Ber­ka­rar Türk­me­nis­tan döw­le­ti­miz mi­ne­ral suw­la­ra iň­ňän baý ýurt­la­ryň bi­ri­dir. Kö­pet­da­gyň, Köý­ten­da­gyň şa­na şy­pa­ly jül­ge­le­rin­de, Ha­za­ryň ke­nar­ýa­ka ýer­le­rin­de, hat­da ada­ty düz­lik ýer­ler­de-de ýod­ly-brom­ly, der­man suw­la­ry­na, pal­çy­gy en­dam sag­ly­gy üçin ýa­ram­ly çeş­me­le­re köp ga­bat ge­lin­ýär.
Ýur­du­myz­da meş­hur bo­lan ja­na mel­hem suw­ly “Arç­man”, “Mol­la­ga­ra”, “Fa­rap” şy­pa­ha­na­la­ry, ba­har-ýaz aý­la­ryn­da tä­sin gü­ne­şi mel­hem “Baý­ra­ma­ly” şy­pa­ha­na­sy in­di en­çe­me ýyl­lar­dan bä­ri ra­ýat­la­ry­my­za, uzak ýer­ler­den gel­ýän myh­man­la­ra hyz­mat edip gel­ýär.
Soň­ky ýyl­lar­da hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­mi­ziň ýa­kyn­dan ala­da et­me­gin­de te­bi­gaty­my­zyň iň gö­zel kün­jek­le­rin­de tä­ze bi­na­ly, ýa­şal­ýan otag­la­ry amat­ly, be­je­riş korpusla­ry­na hä­zir­ki za­ma­nyň iň kä­mil anyk­la­ýyş, be­je­riş, sport en­jam­la­ry otur­dy­lan “Ýy­ly suw”, “Da­şo­guz”, “Ber­zeň­ňi” şy­pa­ha­na­la­ry gur­lup, ula­nyl­ma­ga be­ril­di. Ýo­kar­da ady ag­za­lan öň­ki şy­pa­ha­na­lar­da tä­ze kor­pus­la­ryň bi­na­la­ry gu­rul­dy. Äh­li şy­pa­ha­na­la­ryň daş-tö­we­re­gin­de dür­li sa­ýa­ly bag­lar otur­dyl­dy. Maşk edil­ýän meý­dan­ça­lar, ýö­riş ýo­da­la­ry, da­ga çy­kyl­ýan bas­gan­çak­lar dynç al­ýan­lar­da çuň­ňur ka­na­gat­lan­ma dö­red­ýär.
Mil­li Li­de­ri­miz ta­ra­pyn­dan Ber­ka­rar döw­le­tiň bag­ty­ýar­lyk döw­rün­de sag­ly­gy goraýyş ul­ga­myn­da öňe sü­rül­ýän me­se­le­le­re, ýer­li ila­ty şy­pa­ha­na­lar­da be­jer­mä­ge, tä­ze sa­gal­dyş-be­je­riş eda­ra­la­ry­ny gur­maga, he­re­ket­dä­ki şy­pa­ha­na­la­ryň dur­ku­ny tä­ze­läp, döw­re­bap­laş­dyr­ma­ga uly üns be­ril­ýär. Türk­men hal­ky­nyň şy­pa­ha­na­la­ra bo­lan is­le­gi ýyl-ýyl­dan art­ýar. He­re­ket­dä­ki şy­pa­ha­na­la­ryň üs­tün­lik­li iş­le­me­gi we ola­ryň sa­ny­ny kö­pelt­mek­de mi­ne­ral suw­la­ry­ny se­bit­ler­de göz­le­mek hem-de ola­ryň tä­ze çeş­me­le­ri­ni ulan­mak me­se­le­le­riň uly äh­mi­ýe­ti bar. Bu ba­bat­da mi­ne­ral be­je­riş suw­la­ry der­ňe­mek­ hem-de ola­ry tä­ze gur­lan we gu­rul­jak be­je­riş-sa­gal­dyş şy­pa­ha­na­la­ry üçin ulan­mak örän mö­hüm­dir.
Hä­zir­ki wag­ta çen­li ýü­ze çy­ka­ry­lan mi­ne­ral be­je­riş suw­la­ryň dür­li ky­sym­la­ry­ny we to­par­ça­la­ry­ny, ola­ryň ra­ýat­la­ry­my­zyň sag­ly­gy­ny di­kelt­mek­de peý­da­la­ny­ly­şy­ny, esa­sy ýa­tak­la­ry­ny we te­bi­gy ýü­ze çyk­ma­la­ry­ny, genç-baý­lyk­la­ry­nyň se­bit­le­ýin ýer­le­şi­şi­ni hem­me­ta­rap­la­ýyn göz­le­mek­den, olar­da yl­my-bar­lag iş­le­ri­ni ge­çir­mek­den yba­rat­dyr. Biz­de mi­ne­ral suw­la­ryň dö­reý­şi­niň we ýaý­raý­şy­nyň se­bit­le­ýin aý­ra­tyn­ly­gy­ny anyk­laş­dyr­mak, ola­ry şy­pa­ha­na­lar­da we şy­pa­ha­na­lar­dan da­şar­da ula­nyl­ma­gy­nyň gel­je­gi­ne ba­ha ber­mek ba­ba­tyn­da en­çe­me iş­ler ama­la aşy­ryl­dy.
Bu suw­la­ryň to­pa­ryn­da iç­mä­ge ýa­ram­ly, duz­lu­ly­gy 10-15 g/dm3-den ýo­ka­ry bol­ma­dyk we dü­zü­min­de süý­ji suw bi­len ga­ry­lan­dan soň hem bro­my 25 mg/dm3-dan, ýo­dy 5 mg/dm3-den az bol­ma­dyk muk­dar­da sak­la­ýan su­wuň bar­dy­gy anyk­la­nyl­dy. Bu suw­lar da­mar we nerw ke­sel­le­ri­ni be­jer­mek­de ula­nyl­ýar. Şeý­le suw­lar, adat­ça, çuň ýer­le­şen ar­te­zi­an çuň­luk­la­ryn­da duş­ýar. Olar­da­ky şy­pa­ly su­wuň dü­zü­mi hlor­ly-nat­ri­li ýa-da kal­si­li bo­lup, duz­lu­ly­gy 10-dan 540 g/dm3-ä çen­li ýet­ýär. Bu oňyn ýag­daý bi­ziň bu kün­je­gi­mi­ziň be­je­riş kuw­wa­ty­nyň De­mir­ga­zyk Kaw­ka­zyň Kis­lo­wodsk, Že­lez­no­wodsk, Esen­tu­ki şä­her­le­rin­dä­ki şy­pa­ha­na­lar­dan pes däl­di­gi­ni aň­la­d­ýar.
Gün­ba­tar Türk­me­nis­tan­da şy­pa­ha­na pu­da­gy üçin ge­le­je­gi uly bo­lan brom­ly-ýod­ly ýe­ras­ty suw ýa­ta­gy­nyň “Awa­za” mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gyn­da-da bar­dy­gy iň­ňän gu­wanç­ly ha­dy­sa­dyr. Bu ýer­de de­ňiz ke­na­ry ýal­pak, uzyn­ly­gy bir­nä­çe ki­lo­met­re we ini 10-15 met­re ýet­ýän aja­ýyp çä­ge­li plýaž bar. Ho­wa­nyň ýylylygynyň ýo­ka­ry­ly­gy we Gün şöh­le­si­niň bol­lu­gy de­ňiz su­wu­nyň çalt gyz­ma­gy­na ýar­dam ber­ýär. Deň­ziň su­wu­nyň duz­lu­ly­gy­nyň or­ta­ça­dy­gy onuň sag­lyk üçin ýa­ram­ly­dy­gy­na şa­ýat­lyk ed­ýär.
Go­laý­da, has ta­ky­gy, 7-nji no­ýabr­da Ar­ka­dag Pre­zi­den­ti­mi­ziň Bal­kan we­la­ýa­ty­na iş sa­pa­ry ma­ha­lyn­da “Awa­za” mil­li sy­ýa­hat­çy­lyk zo­la­gyn­da ama­la aşy­ryl­ýan öz­gert­me­le­riň bar­şy bi­len ta­nyş­ýar­ka, ýo­ka­ry hal­ka­ra öl­çeg­le­ri­ne ga­bat gel­ýän, gel­jek ýy­lyň ba­ha­ryn­da ula­nyl­ma­ga be­ril­jek “Awa­za” şy­pa­ha­na­syn­da iş­le­riň bar­şy bi­len ta­nyş­dy. Öz­bo­luş­ly bi­na­gär­lik keş­bi­ne eýe bo­lan 9 gat­ly bu ak mer­mer bi­na­da bir­ba­da 200 ada­my ka­bul et­mek göz öňün­de tu­tul­ýar. Aja­ýyp bi­na­da be­je­riş, dynç al­mak üçin amat­ly iki adam­lyk 96 ota­gyň, lýuks otag­la­ryň 8-si­niň bar­dy­gy, mer­ke­ziň ýö­ri­te­leş­di­ri­len bö­lüm­le­ri­niň dün­ýä­niň iň öň­de­ba­ry­jy kom­pa­ni­ýa­la­ry­nyň iň tä­ze luk­man­çy­lyk en­jam­la­ry bi­len do­ly üp­jün edi­len­di­gi “Awa­za” şy­pa­ha­na­sy­nyň gel­jek ýyl­lar­da bag­ty­ýar ra­ýat­la­ry­my­zyň iň ar­zy­ly ýe­ri­ne öw­rül­jek­di­gi­ne gü­wä geç­ýär.
Tej­ri­be­li luk­man Pre­zi­den­ti­miz ýod-brom­ly suw­la­ryň be­je­riş usu­ly­nyň, ýod ion­la­ry­nyň hem-de bro­myň de­ri­niň üs­ti bi­len be­de­ne ara­laş­ma­gy­nyň su­wuň mi­ne­ral dü­zü­mi­ne, gyz­gyn­ly­gy­na bag­ly­dy­gy­ny bel­le­di. Bu mer­kez­dä­ki suw­da iş­jeň dü­züm­le­riň be­de­ne tä­sir et­me­gi­ne şert dö­red­ýän nat­riý hlo­ry bar. Luk­man­çy­lyk mag­lu­mat­la­ry­na gö­rä, 10 mi­nut­lyk be­jer­gi wag­tyn­da de­ri­niň üs­ti bi­len be­de­ne ýo­duň 140-190 mik­rog­ra­my we bro­muň 0,28-0,3 mik­rog­ra­my ara­laş­ýar. Ýo­duň we bro­muň far­ma­ko­lo­gi­ýa aý­ra­tyn­lyk­la­ry ne­ti­je­sin­de, ýod-brom­ly suw­lar mer­ke­zi nerw ul­ga­my­nyň, gan aý­la­nyş ag­za­la­ry­nyň, gal­kan gör­nüş­li mäz­le­riň iş­leý­şi­ne oňaý­ly tä­sir ed­ýär. Döw­let Baş­tu­ta­ny­myz ýod-brom­ly suw­la­ryň peý­da­la­nyl­ma­gy­nyň ada­myň özü­ni du­ý­şu­ny go­wu­lan­dyr­ýan­dy­gy­ny, kel­la­gy­ry­ny, uku­syz­ly­gy, ýü­re­ga­gy­ry­ny aýyr­ýan­dy­gy­ny bel­le­mek bi­len, bu ug­ra de­giş­li hü­när­men­le­riň taý­ýar­la­nyl­ma­gy­na-da ün­si çek­di.
Gör­şü­miz ýa­ly, Gah­ry­man Ar­ka­da­gy­my­zyň mer­da­na hal­ky­my­zyň bag­ty­ýar dö­wür­de sag­dyn ýa­şa­ma­gy üçin ed­ýän uly ala­da­la­ry ne­ti­je­sin­de, Türk­me­nis­tan döw­le­ti­mi­ziň adam sag­ly­gy­ny goramak we berkit­mek ba­ba­tyn­da dün­ýä­niň iň öň­de­ba­ry­jy ýurt­la­ry­nyň bi­ri­ne öw­rül­jek­di­gi­ne şek-şüb­he ýok­dur.

Gül­jan GUR­DO­WA,
Hal­ka­ra ne­bit we gaz
uni­wer­si­te­ti­niň uly mu­gal­ly­my.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА