Gyr­gyz Res­pub­li­ka­syn­da şu ýyl meş­hur ýa­zy­jy Çin­giz Aýt­ma­to­wyň (1928-2008) 90 ýyl­lyk ýu­bi­le­ýi­ giň­den bel­len­ýär. Ýurt­da bu se­nä­niň hor­ma­ty­na “Dün­ýä Aýt­ma­to­wy oka­ýar” at­ly çä­re ge­çi­ril­ýär. Is­leg bil­dir­ýän­ler Çin­giz Aýt­ma­to­wyň eser­le­rin­den 2 mi­nut­dan köp bol­ma­dyk par­ça­­ny oka­ýan pur­sa­ty­ny wi­deo ýaz­gy edip, ýa­zy­ja ni­ýet­le­nen jem­gy­ýet­çi­lik to­run­da­ky on­laýn ro­li­ge goş­ma­ly. Oňa Gyr­gyz Res­pub­li­ka­sy­nyň okuw mek­dep­le­ri­niň okuw­çy­la­ry we ta­lyp­la­ry, şol san­da da­şa­ry ýurt­da oka­ýan ta­lyp­lar hem gat­na­şyp bi­ler­ler. Şeý­le hem da­şa­ry ýurt­da oka­ýan ta­lyp­la­ra par­ça­ny öz bol­ýan ýur­du­nyň di­lin­de-de oka­ma­ga rug­sat edil­ýär. “Dün­ýä Aýtm­ma­to­wy oka­ýar” at­ly çä­re ýur­duň Bi­lim we ylym mi­nistr­li­gi ta­ra­pyn­dan ama­la aşy­ryl­ýar.
Çin­giz Aýt­ma­tow dün­ýä bel­li gyr­gyz ýa­zy­jy­sy, žur­na­lis­ti, ter­ji­me­çi­si, dip­lo­ma­ty we sy­ýa­sat­çy­sy­dyr. Ol tür­ki dün­ýä­si­niň iň gör­nük­li we­kil­le­ri­niň bi­ri­dir. Ol dün­ýä ede­bi­ýa­ty­nyň al­tyn ha­zy­na­sy­na gi­ren eser­le­ri bi­len umu­my tür­ki gym­mat­lyk­la­ry­ny bü­tin dün­ýä ta­nat­ma­gy ba­şa­ran ýa­zy­jy.
Ol 1928-nji ýy­lyň 12-nji de­kab­ryn­da Gyr­gy­zys­ta­nyň Ta­las et­ra­by­nyň Şe­ker oba­syn­da ýurt­da ta­nal­ýan döw­let iş­gä­ri Tö­re­kul Aýt­ma­to­wyň maş­ga­la­syn­da dün­ýä in­ýär. Çin­gi­ziň eje­si ta­tar ze­na­ny Na­gi­ma Ab­du­wa­li­ýe­wa teatr akt­ri­sa­sy­dy. Meş­hur ýa­zy­jy­nyň ýaş­ly­gy örän kyn döw­re – Ikin­ji ja­han ur­şu­nyň do­wam ed­ýän döw­rü­ne ga­bat gel­ýär. Ol on dört ýa­şyn­da oba­syn­da­ky oba ge­ňeş­li­gi­ne işe gir­ýär. Çin­giz Aýt­ma­tow 1948-nji ýyl­da we­te­ri­nar hü­när­ment­çi­lik mek­de­bi­ni ta­mam­lap, oba ho­ja­lyk ins­ti­tu­ty­na oku­wa gir­ýär hem-de ony 1953-nji ýyl­da ta­mam­la­ýar.
Ol 1956-njy ýyl­da Mosk­wa­nyň Mak­sim Gor­kiý adyn­da­ky ede­bi­ýat ins­ti­tu­ty­nyň ýo­ka­ry ede­bi­ýat kur­su­na oku­wa gi­rip, ony 1958-nji ýyl­da ta­mam­la­ýar. Şol ýyl­lar­da ol “Praw­da” ga­ze­tin­de çy­kyş edip baş­la­ýar. Ze­hin­li ýa­zy­jy­nyň il­kin­ji ýa­zan eser­le­ri oky­jy­la­ryň ara­syn­da ba­da-bat meş­hur­lyk ga­zan­ýar we ol 1957-nji ýyl­da SSSR-iň Ýa­zy­jy­lar bir­le­şi­gi­ne ka­bul edil­ýär.
Çin­giz Tö­re­ku­lo­wiç Aýt­ma­tow özü­niň “Je­mi­le”, “Il­kin­ji mu­gal­lym”, “Hoş ­gal, Gül­sa­ry!”, “Ir­ uçan dur­na­lar”, “Ak gä­mi”, “Asy­ra ba­ra­bar gün” we beý­le­ki köp san­ly eser­le­ri bi­len bü­tin dün­ýä­de ta­nal­ýan aw­tor­la­ryň bi­ri­dir. “Je­mi­le” po­wes­ti ýa­zy­ja şöh­rat ge­ti­ren eser­le­riň bi­ri­dir. Ikin­ji ja­han ur­şu­nyň yz ýan­la­ryn­dan baş­lap ede­bi eser­le­ri bi­len uly ab­ra­ýa eýe bo­lan Çin­giz Aýt­ma­tow “Je­mi­le” po­wes­tin­den öň bir­nä­çe he­ka­ýa­la­ry we “Ýüz­be-ýüz” po­wes­ti­ni ýa­zyp­dy. Fran­suz şa­hy­ry Lui Ara­gon “Je­mi­le” po­wes­ti­ne “Dün­ýä­niň iň aja­ýyp söý­gi kys­sa­sy” di­ýip ba­ha be­rip­di. Ýa­zy­jy eser­le­rin­de mi­fo­lo­gi­ýa has köp üns be­rip, onuň mak­sa­dy mi­fo­lo­gi­ýa­ny ga­dy­my ga­lyp­lar­dan çy­ka­ryp, döw­re­bap gör­nüş­de ýu­g­rup, gaý­ta­dan di­kelt­mek­di. Ýa­zy­jy öz eser­le­rin­de mif­le­re, ro­wa­ýat­la­ra, halk dö­re­di­ji­li­gi­ne ýy­gy-ýy­gy­dan ýüz­len­ýär. Meş­hur ýa­zy­jy 1966-njy ýyl­dan baş­lap eser­le­ri­ni di­ňe rus di­lin­de ýa­zyp baş­la­ýar. Ki­tap­la­ry 176 di­le ter­ji­me edil­ýär.
Çin­giz Aýt­ma­to­wyň eser­le­ri dog­ru­çyl­ly­gy, gah­ry­man­la­ry­nyň sa­da, oky­jy­nyň dur­muş­da hä­li-şin­di gö­rüp ýö­ren adam­la­ry­dy­gy, wa­ka­la­ryň dur­mu­şy­ly­gy, kä­te ýo­wuz­dy­gy, olar­da dur­muş ha­ky­ka­ty­nyň da­ba­ra­lan­ýan­dy­gy, di­li­niň bi­çak çe­per­di­gi bi­len aý­ra­tyn ta­pa­wut­lan­ýar. Hut şu­ňa gö­rä-de, meş­hur ýa­zy­jy­nyň en­çe­me eser­le­ri­niň wa­ka­la­ry bo­ýun­ça ki­no­film­ler, sah­na eser­le­ri dö­re­di­lip, ta­lap­kär to­ma­şa­çy­la­ra hö­dür­len­di. Meş­hur ýa­zy­jy­nyň eser­le­ri öz wag­tyn­da en­çe­me ede­bi­ýat baý­rak­la­ry­na my­na­syp bol­dy. Ýa­zy­jy öz ede­bi iş­le­ri­niň gap­da­lyn­dan Ýew­ro­pa Bi­le­le­şi­gi, ÝU­NES­KO ýa­ly hal­ka­ra gu­ra­ma­la­ry bi­len hyz­mat­daş­lyk ed­ýän gyr­gyz we­ki­li­ýe­ti­ne hem ýol­baş­çy­lyk ed­ýär. Ol 2007-nji ýyl­da “Al­tyn ýü­rek” baý­ra­gy­ny al­ýar. Ýa­zy­jy­nyň “Je­mi­le”, “Ene top­rak”, “De­ňiz ke­na­ryn­da yl­gaş­la­ýan ala kö­pek”, “Hoş gal, Gül­sa­ry!”, “El­wan ýag­lyk­ly ser­wim”, “Ak gä­mi” ýa­ly po­west­le­ri türk­men di­li­ne hem ter­ji­me edi­lip, oky­jy­lar köp­çü­li­gi­ne ýe­ti­ril­di.
Çin­giz Aýt­ma­tow meş­hur ýa­zy­jy­la­ry­myz Ber­di Ker­ba­ba­ýew, Ber­di­na­zar Hu­daý­na­za­row, Ga­ra Se­ýit­li­ýew da­gy bi­len dos­ta­na gat­na­şyk­da bo­lup­dy. Ol bu ga­lam­daş­la­ry­nyň öýün­de en­çe­me ge­zek myh­man­çy­lyk­da bo­lup­dy. Çin­giz aga Mag­tym­gu­ly­nyň dog­lan gü­nü­niň 150 ýyl­lyk da­ba­ra­sy­na, öz eser­le­ri bo­ýun­ça paý­tag­ty­my­zyň teatr­la­ry­nyň sah­na­syn­da goý­lan spek­takl­la­ryň açy­lyş da­ba­ra­sy­na gat­na­şyp­dy.
Çin­giz Aýt­ma­tow “Asy­ra ba­ra­bar gün” ro­ma­ny­nyň ki­no dü­şü­ri­li­şi­ne to­ma­şa et­mek üçin Ta­ta­rys­ta­nyň paý­tag­ty Ka­za­na gi­den­de, 2008-nji ýyl­da nä­sag­la­ýar we böw­re­gin­de ýet­mez­çi­lik ýü­ze çy­kyp, be­jer­gi üçin Ger­ma­ni­ýa äki­dil­ýär. Nýurn­berg­dä­ki “Kli­ni­kum Nord” has­sa­ha­na­syn­da be­jer­gi al­ma­ga baş­lan ýa­zy­jy 2008-nji ýy­lyň 10-njy iýu­nyn­da ara­dan çyk­ýar.

Gyzykly bolup bilerЕЩЕ ОТ АВТОРА