dur­mu­şy, däp-des­sur­la­ry, aň-bi­lim de­re­je­si bu nus­ga­wy şa­hyr­la­ry­my­zyň dö­re­di­ji­li­gin­de ju­da aý­dyň gö­rün­ýän­dir.
Mil­li ede­bi­ýa­ty­my­zyň ta­ry­hyn­da XVIII asy­ryň ahyr­la­ryn­dan ge­çen asy­ryň 50-nji ýyl­la­ry­nyň baş­la­ry­na çen­li, has ta­ky­gy, Mä­tä­ji­den Ga­ra Se­ýit­li­ýe­we çen­li ede­bi uly şah­sy­ýe­tiň bol­man­dy­gy­ny hal­ky­my­zyň gün-gü­ze­ra­ny­nyň 1-nji, 2-nji Ja­han uruş­la­ry­nyň ga­zap­ly ýyl­la­ryn­da dü­şen agyr ýag­da­ýyn­dan göz­le­me­gi­miz ge­rek.
Ge­çen asy­ryň 50-nji ýyl­la­ry­nyň ahyr­la­ryn­da bol­sa, ze­hin­li şa­hyr­lar Ga­ra Se­ýit­li­ýe­wiň, Reh­met Se­ýi­do­wyň, Ke­rim Gur­ban­ne­pe­so­wyň, Mäm­met Se­ýi­do­wyň, An­na Ko­wu­so­wyň, Al­la­ber­di Ha­ýy­do­wyň, Ata Ata­ja­no­wyň, Ýyl­gaý Dur­dy­ýe­wiň ede­bi­ýa­ty­my­za gel­me­gi, ola­ryň hy­juw­ly, çuň ma­ny­ly tä­ze­çe ýaň­lan­ýan eser­ler dö­ret­me­gi mil­li ede­bi­ýa­ty­my­zy tä­ze bas­gan­ça­ga çy­kar­dy.
Şol dö­wür­de ýa­zy­jy-şa­hyr­lar üçin “Ede­bi­ýat we sun­gat” ga­ze­ti­niň çap edi­lip baş­lan­ma­gy (1958-nji ýyl), Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky döw­let baý­ra­gy­nyň (1966-njy ýyl), ýaş ze­hin­ler üçin her iki ýyl­dan bir ge­zek gow­şu­ryl­ýan Türk­me­nis­ta­nyň Ýaş­lar baý­ra­gy­nyň (1968-nji ýyl) dö­re­dil­me­gi mil­li ede­bi­ýa­ty­my­za Gur­ban­na­zar Ezi­zow, Ha­lyl Ku­ly­ýew, Gö­zel Şa­gu­ly­ýe­wa, Baý­ram Jüt­di­ýew, An­na­ber­di Aga­ba­ýew, Ata­jan Ta­gan, Ho­ja­ne­pes Me­lä­ýew, Nä­zik An­na­ty­ýe­wa, Ital­maz Nu­ry­ýew, Gow­şut Şa­my­ýew, Aga­gel­di Al­la­na­za­row, Ata­my­rat Ata­ba­ýew, No­bat­gu­ly Re­je­bow… ýa­ly mil­li şyg­ry­ýe­ti­mi­ze, kys­sa­my­za düý­bün­den tä­ze­çe öwüş­gin be­ren ze­hin­ler ge­lip go­şul­dy­lar.
Men ýo­kar­da ady ag­za­lan bu ze­hin­li to­pa­ryň ag­za­la­ry­nyň en­çe­me­si­niň mil­li ede­bi­ýa­ty­my­zy ös­dür­mä­ge uly go­şant bo­lan en­çe­me il­ha­lar eser­le­ri dö­re­dip, hä­zir­ki bag­ty­ýar gün­le­ri­miz­de Ar­ka­dag Pre­zi­den­ti­mi­ziň mer­da­na hal­ky­my­zyň ýa­şa­ýyş-dur­muş de­re­je­si­ni dün­ýä­niň iň ösen ýurt­la­ry­nyň de­re­je­si­ne çy­kar­mak­da bi­ti­ren aja­ýyp iş­le­ri­niň was­py­ny ýe­ti­rip ýö­ren­dik­le­ri­ne çäk­siz gu­wan­ýa­ryn.
Bag­ty­ýar za­ma­na­myz­da ha­ly­pa hem-de ýaş ze­hin­le­riň kalp­la­ry­nyň he­mi­şe jo­şup dur­ma­gy üçin müň­ler­çe se­bäp bar: ata Wa­ta­ny­myz abat, ili­miz aba­dan, hal­ky­myz bag­ty­ýar dur­muş­da ýa­şa­ýar. Jo­şa­ra, ga­la­ma ýa­py­şa­ra her gün bir tä­ze­lik bar.
Ar­ka­dag Pre­zi­den­ti­mi­ziň taý­syz ta­gal­la­sy bi­len Türk­me­nis­tan Ylym­lar aka­de­mi­ýa­sy­nyň tä­ze­den açyl­ma­gy, on­da türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň geç­mi­şi­ni, şu gü­nü­ni yl­my taý­dan öw­ren­ýän ins­ti­tu­tyň bol­ma­gy, paý­tag­ty­my­zyň iň gö­zel ýe­rin­de geç­miş ede­bi­ýa­ty­my­za, sun­ga­ty­my­za çäk­siz buý­sanç hök­mün­de “Yl­ham” se­ýil­gä­hi­niň açy­lyp, meş­hur ýa­zy­jy-şa­hyr­la­ry­my­zyň be­lent baş­ly heý­kel­le­ri­niň otur­dyl­ma­gy, Türk­men döw­let me­de­ni­ýet ins­ti­tu­ty­nyň, Mil­li Kon­ser­wa­to­ri­ýa­nyň, saz­çy­lyk mek­dep­le­ri­niň, en­çe­me me­de­ni­ýet mer­kez­le­ri­niň, mu­zeý­le­riň açyl­ma­gy, ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­rin­de ze­hin­li ýaş­la­ry­my­zyň ede­bi­ýat, žur­na­lis­ti­ka ug­run­dan bi­lim al­ýan­dy­gy, ede­bi­ýat­da, sun­gat­da uly hyz­mat gör­ke­zen şah­sy­ýet­le­re “Magtymguly Py­ra­gy” me­da­ly­nyň gow­şu­ryl­ýan­dy­gy, her ýyl­da Türk­me­nis­ta­nyň Pre­zi­den­ti­niň “Türk­me­niň Al­tyn asy­ry” bäs­le­şi­gi­niň ge­çi­ri­lip, ýe­ňi­ji­le­re al­tyn zyn­jy­ryň, pul baý­ra­gy­nyň be­ril­me­gi her bir sun­gat ada­my­nyň kal­byn­da dö­re­di­ji­li­ge tä­ze­çe çe­me­leş­mä­ge uly hö­wes dö­red­ýär.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ta­gal­la­sy bi­len geç­miş ede­bi­ýa­ty­my­zyň uly şah­sy­ýet­le­ri­niň dö­re­di­ji­li­gi­niň iç­gin öw­re­nil­ýän­di­gi, ola­ryň eser­le­ri­niň çap edi­lip, oky­jy­la­ra ýe­ti­ril­ýän­di­gi hem ze­hin­li ýaş­la­ry­my­zyň ke­ma­la gel­me­gi­ne uly tä­sir ed­ýär.
Men şu ýat­la­mam­da ge­çen asyr türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň ös­me­gi­ne uly go­şant go­şan meş­hur şa­hy­ry­myz Ga­ra Seýit­li­ýew ha­kyn­da, onuň bi­len ge­çi­ren du­şu­şyk­la­ry­myz dog­ru­syn­da gür­rüň be­re­sim gel­di.
Uly ha­ly­pa şa­hy­ry­myz Ke­rim Gur­ban­ne­pe­so­wyň Ga­ra Se­ýit­li­ýe­wiň bir tom­luk ýy­gyn­dy­sy­nyň söz­ba­şy­syn­da ýa­zy­şy ýa­ly, “Ony ta­na­ma­ýan adam­la­ram onuň bi­len bäş mi­nut gür­rüň­le­şen­den soň, gür­rüň­de­şi­niň kim­di­gi­ni şüb­he­siz anyk­lap bil­ýär­di­ler”.
El­lin­ji ýyl­la­ryň baş­la­ryn­da Ga­ra aga tüýs ýü­ňi ýe­ten şa­hyr­dy. Onuň gün­de­lik met­bu­gat­da hä­li-şin­di peý­da bol­ýan şy­gyr­la­ry sä­hel sa­lym­dan ra­dio­da aý­dym, her ýyl­da ge­çi­ril­ýän fes­ti­wal­lar­da la­byz­ly oka­ýyş bo­lup ýaň­lan­ýar­dy.
Ga­ra aga aý­dym­çy şa­hyr­dy. Onuň Da­ňa­tar Öwe­zow, We­li Mu­ha­dow ýa­ly meş­hur kom­po­zi­tor­lar bi­len iç­gin hyz­mat­daş­ly­gy “Aş­ga­bat”, “Joş, ka­na­lym”, “Zor og­lan”, “Ba­lyk­çy­nyň aý­dy­my”, “Hal­ly gö­zel”, “Tä­ze­gül” ýa­ly şu gün­le­rem ra­dio­da ýaň­la­nan­da, kal­by­ňy heý­ja­na ge­tir­ýän aja­ýyp aý­dym­la­ryň dö­re­me­gi­ne ge­tir­di.
Mah­la­sy, el­lin­ji ýyl­la­ryň or­ta­la­ryn­da ol eý­ýäm bi­ziň şyg­ry­ýe­ti­mi­ziň ha­ky­ky ker­wen­ba­şy­sy­dy. Or­ta mek­de­biň se­ki­zin­ji syn­pyn­dan baş­lap, goş­gy ýa­zyp baş­lan­ly­gym, ola­ryň kä­bir­le­ri­niň we­la­ýat, ýaş­lar ga­zet­le­rin­de çap edi­len­li­gi üçin men uly ha­ly­pa­la­ryň goş­gu­la­ry­ny yzy­gi­der­li oka­ýar­dym, ýat tut­ýar­dym. Ga­ra aga­nyň se­ne­di­niň şeý­le be­lent de­re­je­sin­de­kä-de, he­niz or­ta mek­de­biň ta­mam­laý­jy syn­pyn­da oka­ýar­kam, ma­ňa ýe­ke­je ge­zek onuň baş­lyk­lyk ed­ýän gu­rul­ta­ýy­na gat­naş­mak, çy­ky­şy­ny diň­le­mek mi­ýes­ser et­di.
Şol ma­hal­lar we­la­ýat mer­kez­le­rin­de Türk­me­nis­ta­nyň Ýa­zy­jy­lar gu­ra­ma­sy­nyň ede­bi mas­la­hat­çy­sy iş­le­ýär­di. Da­şo­guz we­la­ýa­ty bo­ýun­ça Türk­me­nis­ta­nyň halk ýa­zy­jy­sy, ga­ty kö­pi­mi­ziň ta­lap­kär ha­ly­pa­myz Han­gel­di Ga­ra­ba­ýew­di. Da­şo­guz­ly ýa­zy­jy-şa­hyr­la­ryň Han dä­dä­niň ede­bi mek­de­bi­ni geç­me­di­gi, me­ge­rem, ýok­dur. Ol bi­çak ta­lap­kär adam­dy. We­la­ýa­tyň için­den ýe­ke­je goş­gu­dyr he­ka­ýa çap et­di­re­niň Han dä­dä­niň “Jü­bi blok­no­ty­na” ady düş­me­di­gi ýok­dy. Ol se­ni ni­re­de bol­sa­ňam ta­pyp, yzy­gi­der­li iş­le­me­gi, gi­je-gün­diz ýaz­ma­gy ta­lap eder­di. Han dä­de “Ýaş şa­hyr ga­ty köp goş­gy­ny ýat­dan bil­me­li” di­ýip, berk sar­gar­dy. Bi­zem Ga­ra Se­ýit­li­ýew, Reh­met Se­ýi­dow ýa­ly ha­ly­pa şa­hyr­la­ryň goş­gu­la­ry­ny ýat­la­ny­my­zy kem gör­mez­dik. Soň­ra gö­rüp otur­sak, Han­gel­di aga­nyň özü­nem ede­bi­ýa­ta ge­ti­ren, we­la­ýat bo­ýun­ça ede­bi mas­la­hat­çy edip bel­län Ga­ra Se­ýit­li­ýew eken.
Yn­ha, şeý­dip ady­na aşyk bo­lup ýör­käm, Ga­ra aga­ny gör­mek, söh­be­ti­ni diň­le­mek bag­ty ma­ňa mi­ýes­ser et­di. Soň­ra gö­rüp otur­sam, ýaş ýa­zy­jy­la­ry Aş­ga­ba­da – gu­rul­ta­ýa myh­man ça­gy­ra­nam hut onuň özi eken. Şu uly ýyg­nak­da men soň­ra at­ly şa­hyr bo­lup ýe­ti­şen dos­tum Ital­maz Nu­ry­ýe­we il­kin­ji ge­zek duş gel­dim. 1959-njy ýy­lyň maý aýy­nyň 6-syn­da Türk­me­nis­tan Ýa­zy­jy­lar bir­le­şi­gi­niň IV gu­rul­ta­ýy ça­gy­ryl­dy. Türk­me­nis­ta­nyň şol ma­hal­ky Mej­li­si­niň ja­ýy­nyň uly za­ly­na ýur­du­my­zyň bel­li ýa­zy­jy-şa­hyr­la­ry ýyg­na­nan eken. Yn­ha, her gün gör­sem di­ýip, ar­zuw edip ýö­ren ha­ly­pa­la­ry­myz Ber­di Ker­ba­ba­ýew, Be­ki Seý­tä­kow, Hy­dyr Der­ýa­ýew, Aman Ke­ki­low, Ata Ata­ja­now, Ke­rim Gur­ban­ne­pe­sow, Gur­ban­dur­dy Gur­ban­sä­he­dow, Ata Kö­pek­mer­gen, Tow­şan Ese­no­wa… da­gy gu­rul­ta­ýyň mün­be­ri­niň iki ga­na­ty­ny be­zäp otyr­lar.
Uzyn boý­ly, päl­wan sy­pat­ly, gür ga­ra saç­la­ry­nyň gel­şik­li ço­wy giň maň­la­ýy­na dö­kü­lip du­ran, diý­seň ar­ka­ýyn he­re­ket­li Ga­ra Se­ýit­li­ýew gu­rul­ta­ýa baş­lyk­lyk ed­ýär­di. Eg­ni­ne şap­la­şyp du­ran ga­ra pen­jegi, ak köý­ne­gi, mo­da­ly gals­tu­gy ony diý­seň sy­pa­ýy gör­kez­ýär­di. Egin-eşik­le­rin­den baş­lap, onuň äh­li he­re­ket­le­rin­de: söz söz­leý­şin­de, el­le­ri­ni sal­gaý­şyn­da, kä­se ýa­ly göz­le­ri­ni gül­dü­rip, tä­sin ýyl­gy­ry­şyn­da, ag­ras ädim­läp ýö­reý­şin­de… ag­ras­lyk, me­de­ni­ýet­li­lik, kal­by giň­lik bar­dy. Gür­rüň­de­şi­ne ju­da dyk­gat­ly hem mä­hir­li­di.
Gu­rul­taý­da Ga­ra aga baş­da çy­kyş et­di. Onuň hat­da, kä­bir at­ly ýa­zy­jy­la­ry­ňam ady­ny tu­tup, tan­kyt ed­ýä­ni ýa­dy­ma düş­ýär. Özem pert-pert gür­le­ýär­di.
Gu­rul­taý­da Ga­ra aga­nyň ýe­ri­ne tä­ze baş­lyk saý­lan­dy. Köp­ler mu­ňa gy­nan­dy. Ýö­ne soň gö­rüp otur­sak, Ga­ra aga­ny Da­şa­ry ýurt­lar bi­len ara­gat­na­şyk sak­la­mak bo­ýun­ça Türk­me­nis­tan jem­gy­ýe­ti­niň baş­ly­gy we­zi­pe­si­ne ge­çi­ren eken­ler. Us­sat şa­hy­ry­myz bu we­zi­pe­de­kä Hin­dis­tan, Eý­ran, Pa­kis­tan, Ow­ga­nys­tan, Arap ýurt­la­ry ýa­ly en­çe­me ýurt­lar­da sa­par­da bo­lup, özün­de ga­lan tä­sir­ler ba­ra­da aja­ýyp goş­gu­lar top­lum­la­ry­ny dö­ret­di. Ol şol ýurt­lar­da ýa­şa­ýan kär­deş­le­ri­niň goş­gu­la­ry­ny ter­ji­me edip, türk­men oky­jy­la­ry­na ýe­tir­di.
Ga­ra şa­hy­ryň dur­mu­şyn­da­ky, köp­lük­de özü­ni alyp bar­şyn­da­ky bu gö­ren­le­ri­mi­zi aý­ra­tyn nyg­ta­ýa­ny­myň özü­ne ýe­te­si se­bäp­le­ri bar: ada­myň şah­sy­ýe­ti uly bol­du­gy­ça, onuň iş tu­tum­la­ry hem be­lent bol­ýar. Şeý­le hem ýa­zy­jy­nyň us­sat­lyk de­re­je­si onuň be­lent şah­sy­ýe­ti­ni yba­rat ed­ýär. Bu iki ju­da seý­rek ga­bat­laş­ma Ga­ra aga­nyň yk­ba­lyn­da bar eke­ni.
Uly ze­hi­ne ba­ha ber­len­de, adat­ça, onuň özün­den öň­ki ýa­zyp, dö­re­dip ge­çen­le­re ga­ra­nyň­da ede­bi­ýa­ta nä­hi­li tä­ze­lik­le­ri ge­ti­ren­di­gi göz öňün­de tu­tul­ýar. Şu jähet­den se­re­de­niň­de, Ga­ra Se­ýit­li­ýe­wiň dö­re­di­ji­li­gi öz­bo­luş­ly eder­men­lik­dir.
Ke­rim Gur­ban­ne­pe­sow Ga­ra şa­hy­ryň “Saý­la­nan eser­le­ri­niň” bir tom­lu­gy­na ýa­zan aja­ýyp söz­ba­şy­syn­da şeý­le bir ýag­da­ýy aý­ra­tyn nyg­ta­ýar: “Kyr­kyn­jy ýyl­la­ryň şa­hyr­la­ry-da, el­lin­ji ýyl­la­ryň şa­hyr­la­ry-da ede­bi­ýat meý­da­ny­na şo­nuň poe­zi­ýa­syn­dan ruh­la­nyp aýak bas­dy­lar. Köp şa­hyr­lar onuň tä­si­ri­ne düş­dü­ler, öz goş­gu­la­ry­ny raýatlyk, wa­tan­çy­lyk, yn­san­per­wer­lik ru­hu­na ýu­gur­ma­gy Ga­ra Se­ýit­li­den öw­ren­di­ler. Söý­gi li­ri­ka­sy­nyň çeş­me­si­ni on­dan sus­du­lar.”
“Zer ga­dy­ryny zer­gär bi­ler” diý­li­şi ýa­ly, Ga­ra Se­ýit­li­ýe­wiň türk­men ede­bi­ýa­tyn­da­ky my­na­syp or­nu­ny şun­dan ta­kyk kes­git­le­mek müm­kin däl. Ha­ly­pa­syn­da şeý­le gud­ra­ty öz süň­ňi bi­len syz­ma­dyk bol­sa, Ke­rim şa­hyr bu söz­le­ri şeý­le sö­ýünç bi­len ýaz­maz­dam.
Ga­ra Se­ýit­li­ýe­wiň şa­hy­ra­na dün­ýä­si­ne sä­hel­çe ara­la­şan oky­jy onuň ju­da köp ba­bat­lar­da öw­ret­mek de­re­je­si­ne çen­li ga­lyp bi­len­di­gi­ne, onuň poe­zi­ýa­sy­nyň he­niz-he­niz­le­rem ruh­lan­dyr­mak uky­by­nyň sä­hel­çe-de ke­mel­män­di­gi­ne ma­gat göz ýe­ti­rer­ler. Ga­ly­ber­se-de, Ga­ra şa­hy­ryň tu­tuş dö­re­di­ji­li­gi bi­ziň ede­bi­ýa­ty­myz­da tä otu­zyn­jy ýyl­la­ra çen­li do­wam eden nus­ga­wy däp­le­riň döw­rüň ta­lap­la­ry­na gö­rä, for­ma, maz­mun ba­bat­da tä­ze­le­nip, do­wam et­me­gi­niň ta­kyk my­sa­ly­dyr. Otu­zyn­jy ýyl­la­ryň ahyr­la­ryn­da, kyr­kyn­jy ýyl­la­ryň baş­la­ryn­da Ata Sa­ly­hyň, Dur­dy­gy­ly­jyň, Nu­ry An­na­gy­ly­jyň köp­lenç wasp edi­ji, ça­gy­ryş hä­si­ýet­li goş­gu­la­ry ürç edi­lip okal­ýar­dy. Beý­le goş­gu­la­ryň öz döw­rün­de mö­hüm rol oý­nan­dy­gy­na sö­zü­miz ýok. Em­ma ola­ryň dö­re­di­ji­li­gi eý­ýäm hat­ly-so­wat­ly, ýo­ka­ry dü­şün­je­li bo­lup baş­lan türk­men oky­jy­la­ry­ny ka­na­gat­lan­dy­ryp bil­jek däl­di.
Ine, edil şol dö­wür­de-de Ba­ku, Mosk­wa ýa­ly uly şä­her­ler­de ýo­ka­ry mek­dep­de okap, rus hem Ýew­ro­pa, dün­ýä ede­bi­ýa­tyn­dan ha­bar­ly Ga­ra Se­ýit­li­ýe­wiň ede­bi­ýa­ta gel­me­gi türk­men şyg­ry­ýe­ti­niň ede­bi go­ru­ny tä­ze ma­ny-maz­mun bi­len dol­dur­dy.
Şeý­le­lik­de, Ke­rim ha­ly­pa­nyň “Ruh­la­nyp aýak bas­dy­lar, öw­ren­di­ler, su­sup al­dy­lar” diý­ýän­le­ri­niň ara­syn­da, il­ki bi­len, onuň hut özü­ni, Mäm­met Se­ýi­dow, Ber­di­na­zar Hu­daý­na­za­row, Ata Ata­ja­now ýa­ly poe­zi­ýa­myz­da yz gal­dy­ran ha­ly­pa­la­ry göz öňü­ne tu­tan­ly­gy­ny aň­la­mak kyn däl.
Ýe­ri ge­len­de aýt­sak, şyg­ry­ýe­ti­mi­ze Gur­ban­na­zar Ezi­zow, Ha­lyl Ku­ly­ýew, Gow­şut Şa­my­ýew, Gö­zel Şa­gu­ly­ýe­wa, Baý­ram Jüt­di­ýew, Ata­my­rat Ata­ba­ýew, No­bat­gu­ly Re­je­bow ýa­ly öz­le­ri­çe tä­ze­lik ge­ti­ren ze­hin­ler hem şu uly nes­liň my­na­syp do­wa­my­dyr.
Ga­ra aga­nyň öz döw­rü­niň ze­hin­le­ri hak­da ed­ýän ala­da­la­ram çäk­siz­di. Ge­çen asy­ryň el­lin­ji ýyl­la­ry­nyň ahyr­la­ryn­da Ga­ra­gum der­ýa­sy­nyň gur­lu­şy­gy­nyň gid­ýän ma­ha­ly ýaş­lar ga­ze­tin­de Ber­di­na­zar Hu­daý­na­za­ro­wyň “Gyz­gyn säh­ra” at­ly uly göw­rüm­li po­ýe­ma­sy çap edi­lip baş­lan­dy. Ga­ze­tiň üç-dört sa­ny­na çen­li bu tä­ze­çil ýa­zy­lan ese­ri okan Ga­ra şa­hyr onuň aw­to­ry bi­len gy­zyk­la­nyp­dyr. Şol ma­hal­lar Ber­di­na­zar ha­ly­pa Ata­my­rat şä­he­ri­niň (şol ma­hal­ky Ker­ki­niň) go­la­ýyn­da­ky Baş­sa­ka­da ýa­şa­ýan eken. Ga­ra aga ýa­ňy ady­gyp ug­ran Ber­di­na­zar ha­ly­pa­ny Aş­ga­ba­da ça­gy­ryp, ony işe ýer­leş­di­rip­dir. Ik-üç aý ge­çip-geç­män­kä-de Ýa­zy­jy­lar bir­le­şi­gi­niň ha­sa­by­na oňa Bo­ta­ni­ka ba­gy­nyň öňün­de sal­nan tä­ze jaý­dan iki otag­ly jaý alyp be­rip­dir.
Gur­ban­na­zar Ezi­zow şyg­ry­ýe­te rif­ma­ly goş­gy ýaz­ma­gyň tär­le­ri­ni ge­tir­jek bo­lup:
Şe­ma­la tu­tul­ýar ar­ryk pe­te­ke,
Yz­da gal­dy Ar­tyk bi­len Re­pe­tek
– di­ýip, ýör­kä Türk­me­nis­ta­nyň me­de­ni­ýet mi­nist­ri we­zi­pe­sin­de iş­läp ýö­ren Ga­ra aga­myz Ke­rim Gur­ban­ne­pe­so­wa jaň edip, ony ýek­şen­be gü­ni ag­şa­ma­ra­lar myh­man­çy­ly­ga ça­gyr­ýan­dy­gy­ny, ýa­ny bi­le­nem tä­ze­lik göz­le­ýä­ni üçin Gur­ban­na­za­ry hem alyp gel­me­gi sar­gap­dyr. Na­har­dan soň, adat­ça bol­şy ýa­ly, üç ze­hi­niň ara­syn­da şyg­ry­ýet ba­ra­da gür­rüň­deş­lik baş­la­nyp­dyr.
Ga­ra şa­hyr Gur­ban­na­za­ra ýüz­le­nip:
– Se­niň ze­hin­li­di­gi­ňe sö­züm ýok. Ýö­ne sen oky­jy­nyň öw­re­ni­şip gi­den usu­ly – ka­pi­ýa­laş­dyr­mak bi­le­nem go­wy goş­gu­lar ýaz­ýaň-a, tan­kyt ýas­sy­gy bo­lup ýör­män, se­nem il ýa­ly, ka­pi­ýa­laş­dy­ryp ýa­zy­ber-dä! – di­ýip­dir.
Gur­ban­na­zar otu­ran ota­gy­nyň äpiş­ge­sin­den bir mi­nut­lyk­ça da­şa­ry­ny syn­lap:
Göz was­pyn söz­län­de Ga­ra Se­ýit­li,
Gün da­ga duw­lan­dy ga­ra­sy ýit­di.
Ýe­ri, şu iki se­tir­dä­ki rif­ma­la­ryň ka­pi­ýa­dan kem ýe­ri bar­my? – di­ýip so­rap­dyr.
Ga­ra ha­ly­pa ýe­rin­den tu­rup, Gur­ban­na­za­ryň eli­ni mä­hir bi­len gy­syp dur­şu­na, Ke­rim aga ýüz­le­nip­dir:
– Ke­rim, şu­ňa “Ha­la­lyň bol­sun, bi­le­niň­den gal­ma” di­ýä­ýe­li-le, bu biz­den uzag­ra­ga se­red­ýän ýa­ly-la – di­ýip­dir.
El­bet­de, me­niň bu ýaz­gy­la­rym Ga­ra Se­ýit­li­ýe­wiň tu­tuş dö­re­di­ji­li­gi­niň hat­da, iň bär­ki­si onuň, şa­hy­ra­na dün­ýä­si­ni­ňem ede­bi der­ňe­wi däl. Beý­le uly we­zi­pä di­ňe bu ugur­dan en­çe­me ýyl­lap çor­ba so­wa­dyp ýö­ren alym­lar höt­de ge­lip bi­ler­di­ler.
Hä­zir­lik­çe bol­sa, Ga­ra aga­nyň türk­men ede­bi­ýa­ty­nyň öňün­dä­ki be­lent hyz­mat­la­ry­nyň: şyg­ryň ana­li­tik pä­him-paý­has ýü­kü­ni has-da ag­ralt­mak, şy­gyr sun­ga­ty­na ak­gyn­ly li­ri­ka­ny ba­tyr­gaý­lyk bi­len ge­tir­mek, şyg­ryň ähe­ňi­ne uruş­da ýe­ňip üs­tün çy­kan, pa­ra­hat­çy­lyk­da dem al­ýan hal­kyň şa­dy­ýan keý­pi­ni gi­riz­mek, şy­gyr sun­ga­ty­nyň asyr­lar­ça do­wam eden be­ýan ediş usul­la­ry­ny hä­zir­ki za­ma­nyň pä­him-paý­has giň­li­gi­ne gö­rä tä­ze­le­mek… ýa­ly, en­çe­me eder­men­lik­ler­den yba­rat­dy­gy­ny aý­da­sym gel­ýär.
(Dowamy bar).

Hudaýberdi Diwangulyýew, Türkmenistanyň halk ýazyjysy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА