Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe ýurdumyzda sanly ulgamy ornaşdyrmakda toplumlaýyn işler amala aşyrylýar. Türkmenistanyň Prezidentiniň Türkmenistanda 2019–2025-nji ýyllarda sanly ykdysadyýeti ösdürmegiň Konsepsiýasyna laýyklykda, ýurdumyzyň pudaklarynda sanly ulgamyň giň mümkinçiliklerinden peýdalanmak üçin zerur şertler döredilýär.

Türk­me­nis­ta­ny 2022–2052-nji ýyl­lar­da dur­muş-yk­dy­sa­dy taý­dan ös­dür­me­giň Mil­li mak­sat­na­ma­sy­nyň, şeý­le hem ýur­du­my­zy 2022–2028-nji ýyl­lar­da ös­dür­me­giň Mak­sat­na­ma­sy­nyň esa­syn­da mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň äh­li pu­dak­la­ry­ny iler­let­mek bo­ýun­ça giň ge­rim­li iş­ler ama­la aşy­ryl­ýar. Şu Mak­sat­na­ma­lar öň­de­ba­ry­jy teh­no­lo­gi­ýa­la­ry we in­no­wa­si­on iş­läp taý­ýar­la­ma­la­ry önüm­çi­li­ge iş­jeň or­naş­dyr­mak­da, ata Wa­ta­ny­my­zy mun­dan beý­läk-de hem­me­ta­rap­la­ýyn ös­dür­mek üçin ze­rur şert­le­ri dö­ret­mek­de, giň möç­ber­li öz­gert­me­le­ri dur­mu­şa ge­çir­mek­de esa­sy gu­ral bo­lup dur­ýar. Ýur­du­myz­da teh­no­lo­gi­ýa­la­ry we nou-hau­la­ry alyş­mak, tä­ze önüm­çi­lik­le­ri dö­ret­mek iş­le­ri ro­waç­lan­ýar.
In­no­wa­si­on ösüş ýo­lu­na dü­şen ýur­du­myz­da öň­de goý­lan we­zi­pe­le­riň ýe­ri­ne ýe­ti­ril­me­gi­ni teh­ni­ki taý­dan üp­jün et­mek we ola­ryň ge­ri­mi­ne la­ýyk gel­ýän inf­rast­ruk­tu­ra­ny dö­ret­mek ug­run­da hem uly iş­ler al­nyp ba­ryl­ýar. Mak­sat­na­ma­lar­da göz öňün­de tu­tu­lan tä­ze des­ga­lar bi­len bir ha­tar­da, Ar­ka­dag şä­he­ri­niň gur­lu­şy­gy­nyň ikin­ji tap­gy­ry­na hem aý­ra­tyn äh­mi­ýet be­ril­ýär. Elekt­ron se­na­ga­ty dö­ret­mek bo­ýun­ça döw­let mak­sat­na­ma­sy üs­tün­lik­li ama­la aşy­ryl­ýar. Gaý­ta­dan iş­le­ýän se­na­ga­tyň beý­le­ki pu­dak­la­ry bi­len bir­lik­de, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň in­no­wa­si­ýa ug­ru­ny ös­dür­mek­de, tä­ze pu­dak­la­ryň dö­re­dil­me­gin­de, içer­ki ze­rur­lyk­la­ry ka­na­gat­lan­dyr­mak üçin da­şyn­dan ge­ti­ril­ýän ha­ryt­la­ryň or­nu­ny tut­ýan, bäs­deş­li­ge ukyp­ly dür­li önüm­le­riň muk­da­ry­nyň art­dy­ryl­ma­gyn­da hem-de eks­port ugur­ly önüm­le­riň ön­dü­ril­me­gin­de azyk pu­da­gy­nyň kuw­wa­ty­nyň art­ma­gy­na-da uly üns gö­nük­di­ri­len­dir.
Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz «Öňe sür­ýän be­ýik baş­lan­gyç­la­ry­myz­da, ulu­dan tu­tul­ýan döw­let­li iş­le­ri­miz­de he­mi­şe yl­ma da­ýan­ýa­rys» diý­mek bi­len, mil­li ylym ul­ga­my­ny ös­dür­mä­ge uly üns ber­ýär. Tä­ze teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň, yl­my iş­läp taý­ýar­la­ma­la­ryň ýur­duň için­de dö­re­dil­me­gi yl­my köp ta­lap ed­ýän önüm­le­riň möç­ber­le­ri­niň art­ma­gy­na ge­tir­mek bi­len bir­lik­de, mil­li yk­dy­sa­dy­ýe­tiň teh­no­lo­gik ga­raş­syz­ly­gy­ny üp­jün et­mä­ge hem ýar­dam ber­ýär. Şun­dan ugur alyp, ýur­duň in­no­wa­si­on kuw­wa­ty­ny mun­dan beý­läk-de art­dyr­mak­da na­no we bio­teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň ös­dü­ril­me­gi­ne, elekt­ro­ni­ka se­na­ga­ty­nyň ýo­la go­ýul­ma­gy­na, komp­ýu­ter ylym­la­ry­nyň ösü­şi­niň ile­ri tu­tul­ma­gy­na uly äh­mi­ýet be­ril­ýär.
San­ly ul­ga­ma geç­me­giň mak­sat­na­ma­sy­na la­ýyk­lyk­da, ýo­ka­ry hü­när­li us­sat iş­gär­le­ri taý­ýar­la­mak we­zi­pe­le­ri üs­tün­lik­li dur­mu­şa ge­çi­ril­mek bi­len, ýur­du­myz­da hi­mi­ýa­ny, bio­lo­gi­ýa­ny, fi­zi­ka­ny we şol ders­ler bi­len aý­ryl­maz bag­la­ny­şyk­ly bo­lan düýp­gö­ter tä­ze ugur­la­ry, ýag­ny na­no­teh­no­lo­gi­ýa­la­ry, na­noe­lekt­ro­ni­ka­ny, bio­teh­no­lo­gi­ýa­ny, kwant me­ha­ni­ka­sy­ny we beý­le­ki sa­pak­la­ry çuň­laş­dy­ryp öw­ren­mä­ge gö­nük­di­ri­len ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­ri ulan­ma­ga be­ril­di.
Esa­sy Ka­nu­ny­my­zyň 16-njy mad­da­syn­da: «Döw­let yl­myň, teh­ni­ka­nyň we teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň ösü­şi­ne ýar­dam ed­ýär, şeý­le hem bu ugur­lar­da hal­ka­ra hyz­mat­daş­ly­gy­ny gol­da­ýar» diý­lip kes­git­le­nil­ýär. Şo­ňa la­ýyk­lyk­da, «Ara­gat­na­şyk ha­kyn­da», «Döw­let yl­my-teh­ni­ki sy­ýa­sa­ty ha­kyn­da», «In­no­wa­si­ýa işi ha­kyn­da», «Yl­my-teh­no­lo­gi­ýa park­la­ry ha­kyn­da», «Türk­me­nis­tan­da In­ter­net to­ru­nyň ösü­şi­ni we in­ter­net hyz­mat­la­ry­ny et­me­gi hu­kuk taý­dan düz­gün­leş­dir­mek ha­kyn­da», «Elekt­ron res­mi­na­ma, elekt­ron res­mi­na­ma do­la­ny­şy­gy we san­ly hyz­mat­lar ha­kyn­da», «Mag­lu­mat­lar we ony go­ra­mak ha­kyn­da», «Ki­ber­howp­suz­lyk ha­kyn­da» Türk­me­nis­ta­nyň Ka­nun­la­ry iş­le­nip dü­zül­di.
Bil­şi­miz ýa­ly, «Türk­me­nis­tan­da 2019–2025-nji ýyl­lar­da san­ly yk­dy­sa­dy­ýe­ti ös­dür­me­giň Kon­sep­si­ýa­sy­ny» dur­mu­şa ge­çir­mek bo­ýun­ça aý­gyt­ly baş­lan­gyç­la­ra ba­dal­ga ber­lip, hä­zir­ki wag­ta çen­li ne­ti­je­li iş­ler al­nyp ba­ryl­dy. Bu iş­le­riň ne­ti­je­sin­de mag­lu­mat teh­no­lo­gi­ýa­la­ry­nyň we in­ter­ne­tiň müm­kin­çi­lik­le­ri­niň giň­den ula­nyl­ma­gy bi­len, sarp edi­ji­le­riň wagt­la­ry we se­riş­de­le­ri tyg­şyt­la­nyl­ýar. Mu­nuň özi hyz­mat­la­ryň tiz wagt­da ýe­ri­ne ýe­ti­ril­ýän­di­gi­ni, san­ly­laş­dy­ry­lan teh­no­lo­gi­ýa­la­ryň dö­red­ýän amat­lyk­la­ry­nyň ge­ri­mi­niň gi­ňe­ýän­di­gi­ni we gel­jek­de has-da gi­ňe­jek­di­gi­ni ynam­ly aýt­ma­ga esas dö­red­ýär. Ýur­du­myz­da san­ly ul­gam­la­ryň giň­den or­naş­dy­ryl­ýan döw­rün­de olar­dan kä­mil baş çy­kar­mak, dog­ry peý­da­lan­mak ýa­ly iş­le­re ýaş­la­ry çek­mek esa­sy we­zi­pe­le­riň bi­ri bo­lup dur­ýar.
Döw­let Baş­tu­ta­ny­my­zyň san­ly ul­ga­ma geç­mek, program­ma üp­jün­çi­li­gi­ni iş­läp düz­ýän we in­no­wa­si­on oý­lap ta­pyş­lar bi­len meş­gul­lan­ýan ýaş­la­ry ýü­ze çy­kar­mak hem-de hö­wes­len­dir­mek bo­ýun­ça be­ren tab­şy­ryk­la­ryn­dan ugur al­nyp, «San­ly çöz­güt – 2024» at­ly in­no­wa­si­on tas­la­ma­la­ryň bäs­le­şi­gi ge­çi­ril­ýär. Bu bäs­le­şik­de eme­li aň, ro­bo­to­teh­ni­ka we aw­to­mat­laş­dyr­mak, «akyl­ly» oba ho­ja­lyk teh­no­lo­gi­ýa­la­ry, «akyl­ly» öý, «akyl­ly» şä­her, bi­lim we elekt­ron okuw, san­ly luk­man­çy­lyk hem-de hyz­mat­lar ul­ga­my ýa­ly ugur­lar­da döw­re­bap tas­la­ma­lar sel­je­ril­ýär.
Ýur­du­myz­da äh­li pu­dak­lar san­ly ul­ga­myň müm­kin­çi­li­gin­den giň­den peý­da­lan­ýar­lar, ösüş­le­re bes­len­ýän döw­rü­miz­de tä­ze, in­no­wa­si­on teh­no­lo­gi­ýa­la­ra uly äh­mi­ýet be­ril­ýär. Hä­zir­ki wagt­da dür­li pu­dak­lar­da hal­ka­ra gi­ňiş­li­gin­de hyz­mat­daş­lyk et­mek ba­bat­da iş­ler bar­ha ro­waç­lan­ýar. Mu­nuň özi bu ugur­da kä­mil mag­lu­mat-ara­gat­na­şyk inf­rast­ruk­tu­ra­sy­nyň dö­re­dil­ýän­di­gi­ni aý­dyň be­ýan ed­ýär. Şeý­le­lik­de, san­ly ul­ga­myň müm­kin­çi­lik­le­ri ar­ka­ly in­ter­net we on­laýn ul­gam­la­ry­na bi­rik­mek, yl­my mag­lu­mat­la­ry top­la­mak we paý­la­mak ýa­ly usul­lar­dan gi­ňiş­le­ýin peý­da­la­nyl­ýar. Hä­zir­ki dö­wür­de san­ly ul­ga­myň ber­ýän şeý­le müm­kin­çi­lik­le­rin­den ne­ti­je­li peý­da­lan­ýan ylym-bi­lim iş­gär­le­ri hem dün­ýä­niň iň tä­ze ga­za­nan­la­ry­ny, yl­my açyş­la­ry­ny yzy­gi­der­li öw­ren­ýär­ler we ös­dür­ýär­ler. Alym­lar ta­ra­pyn­dan na­no­teh­no­lo­gi­ýa­lar, hi­mi­ýa teh­no­lo­gi­ýa­la­ry, ener­ge­ti­ka, bio­teh­no­lo­gi­ýa, mo­le­kul­ýar bio­lo­gi­ýa, oba ho­ja­ly­gy, eko­lo­gi­ýa, ge­ne­ti­ka, mag­lu­mat we ara­gat­na­şyk ul­gam­la­ry, komp­ýu­ter teh­no­lo­gi­ýa­la­ry, luk­man­çy­lyk, der­man se­na­ga­ty­nyň teh­no­lo­gi­ýa­la­ry, in­no­wa­si­on yk­dy­sa­dy­ýet, yn­san­per­wer ylym­la­ry ba­bat­da ile­ri tu­tul­ýan ugur­lar yzy­gi­der­li öw­re­nil­ýär. Bu yl­my ugur­la­ry öw­ren­mek­de dün­ýä alym­la­ry ta­ra­pyn­dan on­laýn mas­la­hat­lar, san­ly ul­gam ar­ka­ly ge­çi­ril­ýän yl­my mas­la­hat­lar jem­gy­ýet­de aý­ra­tyn or­na eýe­dir. Şun­da ösen san­ly ul­ga­myň müm­kin­çi­lik­le­ri işi iler­let­mä­ge örän oňat ýar­dam ed­ýär.

Ýaz­my­rat At­da­ýew,
Türkmenistanyň Inžener-tehniki we ulag
kommunikasiýalary institutynyň talyby,
Türkmenistanyň Ýaşlar baýragynyň eýesi, ýaş alym.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА