Ber­ka­rar döw­le­ti tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de mil­li sun­ga­ty­my­zy ös­dür­mek­de we ony dün­ýä de­re­je­si­ne çy­kar­mak­da sun­gat iş­gär­le­ri­niň öňün­de uly-uly we­zi­pe­ler dur­ýar. Çüň­ki dün­ýä ýurt­la­ry­nyň ta­ry­hy­ny, me­de­ni­ýe­ti­ni we sun­ga­ty­ny öw­ren­mek wa­jyp me­se­le­le­riň bi­ri­dir. Dür­li dö­wür­le­riň jem­gy­ýet­çi­lik, sy­ýa­sy, me­de­ni dur­mu­şyn­da bo­lup ge­çen mö­hüm wa­ka­la­ryň be­ýa­ny su­rat­keş­le­ri­mi­ziň hal­ky­my­za mi­ras gal­dy­ran kä­mil sun­ga­ty­nyň üs­ti bi­len bi­ziň döw­rü­mi­ze ge­lip ýet­ýär.
XVIII asyr – rus sun­ga­ty üçin tä­ze ýag­ty we öwüş­gin­li dö­wür hök­mün­de ta­ry­ha gir­di. XVIII asy­ryň rus sun­ga­ty­nyň ta­ry­hyn­da iň mö­hüm wa­ka­la­ryň bi­ri Sankt-Pe­ter­burg­da Im­pe­ra­tor adyn­da­ky çe­per­çi­lik aka­de­mi­ýa­sy­nyň dö­re­dil­me­gi bol­dy. Rus aka­de­mi­ýa­sy 1757-nji ýyl­da esas­lan­dy­ryl­dy we tiz wagt­dan dün­ýä­niň iň go­wy mek­dep­le­ri­niň bi­ri­ne öw­rül­di. Bu dö­wür­de sun­gat­da tä­ze žanr­lar eme­le gel­ýär: ta­ry­hy, peý­zaž, gün­de­lik, nat­ýur­mort. “Ta­ry­hy žanr” dü­şün­je­si şol dö­wür­de has gi­ňe­ýär we uly meş­hur­ly­ga eýe bol­ýar. Şol döw­rüň su­rat­keş­le­ri köp­lenç öz dö­re­di­ji­lik­le­rin­de to­ma­şa­çy­ny geň gal­dyr­mak üçin tä­ze çe­per­çi­lik usul­la­ry ula­nyp­dyr­lar.
Bu döw­rüň iň be­ýik su­rat­keş­le­ri An­ton Lo­sen­ko (1737–1773), Fýo­dor Ro­ko­tow (1730–1808) we Dmit­riý Le­wits­kiý (1735–1822) bo­lup­dyr. Ola­ryň iş­le­rin­de rus sun­ga­ty uly ösüş de­re­je­si­ne ýe­tip, Gün­ba­tar we Gün­do­gar ýurt­la­ry­nyň nak­gaş­çy­ly­gyn­da mö­hüm or­ny eýe­le­di. Bu ady ag­za­lan su­rat­keş­le­riň iş­le­ri dün­ýä mu­zeý­le­ri­ne ýaý­ra­dy. Mu­ňa my­sal edip F. Ro­ko­to­wyň we D. Le­wits­kiý­niň kä­bir iş­le­ri Türk­me­nis­ta­nyň Be­ýik Sa­par­my­rat Türk­men­ba­şy adyn­da­ky Şe­kil­len­di­riş sun­ga­ty mu­ze­ýin­de ýer­leş­ýär.
Rus nak­gaş­çy­sy, klas­si­siz­miň we­ki­li, rus nak­gaş ta­ry­hy­ny esas­lan­dy­ry­jy, bir­nä­çe port­ret­le­ri we tas­la­ma­la­ry dö­re­den – An­ton Lo­sen­ko­dyr. Su­rat­ke­şiň iş­le­rin­de aka­de­mi­ki çyz­gy ýö­rel­ge­le­ri Rus­si­ýa im­pe­ri­ýa­sy­nyň Im­pe­ra­tor adyn­da­ky çe­per­çi­lik aka­de­mi­ýa­sy­nyň bir­nä­çe on­ýyl­lyk­la­ryň do­wa­myn­da ber­jaý eden berk we do­ly ul­gam hä­si­ýe­ti­ne eýe bol­dy. Reňk­le­riň saz­la­şy­gy­ny örän us­sat­lyk bi­len be­rip bil­ýän An­ton Lo­sen­ko­nyň rus nak­gaş­çy­ly­gy­nyň ta­ry­hyn­da öç­me­jek yz gal­dyr­dy.
Öz wag­tyn­da Rus­si­ýa im­pe­ri­ýa­syn­da köp su­rat­keş aka­de­mi­ki de­re­jä­ni ýa-da baý­ra­gy ga­zan­mak üçin mak­sat­na­ma hök­mün­de rus döw­le­ti­niň ta­ry­hyn­dan al­nan ýor­dum esa­syn­da eser dö­ret­me­li bo­lup­dyr­lar. Şeý­le eser­le­riň ara­syn­da ýo­ka­ry meş­hur­ly­ga eýe bo­lan­la­ryň bi­ri-de An­ton Lo­sen­ko­nyň 1770-nji ýyl­da dö­re­den “Wla­di­mir we Rog­ne­da” at­ly ese­ri­dir. Su­rat­keş bu işi bi­len Im­pe­ra­tor adyn­da­ky çe­per­çi­lik aka­de­mi­ýa­syn­da çy­kyş edip­dir. Eser dö­wür­deş­le­ri­niň ara­syn­da uly üs­tün­lik ga­za­nyp­dyr.
“Wla­di­mir we Rog­ne­da” at­ly ese­ri do­ly de­re­je­de ýor­dum­ly eser­dir. Su­rat­keş öz ese­ri­ni dö­re­den­de meş­hur ta­ryh­çy Mi­hail Lo­mo­no­so­wyň (1711–1765) ýaz­gy­la­ryn­dan we şol san­da ýyl ýa­zy­jy Nes­to­ryň (1056–1114) “Ge­çen ýyl­lar at­ly he­ka­ýa­ty” at­ly ýyl ýaz­gy­syn­dan peý­da­la­nyp yl­ham al­ýar. Ýor­du­my bo­ýun­ça bu eser­de Now­go­ro­dyň knýa­zi Wla­di­mi­riň knýaz gyz Rog­ne­da­ny “ni­ka­laş­ma­ga” ça­gyr­ýan pur­sa­dy gör­ke­zil­ýär. Lo­sen­ko­nyň pi­ki­ri­ne gö­rä, bu Wla­di­mi­riň we Rog­ne­da­nyň il­kin­ji du­şu­şy­gy.
Söý­gi te­ma­sy A. Lo­sen­ko­nyň ese­rin­de esa­sy mak­sat däl, ýö­ne şon­da-da ol onuň dö­re­di­ji­li­gin­de uly or­ny eýe­le­ýär. Şol ýyl­la­ryň ede­bi­ýa­tyn­da ada­myň duý­gu­la­ry­nyň güý­ji, söý­gä we­pa­ly­ly­gy hak­da köp wasp ed­ýär­ler:
“Hem­me­si: paý­has, ha­sa, uly güýç,
Söý­gi­mi gi­re­we hök­man be­rer­dim.
Şan-şöh­ra­dym sa­ňa ba­gyş eder­dim,
Aýak­laň as­tyn­da gur­ban bo­lar­dym.
Bu goş­gy se­tir­le­ri öz wag­tyn­da bel­li rus şa­hy­ry Gaw­riil Der­ža­win (1743–1816) ta­ra­pyn­dan ýa­zy­lyp­dyr. Şa­hy­ryň aý­dan­la­ry hem, maz­mun taý­dan Lo­sen­ko­nyň gah­ry­man­la­ry­nyň hä­si­ýe­ti­ne örän ýa­kyn.
A. Lo­sen­ko­nyň “Wla­di­mir we Rog­ne­da” ese­ri ta­ry­hy žan­ra de­giş­li. Su­rat­keş öz işi­ni ke­se­li­gi­ne uzal­dy­lan gör­nü­şin­de gu­rup­dyr. Tas­la­ma­nyň gur­lu­şy berk aka­de­mi­ýa­nyň klas­si­sizm ka­nu­ny bo­ýun­ça gur­lup­dyr. Eser­de pi­ra­mi­da gör­nüş­li tas­la­ma­nyň çöz­gü­di ula­ny­lyp­dyr. Klas­si­siz­miň ka­nu­ny esa­syn­da esa­sy gah­ry­man­lar ýag­ty­lyk­da ýer­leş­di­ri­len, beý­le­ki adam­lar bol­sa kö­le­ge­de ge­ti­ril­ýär. Bu eser­de Wla­di­mi­riň göw­re­si tas­la­ma­nyň mer­ke­zi no­ka­dy­ny düz­ýär. Ol hem baş gah­ry­man, Rog­ne­da hem gah­ry­man, ýö­ne onuň ro­ly gow­şak gel­ýär. Beý­le­ki gah­ry­man­lar: hyz­mat­kär­ler, sö­we­şi­ji­ler bo­lup geç­ýän wa­ka­ny uly bi­le­si­ge­li­ji­lik we gy­zyk­lan­ma bi­len ga­ra­ýar­lar.
An­ton Lo­sen­ko XVIII asy­ryň ikin­ji ýa­ry­myn­da Pa­riž­de okap­dyr. Şol dö­wür­de klas­si­siz­miň ta­lap­la­ry­na la­ýyk­lyk­da su­rat­keş an­tik döw­rüň sü­tün­le­ri­ni, ga­ra su­dur­ly am­fo­ra­ny we mo­zai­ka be­zeg­le­ri­ni köş­güň için­de gör­ke­zip­dir. Wla­di­mi­riň ar­ka ýü­zün­dä­ki sü­tün knýa­zyň güý­jü­ni ala­mat­lan­dyr­ýar. Am­fo­ra we mo­zai­ka be­zeg­le­ri knýa­zyň baý­ly­gy­ny gör­kez­ýär. Ha­ky­kat­da bol­sa, şol dö­wür­de – X asyr­da rus knýaz­la­ry agaç­dan örü­len jaý­lar­da ýa­şap­dyr­lar. Knýa­zyň köş­gü­ne “te­rem” ýa-da “pa­la­ta” di­ýip­dir­ler.
“Wla­di­mir we Rog­ne­da” ese­rin­de Lo­sen­ko sah­na­nyň “te­bi­gy­ly­gy­na” bo­lan is­le­gi­ni us­sat­lar­ça be­ýan ed­ýär. Lo­sen­ko­nyň ese­ri ýy­ly reňk­le­riň üs­ti bi­len çö­zü­len­dir. Eser­de kes­git­li de­re­je­de gy­zyl reňk ula­ny­lyp­dyr. Çüň­ki gy­zyl reňk su­rat­keş üçin te­bi­ga­ta akyl ýe­tir­mä­ge iter­gi ber­ýän çäk­siz güýç-kuw­wa­tyň, gül­läp ösü­şiň ny­şa­ny ha­sap­la­nyp­dyr.
An­ton Lo­sen­ko öz işin­de adam be­de­ni­niň gur­lu­şy­nyň plas­ti­ki ana­to­mi­ýa­sy­ny aý­dyň su­rat­lan­dyr­ma­ga ym­tyl­ýar. Su­rat­keş be­de­niň aý­ry-aý­ry bö­lek­le­ri­niň ara­syn­da­ky bag­la­ny­şy­gy, de­ri­niň aşa­gyn­dan çyk­ýan gan da­mar­la­ryň, myş­sa­la­ryň yzy­gi­der­li­li­gi­ni aý­dyň gör­kez­ýär. “Wla­di­mir we Rog­ne­da” su­ra­ty kä­mil­lik, aý­dyň­lyk we ýo­ka­ry us­sat­lyk bi­len, Gün­ba­tar we Gün­do­gar me­de­ni­ýet­le­ri­ne düýp­li tä­sir et­di.
Lo­sen­ko­nyň ese­rin­de Wla­di­mir baş gah­ry­man. Wla­di­mir ga­dy­my rus sun­ga­tyn­da ke­ra­mat­ly ada­myň keş­bin­de şe­kil­len­di­ri­lip­dir. Onuň keş­bi­ni jan­lan­dy­ran­da teatr sah­na­syn­da oý­na­ýan şol döw­rüň – XVIII asy­ryň meş­hur akt­ýo­ry Iwan Dmitr­ýews­ki­niň (1734–1821) su­du­ryn­dan su­rat­lan­dyr­dy. Ga­dy­my rus di­lin­de “Wla­di­mir” “he­ma­ýat edi­ji” di­ýen ma­ny­ny ber­ýär. Lo­sen­ko rus egin-eşik­le­ri hak­da kän gy­zyk­lan­ýar­dy. Wla­di­mi­riň eg­nin­de gy­zyl reňk­li şa­la­ryň man­ti­ýa­sy, için­den ga­ra we ak reňk­li gor­nos­taý haý­wa­nyň sü­tü­gi bi­len ber­ki­di­len. Lo­sen­ko öz ese­rin­de kru­že­wa­ny, ýag­ny rus hal­ky­nyň te­ge­lek gör­nüş­li el işi­ni Wla­di­mi­riň eşi­gin­de ge­tir­ýär, bu onuň söý­gü­li­gi çe­per­çi­lik be­ze­gi­dir. Ke­ra­mat­ly knýa­zyň baş­ga­by diş­li tä­ji tel­pek gör­nüş­li, sü­tük­li hem-de dü­ýe­gu­şuň ýe­lek­le­ri­niň go­şul­ma­gy bi­len owa­dan be­ze­lip­dir. Dü­ýe­gu­şyň per­le­ri XVII–XVIII asyr­da Gün­ba­tar Ýew­ro­pa­nyň baş­gap­la­ryn­da ulan­mak ýör­gün­li bo­lup­dyr. Su­rat­keş, knýa­zyň gy­zyl reňk­li de­ri­den ädik­le­ri­ni to­ma­şa­çy­la­ra ýö­ri­te gör­kez­ýär, se­bä­bi Rog­ne­da ola­ry çy­kar­ma­ly­dy­gy­ny ýat­lad­ýar. Şol dö­wür­de X asyr­da slaw­ýan dä­bi­ne gö­rä ýaş ge­lin äri­niň aýak­ga­by­ny çy­kar­ma­ly bo­lup­dyr. Bu däp oguz­lar­dan ge­lip çyk­ýar.
Ta­ry­hy çeş­me­le­re gö­rä be­ýik knýaz Wla­di­mir I (958–1015) köp sö­we­şi­ji­lik­li sy­ýa­hat­la­ry et­di. Onuň kö­me­gi bi­len Ga­dy­my Rus döw­le­ti ber­ke­di. Ta­ryh­da özü­ni şöh­rat­lan­dy­ran knýaz Wla­di­mi­riň iň mö­hüm işi – Rus hris­tian di­ni­ni ço­kun­dy­ryl­ma­gy ga­dy­my rus ta­ry­hy ösü­şin­de uly öw­rü­li­şik­le­re bes­len­ýär. 988-nji ýyl­da – Wla­di­mir Swýa­tos­la­wi­çiň ki­ýew­li­le­riň ço­kun­dy­ry­lan ýy­ly – rus ço­kun­dy­ry­lan se­ne­si diý­lip ha­sap­lan­ýar. Öz halk ha­kyn­da ala­da­lan­ýan­dy­gy üçin, şeý­le hem san­syz-sa­jak­syz sö­weş­ler we ýo­ka­ry de­re­je­li ýe­ňiş­le­ri ga­za­nan­dy­gy üçin sa­da halk ta­ra­pyn­dan be­ýik knýaz Wla­di­mir üçin “gy­zyl gün­ja­gaz” la­ka­my­myň peý­da bol­ma­gy­ny se­bäp bol­dy.
An­ton Lo­sen­ko­nyň ese­rin­de Wla­di­mi­riň duý­gu­sy we Rog­ne­da­nyň has­ra­ty dart­gyn­ly reň­kiň üs­ti bi­len to­ma­şa­ça ýe­ti­ril­ýär. Knýaz tol­gun­mak bi­len alaw­lan­ýar. Knýaz gyz gam­gyn we so­lak reňk­de ber­len. Wla­di­mi­riň gö­dek ýü­zü­niň gap­da­lyn­da gy­zyň ýü­zi ak-çal gö­rün­ýär. Ga­dy­my skan­di­naw di­lin­den “Rog­ne­da” ady “sö­weş ge­ňeş­çi­si” ýa-da “gy­nanç­ly” di­ýen ma­ny­ny aň­lad­ýar. Rog­ne­da­nyň keş­bi aşa abst­rak­si­ýa gör­nü­şin­de be­ril­ýär. Rog­ne­da­nyň kel­le­si sag ta­ra­pa ýa­rym öw­rüm­de, ýag­ny ga­dy­my Gre­si­ýa­nyň nus­ga­wy döw­rüň heý­kel­ta­ra­şy Fi­di­ýiň (mi­la­dy­dan öň­ki 490–430) “Af­ro­di­ta­nyň kel­le­si” at­ly ese­ri­ne meň­ze­ýär. Knýaz gy­zyň göz­le­ri ýo­ka­ryk, bir­ne­me açyk agyz, gu­lak­hal­ka­lar, goý­be­ri­len sa­çyň dü­zü­mi­niň te­bi­ga­ty şe­kil­len­di­ril­ýär. Po­lo­wes knýaz gyz göz­ýa­şy reňk­li ýag­daý­da. Rog­ne­da­nyň ly­bas­la­ry gyr­my­zy reňk­de bo­lup, Şa ze­na­nyň be­ýik de­re­je­si­ni ar­şa gö­ter­ýär. Onuň kel­le­sin­de tia­ra, gym­mat ba­ha­ly daş­lar bi­len be­ze­len; sag elin­dä­ki ýag­lyk bol­sa onuň aras­sa­ly­gyn­dan we bi­gü­nä­li­gi ha­bar ber­ýär. Su­rat­da Rog­ne­da toý ly­ba­syn­da gör­ke­zi­lip­dir, ýö­ne as­lyn­da şo­nuň ýa­ly köý­nek şol dö­wür­de hiç ha­çan bol­man­dyr. Knýaz gy­zyň köý­ne­gi X asy­ra de­giş­li däl, bu köý­nek XVII–XVIII asyr­la­ryň bi­çü­wi­ne meň­ze­ýär. Rog­ne­da­nyň ýü­zi su­rat­keş Lo­sen­ko aja­ýyp we owa­dan gör­nüş­de wasp ed­ýär. Şe­ki­liň go­wy saý­la­nan ýag­da­ýy gah­ry­ma­nyň iç­ki ru­hy ýag­da­ýy­ny aç­ma­ga kö­mek ed­ýär.
Lo­sen­ko­nyň “Wla­di­mir we Rog­ne­da” ese­ri köp su­dur­ly tas­la­ma. Ese­riň çep ta­rap­da, Rog­ne­da­nyň otur­gy­jy­nyň aň­ry­syn­da ki­çi­gö­wün­li gar­ry ene­ke­si gör­ke­zil­ýär. Ese­riň sag ta­ra­pyn­da bol­sa hyz­mat­kär keş­bi ýer­le­şip­dir. Onuň el­le­ri ga­ty gy­syl­ýar. Uzyn ör­me saç­la­ry, kel­le­sin­dä­ki ýag­lyk, sa­ra­fan we zo­lak­ly şal mil­li gör­nü­şiň aý­ra­tyn­lyk­la­ry­ny nyg­ta­ýar. Hyz­mat­kä­riň eg­nin­de ýü­pek ma­ta­dan ti­ki­len şal aý­ra­tyn bel­le­me­gi­ne my­na­syp. Ma­ta­nyň na­gyş­la­ry bu aja­ýyp önü­miň Gün­do­gar­dan ge­ti­ri­len­di­gi­ni ha­bar ber­ýär. Ta­ry­hy mag­lu­mat­la­ra gö­rä Be­ýik ýü­pek ýo­lu­nyň üs­ti bi­len şol dö­wür­de bir­nä­çe gym­mat ba­ha­ly ma­ta­lar Gün­do­gar­dan rus hal­ky­na ge­ti­ri­len­di­gi ba­ra­da Or­ta asyr ýa­zuw çeş­me­le­rin­de tes­wir­len­ýär. Su­rat­keş hyz­mat­kä­riň in­çe pro­fi­li Wla­di­mi­riň eşik­le­ri­niň fo­nun­da aý­dyň we owa­dan çy­zyl­ýar.
Mun­dan baş­ga-da Lo­sen­ko iki sö­we­şi­ji­ni şe­kil­len­di­rip­di, bi­ri şap­ka-uşan­ka (tel­pek) baş­gap­ly, beý­le­ki­si tu­wal­ga­ly. Tel­pek baş­ga­by­ny ge­ýen ada­myň kel­le­si, jan­ly göz­le­ri­niň ýum­şak na­za­ry­ny, gys­ga sak­ga­ly­ny, onuň adam­kär­çi­lik­li hä­si­ýe­ti­ni gör­kez­ýär. Ol hem Wla­di­mi­riň ýa­kyn ga­ryn­da­şy – da­ýy­sy, onuň ady Dob­ryn­ýa (X asyr). Su­rat­da gör­ke­zi­len Dob­ryn­ýa XVII asy­ryň rus eşi­gin­de gör­ke­zi­lip­dir. Tu­wal­ga­ly du­ran es­ge­riň sag elin­de naý­za­ny sak­lap dur, bu ada­myň göz­le­ri­niň hä­si­ýe­ti­ni, he­re­ke­ti­ni, bur­nu­nyň çy­zy­gy­ny, sak­ga­ly­nyň kö­le­ge­si­ni su­rat­keş ta­ra­pyn­dan go­wy şe­kil­len­di­rip­dir.
“Wla­di­mir we Rog­ne­da” tas­la­ma­nyň şert­le­ri teatr sah­na­sy­na meň­ze­ýär. Gah­ry­man­la­ryň yşa­rat­la­ry we ýüz keşp­le­ri teatr­laş­dy­ry­lan. Bu eser klas­si­sizm nak­gaş­çy­ly­gyň döw­rü­ni has aý­dyň açyp gör­kez­ýär. Teatr hä­si­ýet­li duý­gu­la­ry aň­lat­mak­da Wla­di­mi­riň sag eli dö­şü­ne ba­syl­dy, çep eli bol­sa Rog­ne­da­ny ni­ka­laş­ma­na ça­gyr­mak üçin onuň eli­ni so­ra­ýar. Bu hem ese­riň söý­gi ro­man­ti­ki hä­si­ýe­ti­ni has aý­dyň açyp gör­kez­ýär.
Mil­li mow­zuk­da­ky il­kin­ji rus ta­ry­hy nak­gaş­çy­lyk ese­ri Rus im­pe­ri­ýa­sy­nyň kä­mil­lik de­re­je­si­ne ýe­ten­di­gi­ne şa­ýat­lyk ed­ýär. An­ton Lo­sen­ko­nyň “Wla­di­mir we Rog­ne­da” at­ly ese­ri kä­mil­lik, aý­dyň­lyk we ýo­ka­ry us­sat­lyk bi­len rus sun­ga­ty­nyň we nak­gaş­çy­ly­gy­nyň esa­sy we düýp­li ese­ri­ne öw­rül­di. Bu eser ga­dy­my Rus döw­le­ti­niň ta­ry­hy­na ba­gyş­la­nan il­kin­ji eser­dir. Ga­ly­ber­se-de A. Lo­sen­ko­nyň dö­re­den ese­ri köp san­ly su­rat­ke­şe yl­ham çeş­me­si bo­lup hyz­mat et­di. Şeý­le­lik-de “Wla­di­mir we Rog­ne­da” ese­ri Gün­ba­tar we Gün­do­gar halk­la­ryň me­de­ni­ýe­ti­ne uly tä­si­ri­ni ýe­tir­di.
An­ton Lo­sen­ko­nyň dö­re­den iş­le­ri­niň hem­me­si soň­ky ne­sil­le­re gö­rel­de bol­dy. Şol dö­wür­de us­sat­la­ryň ara­syn­dan A. Lo­sen­ko ýa­ly be­ýik çe­per­çi­lik de­re­jä ýe­ten su­rat­keş ýok­dy. XVIII asyr­da An­ton Lo­sen­ko­dan baş­ga-da me­de­ni­ýe­te, sun­ga­ta, ede­bi­ýa­ta güýç­li ses­len­me dö­re­dip bi­len us­sat bol­man­dyr. Su­rat­keş ha­ky­ka­ta bo­lan ýat­la­ma duý­gu­sy ýat­dan çyk­ma­ýar, şu gün­ler hem be­ýik us­sa­dyň dö­re­den eser­le­ri ki­tap­lar­da, žur­nal­lar­da, ga­zet­ler­de we ser­gi­ler­de öz be­ýa­ny­ny tap­ýar we dün­ýä halk­la­ry­nyň söý­gü­si­ni ga­za­nyp bi­len­dir.

Se­lim RA­SU­LOW, Türk­me­nis­ta­nyň Döw­let çe­per­çi­lik aka­de­mi­ýa­sy­nyň ta­ly­by.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА