Maýn Ri­diň 200 ýyl­ly­gy­na

Rus­si­ýa Fe­de­ra­si­ýa­sy­nyň poç­ta­sy 16-njy ýan­war­da iň­lis ýa­zy­jy­sy To­mas Maýn Ri­diň dog­lan gü­nü­niň 200 ýyl­ly­gy­na ba­gyş­lap, öz­bo­luş­ly mar­ka­ly buk­ja­ny do­la­ny­şy­ga çy­ka­ran­dy­gy­ny ha­bar ber­di. Ýazyjy köp san­ly baş­dan ge­çir­me­le­re we ha­dy­sa­la­ra baý ro­man­la­ry bi­len meş­hur­dyr. Ol esa­san hem, 1973-nji ýyl­da ek­ran­laş­dy­ry­lan “Baş­syz at­ly” ese­ri bilen giň­den ta­nal­ýar. “Dün­ýä me­de­ni­ýe­ti­niň iş­gär­leri” tap­gy­ry­nyň çäk­le­rin­de ne­şir edi­len buk­ja­da ýa­zy­jy­nyň su­ra­ty şe­kil­len­di­ri­lip­dir. Onuň ti­ra­žy 1 mil­li­on nus­ga­dan yba­rat­.
To­mas Maýn Rid 1818-nji ýy­l­yň 4-nji ap­re­lin­de ir­landiýaly ruhanynyň maş­ga­la­syn­da dün­ýä in­ýär. To­ma­syň ene-ata­sy güzeranynyň pesligine ga­ra­maz­dan, oňa oňat bi­lim ber­mek üçin ta­gal­la ba­ry­ny edýär. Ol Bel­fast kol­le­jin­de okap, ma­te­ma­ti­ka, dil, ri­to­ri­ka we sport ýa­ly ugur­lar­da üstünlik gazanýar.
Ol baş­dan­ ge­çir­me­le­riň göz­le­gin­de bolup, 1840-njy ýyl­da Ame­ri­ka gid­ýär. Ol ýer­de top­lan tej­ri­be­le­ri­ni soň­ra öz eser­le­rin­de ulan­ýar. Ol Ame­ri­ka­da in­deý­ler bi­len söw­da et­mek we gym­mat­ba­ha de­ri­li ýyr­ty­jy­la­ry aw­la­mak bi­len gy­zyk­lan­ýar. Maýn Ri­diň il­kin­ji ge­zek ýaz­ma­ga sy­na­ny­şyk­la­ry 1842-nji ýyl bi­len se­ne­lenil­ýär. Ol öz dö­re­di­ji­li­gi­ni şa­hyr­çy­lyk bi­len baş­lap, onuň kä­bir eser­le­ri “Ýö­ne­keý okuw­çy” ta­hal­lu­sy bi­len “Pitts­burg Kro­nikl” ga­ze­tin­de ne­şir edil­ýär. Şeý­le hem ol “Söý­gü­den ejir çe­ken” pýe­sa­sy­nyň aw­to­ry bo­lup, ol ýer­li teatr­la­ryň bi­rin­de sah­na­laş­dy­ryl­ýar. Ol 1843-nji ýyl­da ame­ri­kan ýa­zy­jy­sy Ed­gar Alan Po bi­len ta­nyş­ýar.
Ol 1846-1848-nji ýyl­lar­da mek­si­kan ur­şu­na gat­na­şyp, ol ýer­de “Spi­rit of the ti­me” ga­ze­ti­niň ha­bar­çy­sy bo­lup iş­le­ýär. Soň­ra ol bo­lup ge­çen äh­li wa­ka­la­ry bi­rin­ji ro­ma­nyn­da be­ýan ed­ýär. Ýa­zy­jy Ça­pul­te­pe­kiň ete­gin­de bo­lan sö­weş­ler­de aýa­gyn­dan ýa­ra­lan­ýar we bu ga­lan bü­tin öm­rü­niň do­wa­myn­da oňa yza berýär. Gar­ry­ly­k çagynda ýa­ra ze­rar­ly ma­ýyp ga­lyp, pi­şek­li ýö­re­meli bolýar. 1848-nji ýyl­da ka­pi­tan çinini alyp, iş­den gid­ýär hem-de Ýew­ro­pa do­lan­ma­ga müm­kin­çi­lik al­ýar.
1858-nji ýyl­da onuň “Er­kin peý­kam­lar” at­ly il­kin­ji ro­ma­ny çap edi­lip, on­da mek­si­kan sö­we­şi ba­ra­da gür­rüň be­ril­ýär. Soň­ky on­ýyl­lyk­lar­da onuň “Kwar­te­ron”, “Skal­pyň aw­çy­la­ry” we “Oseo­la – se­mi­no­le­le­riň ser­da­ry” ýa­ly ro­man­la­ry ne­şir edi­lip, bu eser­ler oňa uly ab­raý ge­tir­ýär. Ol 35 ýa­şyn­da aris­tok­rat maş­ga­lasyn­dan bo­lan gy­za öý­len­ýär. Ol geň-taň dur­mu­şy ze­rar­ly ma­ddy kyn­çy­ly­ga uç­ra­ýar we ber­gä bat­ýar. 49 ýa­şyn­da ýe­ne-de Ame­ri­ka göç­ýär. Ýö­ne ol Ame­ri­ka­da üs­tün­lik ga­za­nyp bil­me­ýär we üç ýyl­dan soň, aýa­ly bi­len bir­lik­de, Ang­li­ýa my­da­ma­lyk do­la­nýar. Ri­diň öm­rü­niň soň­ky ýyl­la­ry ýaş­lar üçin ni­ýet­le­nen yl­my-po­pul­ýar eser­le­ri dö­ret­mek bi­len geç­ýär. Ol 1883-nji ýyl­da nerw we fi­zi­ki nä­saglygyň ýü­ze çyk­ma­gy ze­rar­ly ara­dan çyk­ýar. Onuň eser­le­ri ne­mes, fran­suz, is­pan, ital­ýan, rus we şwed dil­le­ri­ne ter­ji­me edil­di.