Hor­mat­ly Pre­zi­den­ti­miz Ber­ka­rar döw­le­tiň tä­ze eý­ýa­my­nyň Gal­ky­ny­şy döw­rün­de Di­ýa­ry­my­zyň tä­sin te­bi­ga­ty­nyň kö­pö­wüş­gin­li­li­gi­ni we gö­zel­li­gi­ni aýap, go­rap sak­la­mak, ony gel­jek­ki ne­sil­le­re te­bi­gy dur­kun­da we has hem baý­laş­dy­ryp, mi­ras goý­mak ba­ra­da uly ta­gal­la­la­ry ed­ýär. Türk­me­nis­ta­nyň sy­ýa­sa­tyn­da eko­lo­gi­ýa me­se­le­le­ri­ne aý­ra­tyn üns be­ril­ýär. Şol ugur­da bir­nä­çe iş­le­ri alyp ba­ran, türk­men ala­baý it­le­ri­ni öw­ren­mek­de, seç­gi­çi­lik, to­hum gör­nüş­le­ri­niň ös­dü­ril­me­gin­de, ki­no­lo­gi­ýa yl­myn­dan hem uly iş­le­ri bi­ti­ren Türk­me­nis­ta­nyň bi­lim­de at ga­za­nan iş­gä­ri, bel­li alym, mu­gal­lym­la­ryň, hü­när­men­le­riň, ta­lyp ýaş­la­ryň hor­mat­ly ha­ly­pa­sy, bü­tin ma­ny­ly öm­rü­ni mu­kad­des ata Wa­ta­na, bi­li­me-yl­ma ba­gyş eden zoo­log-or­ni­to­log, ki­no­log we eko­log, alym Öwez So­py­ýew­dir. Alym, mu­gal­lym Öwez So­py­ýe­wiň yl­my iş­le­ri­niň ne­ti­je­le­ri ýö­ri­te mo­nog­ra­fi­ýa­lar­da, yl­my mag­lu­mat­na­ma­lar­da, dis­ser­ta­si­ýa iş­le­rin­de, en­sik­lo­pe­di­ýa­lar­da, okuw ki­tap­la­ryn­da, şeý­le hem te­bi­ga­ty go­ra­mak bo­ýun­ça baş­lan­gyç­la­ry te­le­ýay­lym­lar­da taý­ýar­la­nyl­ýan yl­my-po­pul­ýar gep­le­şik­ler­de, ki­tap­lar­da giň­den ula­nyl­ýar. Alym mu­gal­ly­myň mas­la­ha­ty bi­len, Türk­me­nis­ta­nyň te­bi­ga­ty we haý­wa­nat dün­ýä­si ha­kyn­da gür­rüň ber­ýän gys­ga met­raž­ly yl­my-po­pul­ýar ki­no­film­ler dö­re­dil­di. Onuň yl­my ýol­baş­çy­ly­gyn­da hü­när­men­le­riň en­çe­me­si kan­di­dat­lyk dis­ser­ta­si­ýa­sy­ny go­ra­dy. Türk­men hal­ky­nyň Mil­li Li­de­ri Gah­ry­man Arkadagymy­z «Türk­men Ala­ba­ýy» at­ly ki­ta­byn­da «Mil­li ki­no­lo­gi­ýa­my­zyň ösü­şin­de uly iş­le­ri dur­mu­şa ge­çi­ren bel­li alym, or­ni­to­log Öwez So­py­ýe­wiň we ýur­du­my­zyň te­bi­ga­ty­ny go­ra­mak­da, oba ho­ja­ly­gy­ny ös­dür­mek­de uly go­şant goş­ýan beý­le­ki alym­la­ryň zäh­me­ti­ne biz örän ýo­ka­ry ba­ha ber­ýä­ris» di­ýip bel­läp geç­ýär.
Öwez So­py­ýew 1935-nji ýy­lyň 17-nji okt­ýab­ryn­da Ma­ry et­ra­by­nyň Eg­ri­gü­zer oba­syn­da (hä­zir­ki Aş­ga­bat daý­han bir­le­şi­gi) do­gul­ýar. Ol 1942-1949-njy ýyl­lar­da il­ki öz oba­syn­da­ky ýe­di­ýyl­lyk mek­dep­de oka­ýar. Soň­ra Ma­ry şä­he­rin­dä­ki 6-njy or­ta mek­dep-in­ter­na­ty­ny ýo­ka­ry ba­ha­lar bi­len ta­mam­lap, Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky Türk­men döw­let uni­wer­si­te­ti­niň bio­lo­gi­ýa fa­kul­te­ti­ne oku­wa gir­ýär. Ýo­ka­ry okuw mek­de­bini ta­mam­la­n­dan soň­ra S.A.Ny­ýa­zow adyn­da­ky Türk­men oba ho­ja­lyk uni­wer­si­te­tin­de uzak ýyl­la­ryň do­wa­myn­da tu­tan­ýer­li we dö­re­di­ji­lik­li zäh­met çe­kip, ab­raý­ly we ma­ny­ly zäh­met ýo­lu­na gadam basýar. Öwez So­py­ýew üz­nük­siz iş tej­ri­be­si döw­rün­de, Kär­deş­ler ar­ka­la­şyk­la­ry­nyň ýer­li gu­ra­ma­sy­nyň baş­ly­gy, de­kan, pu­dak­la­ýyn yl­my bar­lag­ha­na­sy­nyň mü­di­ri, ka­fed­ra mü­di­ri, Türk­me­nis­ta­nyň te­bi­ga­ty go­ra­mak jem­gy­ýe­ti­niň baş­ly­gy­nyň orun­ba­sa­ry, Or­ni­to­lo­gi­ýa bo­ýun­ça Türk­me­nis­tan jem­gy­ýe­ti­niň baş­ly­gy, soň­ra şol gu­ra­ma­nyň Mer­ke­zi ge­ňe­şi­niň ag­za­sy, TEM­PUS mak­sat­na­ma­sy­nyň tas­la­ma­sy­nyň Mag­tym­gu­ly adyn­da­ky TDU we S.A.Ny­ýa­zow adyn­da­ky TO­HU bo­ýun­ça ut­gaş­dy­ry­jy­sy ýa­ly we­zi­pe­ler­de iş­le­ýär. Ö.So­py­ýew ne­sil­le­ri ter­bi­ýe­le­mek­de bi­ti­ren gör­nük­li hyz­mat­la­ry üçin «Türk­me­nis­ta­nyň bi­lim­de at ga­za­nan iş­gä­ri», «Türk­me­nis­ta­nyň us­sat mu­gal­ly­my» di­ýen hor­mat­ly at­la­ra my­na­syp bol­ýar. Alym mu­gal­lym bio­lo­gi­ýa der­sinden mil­li we hal­ka­ra olim­pia­da­la­ry ge­çir­mek­de hem tej­ri­be­li gu­ra­ma­çy hök­mün­de ta­nal­ýar. Ol en­çe­me ýylyň do­wa­myn­da S.A.Ny­ýa­zow adyn­da­ky TO­HU-nyň bin­ýa­dyn­da bio­lo­gi­ýa der­si bo­ýun­ça GDA döw­let­le­riň oba ho­ja­lyk ugur­ly ýo­ka­ry okuw mek­dep­le­ri­niň ara­syn­da hal­ka­ra olim­pia­da­la­ry­ny taý­ýar­la­mak we ge­çir­mek iş­le­ri­ne ýol­baş­çy­lyk e­dýär. Şol olim­pia­da­lar­da mil­li okuw mek­de­bi he­mi­şe baý­rak­ly orun­la­ra eýe bol­dy. Uni­wer­si­tet­dä­ki zoo­lo­gi­ýa mu­ze­ýi­niň hem ha­ly­pa­nyň ýa­kyn­dan gol­daw ber­me­gi bi­len dö­re­di­len­di­gi­ni onuň kär­deş­le­ri, şä­girt­le­ri buý­sanç bi­len gür­rüň ber­ýär­ler. Meş­hur alym Türk­me­nis­tan­da guş­la­ryň seý­rek duş gel­ýän gym­mat­ly gör­nüş­le­ri­ne, şeý­le hem zä­her­li ýy­lan­la­ry eme­li (er­kin bol­ma­dyk) şert­ler­de sak­la­mak we kö­pelt­mek bo­ýun­ça teh­no­lo­gi­ýa­ny öw­ren­mek işi­niň hem ba­şy­ny baş­lan­la­ryň bi­ri­dir. Aly­myň top­lan yl­my mag­lu­mat­la­ry­nyň kö­pü­si­niň yl­my ne­şir­le­re, Türk­me­nis­ta­nyň we Mer­ke­zi Azi­ýa­nyň Gy­zyl ki­tap­la­ry­na gi­ri­zil­me­gi onuň baý yl­my dö­re­di­ji­li­gin­den ha­bar ber­ýär. Onuň Köý­ten­dag we Mer­ke­zi Kö­pet­dag dag ge­riş­le­ri­niň haý­wa­nat dün­ýä­si bo­ýun­ça yl­my bar­lag­la­ry­nyň ne­ti­je­le­ri öz­bo­luş­lyly­gy we gym­ma­ty bi­len dün­ýä yl­myn­da my­na­syp or­ny eýe­le­ýär.
Öwez So­py­ýew Aş­ga­bat­da, Mosk­wa­da, Sankt-Pe­ter­burg­da, Ka­zan­da, Ki­ýew­de, Lwow­da, Ki­şi­new­de, Al­ma­ty­da, Biş­kek­de, Daş­kent­de, Sa­mar­kant­da, Bu­ha­ra­da, Lon­don­da, Ber­lin­de, Bos­ton­da, Kan­ber­ra­da çap edi­len, haý­wa­nat dün­ýä­si­niň (guş­la­ryň we süý­re­ni­ji­le­riň) dür­li to­par­la­ry­na, ola­ryň eko­lo­gi­ýa­sy­na, zoo­ge­og­ra­fi­ýa­sy­na, kö­pel­dil­me­gi­ne ba­gyş­la­nan yl­my iş­le­riň 400-den gow­ra­gy­nyň aw­to­ry­dyr. Alym mu­gal­lymyň bi­lim ul­ga­my­na, hu­su­san-da, bio­lo­gi­ýa, eko­lo­gi­ýa, te­bi­ga­ty go­ra­mak ders­le­ri­ni okat­ma­gyň usul­la­ry­na hem-de mäh­ri­ban ül­kä­mi­ziň te­bi­ga­ty­ny go­ra­ma­ga ba­gyş­la­nan iş­le­ri hem köp. Ö.So­py­ýew aw­tor we red­kol­le­gi­ýa­nyň ag­za­sy hök­mün­de Türk­me­nis­ta­nyň Gy­zyl ki­ta­by­nyň bi­rin­ji (1985), ikin­ji (1999) we üçün­ji (2011) ne­şir­le­ri­ni taý­ýar­la­ma­ga hem iş­jeň gat­na­şan alym. Onuň gat­naş­ma­gyn­da 50-den gow­rak ki­tap, yl­my ýy­gyn­dy­lar, söz­lük­ler, dür­li ýu­bi­leý ne­şir­le­ri çap edi­lip­dir. Ö. So­py­ýe­wiň sa­da, göw­na­çyk hä­si­ýe­ti, türk­men we rus dil­le­ri­ni in­çe­lik bi­len du­ýup bil­me­gi, söz baý­ly­gy, he­mi­şe tä­ze­lik­le­ri öw­ren­mä­ge teş­ne­li­gi onuň mu­gal­lym­çy­lyk us­sat­ly­gy­ny be­ze­di. Onuň şah­sy ki­tap­ha­na­syn­da­ aglabasy hü­när ugur­ly ki­tap­lardan ybarat bolan 6 müň jilt­den hem kän kitap bar. Onuň şah­sy ki­tap­ha­na­syn­dan kär­deş mu­gal­lym­la­ry­dyr ta­lyp­lar, bio­lo­gi­ýa mu­gal­lym­la­ry, go­rag­ha­na­la­ryň we yl­my-bar­lag ins­ti­tut­la­ryň hü­när­men­le­ri köp ýyl­la­ryň do­wa­myn­da peý­da­la­nyp gel­ýär­ler. Hä­zir­ki wagt­da ha­ly­pa­nyň ýo­lu­ny şä­girt­le­ri do­wam et­dir­ýär.
Öwez So­py­ýe­wiň maş­ga­la­syn­da ini­si Ber­di So­py­ýew hem aga­sy­nyň ýo­lun­dan gi­dip, dur­mu­şy­ny ylym bi­len bag­la­nyş­dyr­dy. Ol S.A.Ny­ýa­zow adyn­da­ky Türk­men oba ho­ja­lyk uni­wer­si­te­ti­niň mal­dar­çy­lyk we we­te­ri­na­ri­ýa yl­my-önüm­çi­lik mer­ke­zin­de zäh­met çek­di, uly yl­my iş­gär we ylym­la­ryň kan­di­da­ty di­ýen alym­lyk de­re­je­si­ni al­dy.
Ýur­du­myz­da Ar­ka­dag­ly Ser­da­ry­my­zyň sa­ýa­syn­da ha­ly­pa-şä­girt­lik ýo­lu­na giň ýol açyl­ýar. Öz öm­rü­ni Wa­ta­ny­my­za, ylym-bi­li­me we beý­le­ki ugur­la­ra ba­gyş eden be­ýik şah­sy­ýet­le­riň eden iş­le­ri, ge­çen dur­muş ýol­la­ry ýaş­lar üçin nus­ga­lyk mek­de­bi­dir.

Mer­dan Nu­ry­ýew,
Aşgabat energetika orta hünär okuw mekdebiniň mugallymy.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА