(Başlangyjy gazetimiziň geçen sanynda).
ygryýet äleminde belent şahsyýet Kerim halypamyz öz şägirtlerini, halypalaryny “ýüz görüp, gapyrga syryp” öwmäge hiç mahalam ilgezek adam däldi. Onuň “… köp şahyrlar… Gara Seýitliýewden öwrendiler” diýmesiniň aňyrsynda şahyryň şygryýetimiziň öňündäki şeýle abyrsyz hyzmatlary ýatyr. Şu edermenlikleriň ýekejesini amala aşyran şahyryňam edebiýatymyzda müdimilik galmaga haky bardyr.
Ikinji jahan urşunyň yz ýanlary Gara agany şeýle uly edebi edermenliklere iteren hadysalar bar. Zehinli şahyr uly uruşda ýeňen halkyň keýpiçaglygyny köne ülňülerde beýan etmegiň maksadalaýyk däldigini inçe duýgusy bilen aňypdyr. Galyberse-de, urşuň öň ýanlaryndaky aň-bilime, sowatlylyga beýik ymtylyş jeň tamamlanan badyna ýene-de uly joşgun bilen galkynypdyr. Ilatyň tutuşlygyna sowatlylygy biziň şol zamandaky beýik gazananlarymyzyň biridir.
Siz şahyryň “Läleden pyýalalar”, “Aşgabat”, “Parahat ýaşasyn, halklaryň bary”, “Ýaşlyk aýdymy”, “Kolhozyň güli”, “Azat iller oýnaýar”, “Halkym”, “Iň gözel gül” ýaly ençeme ajaýyp goşgularyny ýene-de bir gezek dykgat bilen okap görüň! Halypa şahyrymyz Berdinazar Hudaýnazarowyň juda ýürege ýakyn belleýşi ýaly, “Kalbymyza irki bahardaky kimin keýpihon joşgun aralaşar, dünýä, çar töwerek birhili hasam nurlanan ýaly bolar, ýüregimize rehim-şepagat inip, ynsabyňyz durlanar”.
Siz Gara şahyryň egsilmez bagtdan, şady-horramlykdan ýaňa çogjak-çogjak bolup duran:
Atyr saçýar Aşgabadyň baglary,
Bahar çyksaň, gunçalara seýrana.
Her günüň ýüzünde bir täzelik bar,
Gül yşkynda şat bilbiller oýnaýar.
Agşamlar aý yşkyna gurlawuklar gurlady,
Säherler gün yşkyna gökler gülüp gürledi.
Gyzlaryň – gül bagyň gyzyl lälesi,
Gülende gül lebler gül dek açylar.
Dirilik ýelidir säher şemalyň,
Goýnuňda göz açan garrylyk bilmez.
Halyçy gözelleň gyz kereşmesi,
Gül dek göwünleri açar Aşgabat.
– ýaly, ýüzlerçe ajaýyp goşgy setirlerini okanyňyzda, Berdinazar halypanyň dürs aýdýandygyna göz ýetirersiňiz.
Hakyky şahyrana şygyr kalbyň keýpiniň beýanydyr. Şahyryň şony ýazyp otyrka ruhy ahwalaty nähili bolsa, goşgynyň many, maňyz ýüki hem şoňa göräräkdir. Şu ölçeg bilen Gara şahyryň islendik goşgusyny okasaňam, täsin duýgyny başdan geçirýärsiň.
Şahyryň söýgi hakdaky goşgulary biziň nusgawy şygryýetimiziň äheňleriniň şu günki dowamy bolup ýaňlanýar. Şunda-da, Gara şahyr täze formalary, täze-ter pikirleri goşga şeýle bir ökdelik bilen girizýär welin, şygryýet “tüýüniň täzelenişine” haýranlar galýarsyň. Islendik şahyryň islendik goşgusy onuň öz syrydyr. Syr bolsa hemişe iňňän seresaplyk bilen açylýandyr. Bu ýagdaýy aýratyn-da, Gara şahyryň yşky-lirikasynda has aýdyň synlap bolýar. Onuň yşky-liriki goşgulary kalbyň çuňundan çykýanlygy, içki medeniýeti, täsin duýgularyň çeper beýanydygy bilen aýratyn tapawutlanýar. Şahyryň liriki “meni” gönümel, merdemsi hem iňňän seresaply. Gara aga şeýle şygyrlary ýazanda-da, köpçüligiň öňünde okanda-da iňňän seresaply adam eken.
1962-nji ýylyň güýz aýlarynyň bir günüdi. Biz – Magtymguly (şol wagtky M. Gorkiý) adyndaky Türkmen döwlet uniwersitetiniň 3-nji ýyl talyplary Gurbannazar Ezizow, Gowşut Şamyýew, Hojanepes Meläýew dagy bolup, şahyr Gara Seýitliýew bilen duşuşyk guramagy mugallymymyz, şahyr Ruhy Alyýewden haýyş etdik. Ol ikisiniň dostdugyny bilýärdik. Aradan üç-dört gün geçmänkä, Gara şahyr myhmançylyga geldi. Uniwersitetiň uly zaly okyjylardan ýaňa hyň berýär. Agşamy Ruhy Alyýew alyp barýardy.
Gara aga tas sagat ýarym dagy hezil edip goşgy okady. Ençeme gezek el çarpyldy. Agşamyň ahyrlarynda talyplaryň biri “Gözleriň” atly goşgusyny okap bermegi şahyrdan haýyş etdi. Gara şahyr başga bir goşgy okady-da, syrlyja ýylgyryp goýberdi. El çarpyşyk täzeden möwç urdy. Her ýerräkden “Gözleriňi” okaýyň-da!” diýlen haýyşlar ýaňlandy. Gara şahyr Ruhy Alyýewiň gulagyna birzatlary pyşyrdap aýtdy. Zalda el çarpyşyk köşeşmedi. Ahyram şahyr başga bir goşgusyny labyz bilen okady-da, biziň bilen hoşlaşdy.
Ertesi güni biz Ruhy Alyýewden Gara şahyryň nä sebäbe görä “Gözleriňi” okamak islemändigini soradyk.
Gara aga mugallymymyza: “Ruhy, görýäň-ä, öň hatarda öz gyzym ýaly gyz-gelinler otyrlar. Olaryň ýanynda: “Ýatdan çykmaz aglap bakan gözleriň, Ýetim diýip nala çeken gözleriň” diýip, nalap dursam, birhili bolmazmy?” diýip, mugallymymyza jogap beripdir.
Gör, nähili belent şahyrana medeniýetlilik!
Kebelekler ganatynda
Getiripdir hallar saňa.
Agşamyň şapagy sönük görüner,
Säheriň şapagy ýaňagyň seniň.
Alkymyňdan atyr ysy bark urar,
Gülabyň gaýmagy dodagyň seniň.
Gözüňe deň gelmez göz pyýalasy,
Söýdüm seni öz obamyň lälesi.
Seniň röwşen gözleriň gözlerimde saklansyn,
“Gara saňa aşyk” diýip, goý çaklansa, çaklansyn!
Siz bu setirlerdäki anyk pikiriň iňňän usullylyk bilen aýdylyşyna üns beriň: şeýdip diňe depesinden dabanyna çenli milli ruhly, milli medeniýetli türkmen şahyry aýdyp biler.
Uly şahyr bilen iň soňky ýüzbe-ýüz duşuşygym şu günki ýaly ýadymda.
1969-njy ýylyň ýanwarynda Amyderýanyň suwy joşup, Türkmenabat (şol mahalky Çärjew) şäheriniň bir bölegini, Farap etrabyny suw aldy. Lebaplylara gyssagly kömek bermek üçin Hökümet düzümi tassyklanyldy. Ýurdumyzyň dürli şäherlerinden, obalaryndan, goňşy döwletlerden lebaplylara dostluk gollary uzady.
Şol mahallar men häzirki “Nesil” (şol mahalky “Ýaş kommunist”) gazetinde baş redaktoryň orunbasary bolup işleýärdim. Suw joşgunynyň ertesi güni şol wagtky “Sowet Türkmenistany” (häzirki “Türkmenistan”) gazetiniň işgäri Juma Nuryýew, “Mugallymlar gazetiniň” işgäri Gurbanmyrat Orazow üçimizi Ministrler Sowetine çagyryp, welaýata gidip, Farabyň etrap gazetini çykarmaga kömekleşmegi tabşyrdylar.
Farabyň etrap gazetiniň redaktory, halypa žurnalist, uruş weterany Abdy Taganow sowatly, aladaçyl, işeňňir adam eken. Günleriň birinde Abdy aga Hökümet düzüminiň hatarynda şahyr Gara Seýitliýewiň hem şähere gelendigini, gazet üçin goşgy ýazmagy wada edendigini aýtdy. Aradan iki-üç gün geçenden soňam golaýjakda ýerleşýän myhmanhana gidip, şahyrdan şol goşgyny alyp gelmegi maňa tabşyrdy.
Ir bilen howa diýseň sowukdy, ýerde galyň gar ýüzüni çaňjardyp ýatyrdy. Myhmanhana baramda, galyň paltoly, lowurdap duran sur bagana telpekli Gara şahyryň myhmanhananyň öňündäki ýodajykda gezim edip ýörendigine gözüm düşdi. Golaýyna baryp, çekinibräk salam berdim. Ol haçandyr birwagtlar gören keşbini ýatlamakçy bolýan ýaly, ýüzüme ýiti-ýiti seretdi. Men tanyşlyk berdim hem-de Farap etrap gazetini çapa taýýarlamaga kömege gelendigimizi aýtdym.
Gara şahyr bu sözüme çaga ýaly begendi hem-de ýüz-keşbini hasam mähirlendirip:
– Gowy iş edýäňiz, ýagşy ýigit. Il-günüň başyna iş düşende öýüňde oturyp bolmaz-a. Ynha, menem Garaköle gitmek üçin maşyna garaşyp durun. Howanyň ýagdaýyny bileýin diýip, biraz irräk çykypdym. Tanyşdyk, bul-a kemem bolmady – diýdi.
Men Gurbannazar Ezizow bilen bäş ýyllap bileje okanlygymy, häzirem dostana gatnaşykdadygymy, özümiňem döredijilik bilen az-kem meşgullanýandygymy, 1964-nji ýylda çagalar üçin “Täsin doktor” atly goşgular kitapçamyň çap edilendigini aýtdym.
Gara şahyr keýpihonlyk bilen ýylgyrdy-da:
– Gurbannazar dostuň-a zor şahyr bolup ýetişjek. Ondan tamamyz gaty uly. Siz wagtynda gowy okuwlary okadyňyz. Sowatly hem ýazmalysyňyz – diýdi.
– Gara aga, biziň gazetimiz üçin goşgy ýazmagy Abdy aga wada beren ekeniňiz – diýdim. Şahyr:
– Bir goşgujyg-a tasladymam, taýýar edemde, özümjik elin eltip gaýdaryn – diýdi.
– Jaň etseňiz, özümizem gelip alardyk-la. Sizi azara goýup bolmaz-a.
Gara şahyr çynlakaý sypata girip, şeýle diýdi:
– Heý-de, azary bormy onuňam. Ýazan goşgyňy redaksiýa eltmegiňem öz lezzeti bar ahyryn. “Çap ederlermikä, etmezlermikä” diýip, tolgunýaňam-a. Menem tolgunyp göreýin-ä!
Ol bu sözleri şeýle bir kalba ýakyn edip aýtdy welin, indi her gezek redaksiýalara ýazgylarymy eltemde, Gara şahyr ýadyma düşýär.
Aradan bir-iki gün geçenden soň, Gara şahyr “Ýaşasyn, doganlyk ebedi parlap” atly goşgusyny redaksiýa elinje getirip gidipdir. Bu goşgy hem şahyryň “Adam we dünýä” goşgular toplumynyň bir bölegi eken. Ol Farabyň “Oktýabryň ýalkymy” etrap gazetiniň 1969-njy ýylyň 30-njy ýanwaryndaky 13-nji sanynda çap edildi. Suw joşguny ýaly, galagoply döwürde ýazylanlygyna garamazdan, şujagaz goşguda-da Gara şahyryň kämil zehininiň yzy görünýändir. Bu goşgynyň soňra hiç bir neşirde çap edilmändigi üçin, ony şu ýazgylarymda doly getirmegi makul bildim.
ÝAŞASYN DOGANLYK EBEDI PARLAP!
Adamdyr dünýäniň beýik döwleti,
Adamdyr dünýäniň beýik gudraty.
Adamdyr dünýäniň tükenmez genji,
Adamdyr döwletiň güýji, guwanjy.
Hemme zat düzeler, sag bolsa adam,
Adamlar ýaşasa, gerekdir zadam.
Zat gitse tapylar, adam tapylmaz,
Adamlar sag bolsa, iş ýerde galmaz.
Inerler sag bolsa, ýük ýerde galmaz,
Togtamaz durmuşyň beýik kerweni.
Söýgüli Farabym, eşit sen meni.
Däli Jeýhun seni etse-de harap,
Galkarsyň ýene-de, täzeden parlap,
Farabyň başyna iş düşen gije,
Kömege ýetişen özbek doganlar,
Sag boluň, siz, ynsan ýürek doganlar!
Unudylmaz bu doganlyk hiç haçan.
Daşkendiň başyna iş düşen gije
Ukudan oýanyp, Daşkende uçan
Faraply, gözünde guwanç ýaşlary.
Ýagşylyga ýagşylyk eden bar ýoldaşlara
Sag bolsun aýdýarys, gyzgyn gujaklap.
Ýaşlar bu doganlyk ebedi parlap!
Garakölde her maşgala, her ojak,
Faraply doganna giň gujak açdy.
Garakölde her maşgala, her ojak,
Faraply dogana giň saçak açdy.
Garakölde her maşgala, her ojak,
Kabul etsin, minnetdarlyk salamym,
Neneň men guwanyp taryp etmäýin,
Kabul etsin, minnetdarlyk salamym,
Doganlykdan dörän beýik döwletim,
Kabul etsin, minnetdarlyk salamym,
Bagtyýar Watanym – kuwwat ganatym.
Adatça, beýik ýazyjy-şahyrlar öz eserleriniň belent derejesindäki okyjyny hem terbiýeläp ýetişdirýärler. Soňra şol okyjylaryň duýgy-düşünjeleri jemgyýetçilik aňynyň derejesini aňladýandyr.
Her bir ýazyjynyň halkyň öňündäki belent hyzmatlarynyň derejesi onuň il-güne galdyran döredijilik mirasynyň gorunyň güýji bilen kesgitlenilýär. Bu babatda Gara Seýitliýew bagtly ykbally adam eken. Onuň Watany, il-güni, ene topragy, adamy söýmegi tüýs ýürekden ündeýän ajaýyp şygryýeti bu gün Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk zamanasyna hyzmat edýär. Öz döwrüňe, geljekki nesilleriňe hyzmat etmek bolsa, her bir dörediji adam üçin belent hem juda bagtly ykbaldyr.
…Käteler hoştap howaly dynç alyş günlerinde ak mermer paýtagtymyzyň merkeziniň iň gözel ýerinde Arkadag Prezidentimiziň belent yhlasy, taýsyz aladasy bilen gurlan “Ylham” seýilgähine gezelenje çykýaryn. Bu ajaýyp seýilgähde ak sakally gojalar, nurana ýüzli eneler, toý lybasly, kalplary hyjuwdan doly ýaşlar belent şahsyýetleriň nurana keşplerini synlap, doýup bilenoklar.
Goja taryhymyzyň irki asyrlarynda ýaşap, döredip geçen beýik şahsyýetlerimiziň hatarynda dirilikde ýüzbe-ýüz bolşan Berdi Kerbabaýew, Beki Seýtäkow, Gara Seýitliýew, Kerim Gurbannepesow, Gurbannazar Ezizow, Ýylgaý Durdyýew… dagynyň nurana keşpli heýkellerini görüp, olaryň dirilikdäki ykballarynyň ajaýyp döredijilik ykballarynda dowam edýändigine göz ýetireniňde, kalbyňa az-kem ynjalyk aralaşýar. Ine, hut şulam olaryň dirilikde merdana halkymyzyň öňünde bitiren belent hyzmatlarynyň baky hatyralanjakdygynyň aýdyň alamatydyr.
Hudaýberdi Diwangulyýew,
Türkmenistanyň halk ýazyjysy.